فعالان بازار سرمایه با تاکید به ارزش ذاتی بورس تهران، اصلاحاتی که در روند سیاست‌های حاکم بر بازار مالی و پولی شاهد بودیم و همچنین امید به تغییر شرایط با روی کار آمدن دولت جدید، آینده این بازار را روش‌تر از موقعیت کنونی، توصیف می‌کنند. هرچند باید خاطرنشان کرد تا پیش از روش شدن نتیجه نهایی انتخابات نمی‌توان به بروز تغییرات جدی در این بخش امید داشت.

چرایی ناکارآمدی بورس

شهیر محمدنیا،کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: عملکرد بورس تهران در چند ماه اخیر به‌شدت منفی و غیرقابل‌قبول بوده است. دلایل متعددی برای ریزش‌های مداوم بورس تهران می‌توان عنوان کرد. در واقع بازار سرمایه در ماه‌های اخیر با کلکسیونی از شاخصه‌های منفی روبه‌رو بوده است. هرکدام از موارد یادشده به‌تنهایی می‌توانند عملکرد بازار سرمایه را تحت‌تاثیر منفی قرار دهند.

محمدنیا گفت: جنگ و بروز تنش در منطقه خاورمیانه و ورود مستقیم ایران به این تنش‌ها یکی از مهم‌ترین مواردی بود که عملکرد سرمایه‌گذاری در بورس را ظرف ماه‌های پیشین تحت‌تاثیر منفی قرار داد. این ریسک از ابتدای جنگ غزه آغاز شد و به‌مرور افزایش یافت؛ البته این تنش به‌مرور فروکش کرد. در چنین موقعیتی، فعالان بازار سرمایه و حتی متخصصان سرمایه‌گذاری در این بخش، ریسک تنش‌های سیاسی و احتمال بروز جنگ را جدی می‌گیرند، به‌این‌ترتیب بخشی از سرمایه‌ها به دارایی‌های ریسکی همچون صندوق‌های طلا منتقل شدند.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: سیاست‌های کلان منفی اقتصادی نیز طی ماه‌های اخیر عملکرد بورس تهران را منفی کرد. بالا بودن نرخ اوراق اخزا از مهم‌ترین دلایلی است که سرمایه‌گذاری در بورس را غیرمنطقی کرد. در واقع دولت سیزدهم قصد داشت سهم قابل‌توجهی از کسری بودجه خود را با اتکا به بازار سرمایه و فروش اوراق قرضه، تامین کند، بر همین اساس نیز نرخ اوراق اخزا در یک بازه زمانی کوتاه، رشد قابل‌توجهی یافت. رشد نرخ بهره اوراق اخزا باهدف ایجاد استقبال نسبی از خرید اوراق، انجام گرفت. از قدیم نیز اوراق قرضه در حکم رقیب سنتی بورس عمل کرده است. وی خاطرنشان کرد: البته در هفته‌های اخیر موضع بانک مرکزی درباره نرخ اوراق اخزا اصلاح شد و شاهد کاهش نرخ بهره تخصیص‌یافته به اوراق و همچنین سپرده‌های بانکی هستیم.

محمدنیا تغییر سیاست‌های حاکم بر عملکرد صنایع را دیگر چالشی دانست که سودآوری در بازار سرمایه را متاثر کرد و افزود: اصلاح نرخ خوراک پالایشی‌ها دیگر موردی بود که در ماه‌های اخیر لطمه جدی را به این صنایع تحمیل کرد. در همین حال اعتماد بازار را خدشه‌دار کرد، خوشبختانه هم‌اکنون مقرر شده است که این نرخ اصلاح شود. ۲ نکته مثبت در این اصلاح نرخ به‌چشم می‌خورد. در درجه نخست آنکه قرار است بند عطف بماسبق در این دست دستورالعمل‌ها، حذف شود. یعنی تغییر نرخ خوراک هرچه باشد، از بهمن‌ اجرایی می‌شود. در همین‌حال مقرر شده، زیانی که پالایشی‌ها در این زمینه متحمل شدند و حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان، برآورد شده است، به شرکت‌های پالایشی، عودت داده خواهد شد.

این کارشناس بازار سرمایه از فاصله قابل‌توجه میان نرخ دلار نیمایی و دلار در بازار آزاد به‌عنوان دیگر علتی نام برد که عملکرد صنایع بورسی و بازار سرمایه را طی ماه‌های اخیر، متاثر کرده است. وی گفت: باوجود افت نرخ دلار در بازار آزاد طی هفته‌های اخیر، همچنان فاصله قیمتی این دو نرخ قابل‌توجه است، در حالی ‌که انتظار می‌رود فاصله قیمتی دلار در بازار آزاد و دلار نیمایی کمتر از ۲۰ درصد باشد. در چنین فضایی، عملکرد بورسی‌ها با زیان جدی همراه خواهد بود.

محمدنیا گفت: تصمیم برای کاهش زمان تایید ارزیابی 2 خودروساز بزرگ کشور از ۵ سال به ۳ سال نیز خبر مهم مثبتی برای بازار سرمایه است. با این تصمیم ریسک خروج این صنایع از بورس، کاهش خواهد یافت. در واقع از این راهکار به‌عنوان مسکنی استفاده می‌شود که شرایط بازار، بدتر نشود. البته لازمه تایید نهایی این سیاست، تصویب مصوبه سران ۳ قوا درباره آن است. باتوجه به اهمیت و اثرگذاری صنایع یادشده در اقتصاد کشور و همچنین بورس، انتظار جدی می‌رود که این طرح به تصویب سران ۳ قوا برسد.

محمدنیا افزود: موضوعاتی همچون مالیات نیز اثرگذاری منفی محدودی را به بازار سرمایه، تحمیل کرد. مالیات در رده شاخصه‌هایی است هرساله پالس منفی را روانه بازار سرمایه می‌کند. البته امسال خوشبختانه این ریسک رفع شد.

روی خوش بازار به اصلاح مقررات

این سوال مطرح می‌شود که چرا باوجود اصلاح شرایط و برخی شاخصه‌های منفی موثر بر عملکرد بورس تهران، این بازار همچنان روی خوش به اصلاحات نشان نمی‌دهد؟ محمدنیا در پاسخ به این سوال گفت: با تغییر پیش از موعد دولت و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری، بازار با ابهام روبه‌رو است. در چنین شرایطی صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند دست نگه‌ دارند تا شرایط شفاف‌تر شود.

محمدنیا در پاسخ به سوالی مبنی بر موضع‌گیری بازار سرمایه درباره انتخابات ریاست‌جمهوری و وعده‌های نامزدهای این دوره گفت: در حال‌ حاضر مسعود پزشکیان و محمدباقر قالیباف، مواضع خود را به‌شکل شفافی درباره بازار سرمایه، اعلام کرده‌اند، اما در این زمینه موضع‌گیری جدی و اثرگذاری از سایر نامزدهای ریاست‌جمهوری نداشته‌ایم.

مسعود پزشکیان مشکل بورس را مشکل اقتصاد و تحریم‌های بین‌المللی دانست، بر همین اساس نیز برون‌رفت از تحریم و برقراری تعامل سازنده با دنیا را راهکار برون‌رفت از این شرایط، عنوان کرده است. وی در همین حال اصلاح ساختاری اقتصاد را ضروری دانسته و به سوءاستفاده نورچشمی‌ها به‌عنوان شاخصه جدی منفی موثر بر اقتصاد اشاره‌ کرده است.

موضع محمدباقر قالیباف هم مشابه پزشکیان بوده است. قالیباف موضوعاتی همچون دولت‌زدایی، شفاف‌سازی، اصلاحات ساختاری، اهمیت بازار ثانویه در رونق بازار اولیه و رفع قیمت‌گذاری دستوری را مطرح کرده است. این مواضع در روی کاغذ بسیار مثبت و اثرگذار، ارزیابی می‌شوند. چنانچه این وعده‌ها به واقعیت برسند، بر عملکرد بازار سرمایه تاثیر مثبت خواهند داشت، اما این سوال مطرح می‌شود که وعده‌های یادشده تا چه میزان عملیاتی می‌شوند؟

محمدنیا گفت: در واقعیت نمی‌توان به اثرگذاری وعده‌های مختلف مطرح‌شده از سوی نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری امید، مطمئن بود، اما در مجموع به‌نظر می‌رسد که اگر مسعود پزشکیان در نظرسنجی‌ها رأی بیشتری بیاورد، باتوجه به آنکه انتظار می‌رود شاهد تغییرات ساختاری در اقتصاد باشیم، انتظار مثبت جدید در بازار شکل خواهد گرفت. یعنی حتی قبل از برگزاری انتخابات، بازار واکنش مثبت نشان خواهد داد. در همین حال انتخاب محمدباقر قالیباف نیز احتمالا تاثیر مثبتی بر روند بازار خواهد داشت. محمدنیا تاکید کرد: سایر کاندیداها درباره بورس موضع‌گیری رسمی نداشته‌اند و باید منتظر اظهارنظرهای جدی آنان بود.

رشد در راه است

این کارشناس بازار گفت: «بازار، انتظارها را خریدوفروش می‌کند.» بنابراین بورس تهران به هرگونه انتظار جدیدی، واکنش نشان خواهد داد. اگر این سیگنال داده شود که سیاست دولت قبلی تکرار می‌شود و تغییر جدی نخواهیم داشت، بازار واکنش منفی خواهد داشت، اما اگر سیگنالی مبنی بر تغییر سیاست‌ها مطرح شود، شرایط به‌سمت بهبود خواهد رفت.

محمدنیا گفت: قطعا امید به اصلاح شرایط و رونق بورس وجود دارد. ارزش بورس به‌لحاظ بنیادی، زیر ارزش واقعی خود است. با هر دولتی که اداره امور کشور را برعهده بگیرد، رشدی را برای بورس متصور هستیم. اگر شاهد تغییر کلان سیاسی و اقتصادی باشیم که رشد اقتصادی یا گشایش‌های بین‌المللی را رقم بزند، عملکرد بورس به‌مراتب بهبود خواهد یافت و حتی می‌توان انتظار ابررشد را داشت. اگر در بدبینانه‌ترین سناریو مواضع دولت جدید تغییر چندانی نکند، باتوجه به عقب‌ماندگی بورس نسبت به سایر بازارهای موازی، باز هم باید منتظر رشد تورمی به‌اندازه سایر بازارها باشیم. در واقع انتظار می‌رود بورس با شرایط سایر بازارها تعدیل شود.

تداوم ابهام

مجتبی دیبا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بورس تهران در ماه‌ها و هفته‌های اخیر روزهای خوبی را پشت‌سر نگذاشته است. سیاست‌های ناکارآمد سیاسی و اقتصادی به بروز مشکلات جدی برای صنایع بورسی و همچنین سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه منتهی شده است. باتوجه به مشکلات کلانی که اقتصاد کشور را تهدید می‌کند و ابهام جدی که بر عملکرد بازار سایه انداخته، پیش‌بینی آینده، دشوار شده است. وی افزود: در سال‌های گذشته، تحریم و نبود تعامل با دنیا، مهم‌ترین چالشی بود که اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر منفی قرار داده و اثر آن بر بازارهای مختلف نیز منعکس ‌شده است. وی افزود: باتوجه به چالش‌های ناشی از تحریم، برقراری تعامل با دنیا، مهم‌ترین فاکتور و شاخصه موثر بر اقتصاد در سطح کلان و خرد است. سطح روابط میان ایران و دنیا، هزینه‌ها و فرصت‌های پیش‌روی کشور را مشخص می‌کند. کشور برای سال‌های طولانی با مشکل تحریم و نبود تعامل با دنیا، روبه‌رو بوده است. دیبا بااشاره به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در روزهای آتی گفت: گره حل مشکلات اقتصادی تاحدودی وابسته به تصمیمات دولت جدید است. برخی نامزدهای ریاست‌جمهوری وعده داده‌اند که اقتصاد کشور را به تحریم گره نزنند، اما همان افراد پس ‌از آنکه در رأس امور قرار گرفتند، نتوانستند کاری از پیش ببرند؛ تا جایی‌که اعضای کابینه‌شان، مشکلات حاکم بر اقتصاد را ناشی از تحریم می‌دانند.  دیبا در ادامه بااشاره به سیاست‌های کلان حاکم بر اقتصاد کشور از جمله نرخ ارز، قیمت‌گذاری دستوری، نرخ خوراک صنایع، سیاست‌های پولی و مالی و... گفت: این سیاست‌ها سمت‌وسوی اقتصاد کشور را روشن می‌کند و از اثرگذاری جدی بر عملکرد بورس تهران برخوردار هستند. چنانچه با شروع به کار دولت جدید، همچنان قیمت‌گذاری دستوری در صنایع بزرگ و اقتصادساز ادامه یابد، تفاوت فاحش میان نرخ ارز در بازار آزاد و دلار نیمایی، ادامه داشته باشد و شاهد پرداخت سود قابل‌توجه از سوی بانک‌ها به سپرده‌گذاران باشیم، همین روند کم‌رونقی بورس ادامه خواهد یافت.

این کارشناس بورس گفت: براساس قانون و باتوجه به اختیاراتی که به رئیس دولت واگذار می‌شود، وی می‌تواند فضای کسب‌وکار را تسهیل کند و بهبود بخشد. البته باتوجه به محدودیت‌هایی که در مسیر تصمیم‌گیری رئیس دولت وجود دارد، این اثرگذاری آن‌قدرها هم بزرگ نیست.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: بورس تهران در سال‌های گذشته به بستری برای درآمدزایی دولت‌ها بدل شده است؛ در چنین فضایی عملا نمی‌توان به رشد و اثرگذاری این صنایع بر اقتصاد، امید داشت، بنابراین چنانچه سیاست‌گذاران به‌دنبال رونق بورس هستند، باید نگاه خود را به این بخش اصلاح کنند. یعنی رونق تولید با تکیه بر بورس به‌عنوان بخش مولد اقتصاد، در اولویت قرار گیرد.

سخن پایانی

هفته گذشته نرخ اوراق اخزا به زیر ۳۰ درصد کاهش یافت. میانگین نرخ بازده انتظاری اخزا در اول خرداد امسال به اوج خود، یعنی ۳۶ درصد رسیده بود. در همین‌حال بانک مرکزی نیز در هفته گذشته با تزریق ۱۹ هزار میلیارد تومان پول از طریق قراردادهای بازخرید، بزرگ‌ترین تزریق پول در عملیات بازار باز امسال را رقم زد. این سیاست‌ها حکایت از آن دارد که بانک مرکزی سیاست‌های انبساطی را در پیش‌گرفته است و خبر خوبی برای بورس تهران به‌شمار می‌رود. تداوم محدودیت دامنه نوسان بورس برای بیش از یک ماه، دیگر شاخصه‌ای است که بازار را در هفته‌های گذشته کنترل کرده و انتظار می‌رود این شرایط تا تعیین رئیس دولت چهاردهم تداوم یابد.

 در چنین فضایی باید اذعان کرد که بورس تهران با شرایط تعلیق همراه است و تغییرات آن نسبت به شرایط و سیاست‌های اصلاحی، ناچیز است.