استفاده از کیت‌های تخصصی عموما ارزان‌تر از روش‌های کشت سنتی و بیشتر آنها تا حدی یا کاملا خودکار هستند، بنابراین استفاده از آنها در آزمایشگاه‌های با تجربه کمتر، مانند آزمایشگاه‌های کارخانه‌ها با منابع انسانی فنی کمتر، آسان‌تر است. گفتنی است، شناسایی به‌موقع، دقیق و سریع میکروارگانیسم‌های صنعتی موجود در انواع آب شرب، محیطی و صنعتی موجب تصمیم‌گیری صحیح برای اقدامات بعدی در جهت کنترل خطرناک ناشی از آلودگی‌های آنها می‌شود و جلوی خسارت‌های جانی و مالی احتمالی را می‌گیرد. آزمایش و نظارت منظم می‌تواند به شناسایی به‌موقع میکروارگانیسم‌ها در سیستم‌ها و حوزه‌های آبی کمک کند. باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و سرعت یافتن چرخ‌های صنعت تولید، نیاز به روش‌هایی است که در زمان صرفه‌جویی کند و توسط همه افراد و بدون محدودیت قابل‌اجرا باشد و بتواند نوع باکتری را در آب و سیستم‌های آبی مشخص کند. از معایب اصلی و مشکل‌ساز روش‌های معمول آزمایشگاهی میکروبی  به‌عنوان راه‌حل کنونی صنعت برای شناسایی و شمارش میکروارگانیسم‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.صمت  در این گزارش به شرح ماهیت یکی از کیت‌های تولیدشده در داخل پرداخته است.

تشخیص همزمان 2 نوع آنتی‌بیوتیک در شیر

چندی پیش خبر بومی‌سازی کیت تشخیص سریع و همزمان 2 گروه آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین و بتالاکتام در شیر توسط یک شرکت فناور ایرانی منتشر شد.ایرنا در این‌باره نوشت، آنتی‌بیوتیک‌ها به گروهی از داروها تعلق دارند که به داروهای ضدمیکروبی موسوم هستند و پنی‌سیلین، تتراسایکلین و آموکسی‌سیلین از جمله آنها است. این داروها برای حذف یا مهار رشد باکتری‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند، بدون اینکه زیان قابل‌توجهی به سلامت میزبان وارد آورند. زمانی که دارو به‌صورت تزریقی، موضعی یا خوراکی به انسان یا حیوان تجویز می‌شود، مقداری از آن در بدن تجمع می‌یابد که به آن باقیمانده آنتی‌بیوتیک گفته می‌شود. این باقیمانده آنتی‌بیوتیک در خون، بافت‌های عضلانی و مایعات بدن نظیر شیر قابل‌تشخیص است و در صورت مصرف شیر حیوانی که آنتی‌بیوتیک برای آن تجویز شده است، باقیمانده آنتی‌بیوتیک موجود در شیر می‌تواند برای مصرف‌کننده و صنایع تخمیر شیر زیان‌آور باشد.

باتوجه به این مشکل، یک فناور ایرانی بازگشته از خارج با استفاده از توان دانشی خود، موفق به طراحی و تولید کیت تشخیص سریع همزمان 2 گروه آنتی‌بیوتیک تتراسایکلین و بتالاکتام در شیر شده است که در مدت 5 دقیقه، این مواد دارویی را در شیر دام شناسایی می‌کند.محدثه حاجی عبدالوهاب درباره این محصول فناورانه گفت: کیت تولیدشده یک روش سنجش سریع آلودگی نمونه‌های شیر با آنتی‌بیوتیک‌های 2 گروه تتراسایکلین‌ها و بتالاکتام‌ها است.

وی بیان کرد: آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین و بتالاکتام پرمصرف‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی در گاوهای شیری و همچنین برای تقویت رشد و درمان پیشگیرانه جمعی است.مدیرعامل این شرکت فناور ادامه داد: استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای اهداف غیردرمانی به توسعه باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک (AR) منجر شده است که به سیستم غذایی ما نفوذ کرده و خطر بزرگی برای سلامتی انسان به‌شمار می‌رود. استانداردهای قانونی ایجاب می‌کند که شیر هنگام تجزیه و تحلیل با استفاده از روش‌های آزمایش تاییدشده حاوی آنتی‌بیوتیک‌ها قابل‌تشخیص نباشد.

وی بیان کرد: دام در چرخه حیات خود با بیماری‌هایی مواجه می‌شود که دامپزشک و دامدار مجبور به تجویز آنتی‌بیوتیک و تزریق آن می‌شوند. این آنتی‌بیوتیک در بدن دام انباشته شده است و وارد شیر دام و چرخه غذایی ما می‌شود.

وی گفت: با این کیت پیش از اینکه شیر به‌عنوان ماده اولیه وارد چرخه تولید شود، انباشت آنتی‌بیوتیک‌ها تشخیص داده می‌شود و از آلوده شدن محصولات لبنی جلوگیری می‌کند.

حاجی عبدالوهاب با بیان اینکه وجود آنتی بیوتیک در شیر، میکروارگانیسم‌های لبنی را مهار می‌کند و باعث زیان اقتصادی به صنایع پنیر و شیر تخمیری می‌شود، گفت: از این کیت، می‌توان در محل برای کنترل روزانه یا در آزمایشگاه‌ها برای تجزیه و تحلیل مجموعه‌های شیر استفاده کرد، برای انجام این آزمایش نیازی به متخصص، تجهیزات، پردازش، تمیز کردن یا استخراج نمونه نیست.

این فناور ایرانی تاکید کرد: اگر این آنتی‌بیوتیک‌ها در شیر وجود داشته باشند و حجم آنها بالا باشد، چرخه تولید مواد لبنی را دچار مشکل می‌کند که برای صنایع هزینه‌هایی را در پی دارد و فرآیندهای تولید را نیز ممکن است، مختل کند.

حاجی عبدالوهاب افزود: انباشت آنتی‌بیوتیک‌ها در مواد غذایی در انسان مقاومت به آنتی‌بیوتیک را به‌وجود می‌آورد و در بحث‌های سلامت جامعه هم موثر است.

وی تاکید کرد: شرکت ما در حال ‌حاضر کیت‌های تشخیص سریع را که تا به حال در ایران تولید نشده، تولید می‌کند. نمونه خارجی این محصول موجود است، اما ما به دانش فنی این محصول دست یافتیم و محصول بومی تولید کردیم، کار ما مهندسی صرف نبوده است، امیدواریم مجموعه محصولات را در حوزه کیت‌های تشخیص سریع برپایه آنتی‌بادی گسترش دهیم.این فناور درباره استفاده خانگی و صنعتی این کیت‌ها گفت: منعی در استفاده خانگی از این کیت‌ها وجود ندارد، هرچند در حال‌ حاضر قراردادها و مذاکرات‌مان با صنایع بزرگ است، اما امیدواریم در تولید انبوه این محصول نرخ آن اقتصادی شود و خانواده‌ها بتوانند از آن استفاده کنند.

وی یادآور شد: در بیشتر محله‌ها، فروشگاه‌های محصولات لبنی دیده می‌شود، این کیت‌ها باتوجه به اینکه کمابیش در 5 دقیقه کار شناسایی را انجام می‌دهند، می‌توانند برای کاربران بیشتر و خانواده‌ها قابل‌استفاده باشند.مدیرعامل این شرکت فناور با بیان اینکه این کیت محصولی جدید است، ادامه داد: در حال مذاکره با واحدهای صنعتی برای تجاری‌سازی محصول هستیم، دریافت مجوزهای بهداشتی این محصول نهایی شده است.

یک آزمایشگاه همراه

یک شرکت دانش‌بنیان در کشور توانسته به فناوری تولید این کیت‌ها بدون محدودیت‌های نمونه خارجی آن دست یابد، به‌گونه‌ای‌که در هر صنعت و در هر خط تولیدی، صرف زمان بسیار کم می‌توان به میزان میکروارگانیسم‌ها و باکتری‌های موجود پی برد. این شرکت نزدیک به یک دهه می‌شود که فعالیت خود را آغاز کرده و از 2سال پیش موفق به تولید انبوه این کیت‌ها در بازار شده است.

یاسر جعفری، رئیس یک شرکت دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت گفت: میکروارگانیسم‌ها و موجودات زنده میکروبی در هر محیطی رشد می‌کنند که اگر در مسیر تولید یک محصول در هر حوزه‌ای قرار بگیرند، علاوه بر ایجاد مشکل در خط تولید آن محصول، سلامت محیط و انسان‌ها و افراد درگیر با آن صنعت و کالا را هم به‌خطر می‌اندازند؛ حال چه تولیدکننده باشد، چه مصرف کننده. به‌عبارت روشن‌تر، برخی میکروب‌ها و باکتری‌ها هم موجب تهدید سلامت انسان‌ها و خوردگی دستگاه‌ها و تجهیزات می‌شوند و چون موجود زنده هستند، روزبه‌روز رشد می‌کنند و آسیب‌های بیشتری به‌دنبال دارند، بنابراین زمان مهم‌ترین مولفه در تشخیص است.

وی بااشاره به زمانبر بودن تشخیص این میکروارگانیسم‌ها در آزمایشگاه‌های تشخیصی گفت: آزمایشگاه‌های تشخیصی معمولا از ۳ تا ۹ روز زمان برای پاسخ تست‌ها صرف می‌کنند. اما کیت‌های تشخیصی زمان تشخیص را به بیشترین میزان ممکن فشرده می‌کنند و این روزها جزو ترندهای فناوری در دنیای تجهیزات پزشکی و دارویی و غذایی هستند، چراکه برخی باکتری‌ها تا   ۹ یا۱۰روز در محیط می‌مانند و حتی افزایش پیدا می‌کنند، اما معمولا هیچ تولیدکننده‌ای تا ۱۵روز محصول خود را در انبار نمی‌گذارد تا پاسخ تست‌های آزمایشگاهی بیاید، به‌همین دلیل، این کیت‌ها محبوبیت روزافزونی پیدا کرده‌اند.

وی درباره فرآیند تشخیصی میکروارگانیزم‌ها گفت: با کمک این کیت‌ها می‌توان آلاینده‌ها و باکتری‌های موجود در صنایعی نظیر آرایشی بهداشتی، شوینده، دارویی، غذایی و صنایعی که در فرآیند تولید از آب و پساب استفاده می‌کنند، به‌سرعت تشخیص داد. گفتنی است، این کیت‌ها هم در تشخیص آلودگی باکتریایی مواد اولیه مورداستفاده قرار می‌گیرند و هم در فرآیند تولید محصولات از این کیت‌ها استفاده می‌شود. به‌عبارت واضح‌تر، می‌توان گفت یک آزمایشگاه همراه در مقیاس میکرو تولید شده است که زمان طولانی تشخیص آلودگی را به کوتاه‌ترین زمان ممکن می‌رساند.

جعفری گفت: تست‌های معمول میکروبی در صنایع و حوزه‌های گفته‌شده از ۷۲ ساعت تا ۹ روز زمان می‌برد، اما زمان صرف‌شده با استفاده از این کیت‌ها بین ۱۲ تا ۱۸ ساعت است.

به‌گفته وی، به این کیت‌ها آزمایشگاه روی تراشه نیز می‌گویند که از یک‌سری معرف باکتری‌های تخصصی در یک حوزه استفاده شده است که می‌توان فعالیت آنزیمی باکتری را تشخیص داد. در واقع مواد و باکتری خارج‌شده تغییر رنگ می‌دهد، سپس با نرم‌افزار رنگ‌ها آنالیز می‌شود که مقدار و تعداد باکتری، شناسایی می‌شود.

جعفری گفت: مولفه‌های قابل‌اندازه‌گیری برای تشخیص آلودگی در هر صنعت و خط تولیدی دارای اجزای مختلفی است. ابتدا باید مواد اولیه ورودی به کارخانه‌ها مورد ارزیابی قرار بگیرد و بعد آب مصرفی و محصولات تولیدشده در خط تولید و بعد پساب‌ها و پسماندی که در فرآیند تولید باقی می‌ماند هم، باید مورد ارزیابی آلایندگی قرار بگیرند. اگر فرآیند تشخیص در هر کدام از این مراحل به‌درستی انجام نشود، اخلال در کل فرآیند تولید به‌وجود می‌آید؛ برای مثال در صنایع فولاد اگر آب، ورودی میکروبی باشد، باعث می‌شود ضررهایی به خط تولید تحمیل کند. باکتری‌هایی که موجب خوردگی می‌شوند، حتی سلامت آن دسته از افرادی که در تماس مستقیم با خط تولید هستند را تهدید کند یا حتی می‌تواند منجر به افزایش تولید یک‌سری باکتری‌های بیماری زا ذ که. همچنین در صنایع غذایی اگر آلودگی مواد اولیه به‌موقع تشخیص داده نشود و وارد چرخه غذایی شود، موجب بروز بیماری و ضرر و صدمه به مصرف‌کننده خواهد بود.

وی افزود: یکی از قوانین سازمان غذا و دارو هم این است که محصولاتی که وارد بازار می‌شوند، باید عاری از هرگونه میکروارگانیسم باشند و اگر این آلودگی‌ها در مسیر چرخه تولید وارد پساب شود خود موجب بروز آلاینده‌های دیگری می‌شود، بنابراین تشخیص سریع و در نطفه می‌تواند مانع رشد میکروب‌ها و باکتری‌های زیادی شود که در نهایت به عنوان یک تهدیدکننده شناخته می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه در بسیاری از تشخیص‌ها صرف زمان طولانی در جواب تست‌ها موجب رشد بیشتر باکتری‌ها می‌شود گفت: یکی از معضلات موجود در اغلب صنایع، زمانبر بودن شناسایی آلودگی‌ها است که کیت‌های تشخیصی رسالت کاهش زمان را برعهده دارند و می‌توانند جایگزین آن آزمایشگاه در آن صنعت باشند. گفتنی است، این کیت‌ها دارای گواهی تطابق با آزمایشگاه‌های محیط‌زیست، سازمان غذا و دارو هستند. خوشبختانه از طریق بخش «ساخت ایران» وزارت صمت برای اخذ استاندارد اقدام کردیم و به‌زودی استاندارد هم دریافت می‌کنیم. به‌گفته این فعال دانش‌بنیان، بهره‌وری یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی بود که در فرآیند تولید این کیت‌ها به آن توجه داشتیم تا علاوه بر کاهش زمان، هزینه کمتری را هم بطلبد.

وی افزود: فرآیند استفاده و کاربری بسیار ساده است. هر فردی با هر تخصصی می‌تواند این کیت‌ها را در حوزه‌های مختلف مورد‌استفاده قرار دهد.

وی بااشاره به مشکلات و کمبودهایی که نمونه خارجی این کیت‌ها در ایالات‌متحده داشت، گفت: صفر تا صد تولید این کیت‌ها داخلی است. تا پیش از این انحصار ساخت و تولید چنین کیت‌هایی در امریکا بود، اما در حوزه‌ها و صنایع گوناگون پاسخگو نیست. یکی از دلایلی که توانستیم به‌عنوان یک محصول دانش‌بنیان ثبت کنیم، این است که محدودیت حوزه و محیطی وجود ندارد و توانستیم ایرادات کیت‌های آمریکایی را برطرف کنیم. به‌همین دلیل قابلیت بالایی هم در صادرات دارد.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده، اگر آلودگی‌های گفته‌شده دیر شناسایی شوند، به تمام فرآیند تولید خسارت وارد می‌شود. در صورتی که محصول وارد بازار شود به مصرف‌کننده هم آسیب می‌زند. در سال ۲۰۲۳ دنیا به‌سمت انبوه‌سازی تست سریع می‌رود تا خللی در فرآیند تولید ایجاد نشود و در تمام دنیا و در کشورهای پیشرفته آنالیز روی خط دارند و به صورت آنلاین سلامت محصولات ارزیابی می‌شوند.