بخش صنعت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های کلان اقتصاد کشور که به‌نوعی شاخص توسعه‌یافتگی به‌شمار می‌رود، در عین حال که گرفتار چالش‌های زیادی است، فرصت‌هایی هم دارد که می‌تواند به اقتصاد ما حیات دوباره ببخشد، پس باید از آن حمایت کنیم تا خود را بازیابد.

واقعیت این است که حرکت چرخ‌های صنعت کشورمان سال‌هاست به‌واسطه مشکلاتی که به پای آن بسته شده، کند شده است و حالا در روزی که به‌نام روز صنعت نام‌گذاری شده، انتظار می‌رود با بیان مشکلات این بخش درنهایت گامی برای حمایت واقعی از آن برداشته شود و این روز از یک گردهمایی صرف عبور کرده و نقطه عطفی برای حمایت از صنعت و تولید کشور باشد. صمت به بهانه ۱۰ تیر روز صنعت و معدن درباره چالش‌های صنعت در سال جاری، نظر کارشناسان و فعالان این بخش را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

ابربحران در کمین صنعت

احسان فدایی، کارشناس حوزه صنعت درباره عمده چالش‌هایی که صنعت کشور در سال جاری با آنها روبه‌رو است به صمت اظهار کرد: صنعت به‌عنوان یک فرصت در سطح کلان نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت است. تولید در بستر برنامه بلندمدت است که ذیل عنوان صنعت تعریف می‌شود. برنامه‌ریزی و داشتن چشم‌انداز بلندمدت از الزامات هر فعالیت صنعتی به‌شمار می‌رود. در این میان، بزرگ‌ترین چالش صنعت در کشور عدم‌امکان برنامه‌ریزی بلندمدت در آن است. اینکه در حدود یک دهه گذشته بالاترین تغییرات در سطح وزرا و مدیران در بخش صنعت بوده، خود یک چالش بزرگ است و بزرگ‌ترین آسیب را به بدنه صنعت و تولید کشور وارد کرده است. اینکه وزیری با عنوان وزیر صمت در یک دوره کوتاه بیاید و برود و حتی فرصت تدوین برنامه‌هایش را نداشته باشد، تولید را در سردرگمی می‌گذارد. تجربه نشان داده دو سال اول وزارت به آزمون‌وخطا می‌گذرد و درنهایت اگر هم برنامه‌ای دارد نهایت بتواند آن برنامه را آسیب‌شناسی و بعد از شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها و... به مرحله اجرا برساند. در این فرآیند عملا دو سال اول سپری می‌شود. در این فرصت‌های دوساله یا بعضا یک‌ساله که وزرا و مدیران صنعت تغییر می‌کنند، نمی‌تواند چشم‌انداز بلندمدت تعریف کرد. علاوه بر این هر مدیری رویکرد خود را دارد و برنامه‌ها با آمدن هر مدیر جدیدی تغییرات اساسی دارد. برنامه‌هایی به‌طور کامل از دستور کار خارج و به فراموشی سپرده می‌شوند و برخی هم گرفتار زمان می‌شوند و هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل می‌کنند که در نهایت هم تاثیر چندانی ندارند.

فدایی در ادامه با اشاره به اینکه فعالیت‌ها و برنامه‌های بخش صنعت در سطح کلان نیازمند زمان است تا بتواند در بستر مناسب اجرایی و عملیاتی شود، افزود: متاسفانه تغییر وزرای صنعت در کشور در بازه‌های زمانی کوتاه، مشکلات این بخش را نه‌تنها کم نکرده که بیشتر و پیچیده‌تر کرده است. این چالش بزرگ برای بخش صنعت کشور صدمه بزرگی است. در سال جاری به‌واسطه حادثه‌ای که برای رئیس‌جمهور رخ داد، این روند به‌نوعی دیگر تشدید شد و عملا بخش‌هایی از صنعت را دچار سکون و رکود کرد. با توجه به آنچه در سال‌های گذشته در قالب تغییر و تحولات مدیریتی در وزارت صمت رخ داد و حوادث سال جاری، شاید بتوان به جرأت امسال را سال مرگ صنعت دانست. در میانه راه، یک دولت متوقف و انرژی و زمان از صنعت گرفته شد و تا استقرار دولت بعدی و چینیش متولیان حوزه صنعت باز هم تولید در محاق خواهد بود و همچنان با مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کند. با توجه به اینکه در شرف انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب هیات دولت جدید هستیم به نظر تا پایان سال اتفاق خاصی در صنعت ما رخ نخواهد داد.

کام تلخ صنعت

کارشناس حوزه صنعت در ادامه اظهار کرد: صنعت در سال جاری، فرصت یک‌ساله کارهای اجرایی و عملیاتی را به‌نوعی از دست داده و این روند بزرگ‌ترین چالش‌ها را برای این بخش مهم اقتصادی به‌دنبال خواهد داشت و روزهای سخت آن را سخت‌تر خواهد کرد. ضمن اینکه صنعت به‌ویژه در یک دهه اخیر، چالش‌هایی از جمله مشکل تامین ارز، چالش تامین مواد اولیه، کمبود انرژی، قیمت‌گذاری دستوری، مشکلات گمرکی، تحریم‌ها و... هم داشته که حرکت آن را در مسیری سنگلاخ کُند و گاه متوقف کرده است. دورنمای صنعت ما در سال جاری بحران بزرگی است که تمام صنعت و تولید کشور را متاثر خواهد کرد و یکی از تلخ‌ترین سال‌ها برای صنعت را شاهد خواهیم بود.

فدایی درباره راهکارهایی حل مشکلات صنعت در سطح کلان گفت: واقعیت این است که تغییرات مدیریتی اجازه حل ریشه‌ای مشکلات را نمی‌دهد. موضوعاتی که گریبانگیر صنعت است و به‌نوعی آن را در تنگنا قرار داده، در کوتاه‌مدت رفع‌شدنی نیست. مشکلات صنعت، از جنس خود صنعت است که رفع آنها نیاز به زمان و برنامه‌ریزی طولانی‌مدت دارد. در این میان البته رفع تحریم‌ها می‌تواند نقش بسیار زیادی ایفا کند و این در حالی است که در زمینه رفع تحریم‌ها هم متاثر از انتخابات امریکا و...، سیگنال مناسبی دریافت نکرده‌ایم. در عرصه بین‌المللی و تعامل با کشورهای دیگر هم شاهد اتفاق تاثیرگذاری نبوده‌ایم. این موضوعات چالش‌های ناشی از انتقال دولت و تغییرات وزارت صمت را برای بخش صنعت تشدید خواهد کرد. وی در ادامه به نبود استراتژی صنعتی در کشور اشاره کرد و افزود: تدوین یک استراتژی صنعتی زمانی امکان‌پذیر است که بدنه صنعتی کشور از فضای شعارگونه خارج‌شده و مبتنی بر نگاه‌ها و نظرات کارشناسی باشد که این هم نیازمند ثبات دست‌کم ۸ ساله است. علاوه بر این، تدوین یک برنامه در یک بستر اقتصادی شفاف و پایدار محقق می‌شود. در اقتصادی که با بی‌ثباتی، رانت، کمی‌سازی بدون کیفیت، آماردرمانی و... شناخته می‌شود، اصولا تدوین استراتژی معنایی ندارد. این روند تمام تعاریف و چارچوب‌های لازم برای تدوین یک برنامه بلندمدت را زیر سوال می‌برد و حتی در برخی بخش‌ها در تعارض با اهداف راهبردهای کلان صنعت هستند. به عبارتی فضای اقتصاد و صنعت ما برای تدوین استراتژی صنعتی مناسب نیست و تا فضا این‌گونه باشد صحبت از استراتژی صنعتی فقط در حد شعار است. شاید در این شرایط، برنامه‌ای هم به‌عنوان استراتژی صنعتی تدوین شود، اما قطعا در مفاهیم گوناگون مدیریتی هیچ‌شباهتی با نمونه عینی آن نخواهد داشت.

فدایی در پایان اظهار کرد: باید منتظر باشیم و ببینیم دولت آینده در قبال صنعت چه رویکردی دارد و چه اقداماتی در دستور کار قرار خواهد داد تا در نهایت براساس کلیت آنها در بخش‌های گوناگون بتوانیم پیشنهادات و راهکارهایی عملیاتی ارائه دهیم. البته منوط به اینکه نگاه دولت کارشناسانه باشد و نظرات متخصصان و کارشناسان بخش‌های گوناگون را برای تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیریها جویا شود.

بی‌برنامگی، ابرچالش صنعت

محمود نجفی‌سهی، فعال حوزه صنعت نیز درباره عمده مشکلات این بخش به صمت گفت: ابرچالش بخش صنعت و تولید کشور این است که بدون برنامه و استراتژی است. صنعت کشور سال‌هاست از داشتن برنامه‌ای در چارچوب معین که در آن به جزئی‌ترین موارد و اهداف و نحوه دستیابی به اهداف مشخص توجه شده و ضمانت اجرایی داشته باشد، محروم است. تولیدکننده نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت دارد تا بتواند درست و به‌موقع تصمیم بگیرد. این شناخت باید شفاف بوده و از جامعه هدف تا نوع و نحوه تامین مواد اولیه و حتی نحوه حمل و توزیع محصول و برنامه‌های تحقیق و توسعه و بازخوردهای بعدی را در بربگیرد.

نجفی‌سهی در ادامه اظهار کرد: استراتژی صنعت نداریم؛ یعنی مسیر برای تولیدکننده مشخص نیست و وقتی راه مشخص نباشد، ریسک فعالیت بالا می‌رود و تولید جایی که ریسک به بالاترین میزان برسد نمی‌تواند از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده کند و اگرچه تا مدتی کج‌دار و مریز پیش‌می‌رود، اما درنهایت تسلیم شرایط سخت خواهد شد. نداشتن برنامه، یک ضعف بسیار بزرگ است که مدت‌هاست مانع رونق و پیشرفت صنعت ما شده و آن را در بحران‌های گوناگون نگه داشته است.

وی در بیان مشکلات صنعت به گرفتاری‌های ناشی از نبود بازار رقابتی و تامین مواد اولیه اشاره کرد و ادامه داد: دغدغه تامین مواد اولیه بیشترین فشار را به تولید وارد می‌کند. اینکه به صنایع تولیدکننده مواد اولیه داخلی اجازه داده شده نرخ محصولات‌شان را با دلار محاسبه کنند، خود بلای جان تولید صنایع پایین‌دستی شده است. این تصمیم حتی اگر مقطعی هم اجرا شود، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به صنعت کشور خواهد زد.

عضو انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی کشور افزود: در میان این مشکلات، داستان ممنوعیت واردات و تغییرات ناگهانی در قوانین این بخش نیز که به‌نوعی نشات گرفته از نداشتن برنامه کلان صنعتی است، سومین ضربه را به تولید وارد کرده است. گاها شاهد باز شدن درهای واردات بدون حساب‌وکتابی هستیم که به تولید داخل ضربه می‌زند و در مقابل با دشواری واردات مواد اولیه روبه‌رو هستیم که آن هم داستان خود را دارد.

متولیان بی‌توجه

نجفی‌سهی بخش زیادی از مشکلات صنعت را با بی‌برنامگی این صنعت مرتبط دانست و گفت: صنعت سال‌هاست حال خوشی ندارد و این ناخوشی روزبه‌روز بیشتر می‌شود و این در حالی است که متولیان همواره دم از حمایت از صنعت و سنگ آن را به سینه می‌زنند.

 در این شرایط است که وضعیت صنعت را بحران‌زده می‌بینیم. صنعت سال‌هاست با این مشکلات درگیر است و با گذشت زمان هم بر تعداد و فشار بر آن افزوده شده است. این درد بزرگی است که شعار حمایت از تولید است، اما همه راهکارهای به‌ظاهر حمایتگرانه، به فشار بر تولید و صنعت ختم می‌شود.

صنعت در مه

نجفی‌سهی در ادامه درباره آینده صنعت کشور اظهار کرد: نسبت به آینده صنعت خوشبین نیستم. البته امیدوارم شرایط بدتر نشود. اگر به‌معنای واقعی به‌دنبال رشد و توسعه صنعت هستیم باید برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت برای تحقق هر یک از اهداف‌مان تعریف کنیم. باید حاکمیت حامی صنعت باشد، باید به‌صورت هماهنگ و یکپارچه با اعداد و ارقام و زمانبندی مشخص برای صنعت کشور برنامه‌ریزی کنیم؛ برنامه‌ای که در آن تمام زیرساخت‌ها و نیازها و پیش‌نیازها مشخص باشد. سپس زیرساخت‌ها را فراهم و گام‌به‌گام و تدریجی موانع را از سر راه تولید برداریم تا به رشد و توسعه اقتصادی برسیم و مهم‌تر از همه از این وضعیت نابسامان اقتصادی رهایی یابیم.

عضو انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی کشور در پایان گفت: صنعتی که با انواع و اقسام مشکلات درگیر است قطعا نمی‌تواند به فکر تولید باکیفیت و رقابتی باشد این در حالی است که از تولید انتظار دارند مالیات را به موقع پرداخت کند، در زمان کمبود انرژی دم نزد و در حالی که به مواد اولیه باکیفیت و قیمت مناسب دسترسی ندارد، محصولی باکیفیت تولید کند که هم نیاز جامع را برطرف کند و هم توسعه اقتصادی را محقق. آیا به‌راستی در این شرایط می‌توان چنین توقعاتی از صنعت داشت؟

سخن پایانی

بنا براین گزارش، بخش صنعت روزهای دشواری را سپری می‌کند و نفس آن به‌شماره افتاده است. اگرچه فعالان صنعت در تلاشند با وجود مشکلات موجود و چالش‌های بزرگ، فعالیت‌شان را ادامه دهند، با این حال نمی‌توان بدون داشتن یک برنامه استراتژی کلان و حمایت واقعی حاکمیت، انتظار داشت بخش صنعت رونق یابد و در نهایت در تحقق توسعه اقتصادی کشور، نقش خود را به خوبی ایفا کند.