ایران در زمینه صادرات با ارزش افزوده «گلمحمدی»، گیاهی که از قدیمالایام شهره به نام ایران بوده است، کمترین سود جهانی را دارد و نبود فرآوری و برندسازی در این راستا، مهمترین مشکل تلقی میشود. به گفته حسین زینلی، مجری طرح ملی گیاهان دارویی ایران، اراضی زیرکشت گلمحمدی ایران، از ۱۹ هزار هکتار در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۳۰ هزار هکتار در پایان سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است.از ظرفیت ناب گردشگری این میراث معنوی که بگذریم، با توجه به شرایط ویژه آب و هوایی اصفهان، کشت گلمحمدی به عقیده کارشناسان هم برای این اقیلم مناسب است و هم اینکه اشتغالزایی خوب این گیاه معجزه گر میتواند در توسعه اقتصادی استان نقش بسزایی داشته باشد اما حقیقت این است که ما همچنان در جای جای کشورمان، نتوانستهایم از این گنج نایاب، ارزش افزودهای معادل بهای آن بیافرینیم.
مدیر جهاد کشاورزی کاشان در این ارتباط در گفتوگو با خبرنگار بازار، با اشاره به اینکه برداشت گلمحمدی از اوایل اردیبهشت ماه در کاشان آغاز شده است، اظهار کرد: گلمحمدی در منطقه کاشان (شامل آران و بیدگل و شهرستان کاشان) به لحاظ کیفیت و میزان اسانس دارای بالاترین و بهترین نوع اسانس است و هر سال هنگام شستشوی خانه کعبه از این گلاب استفاده میشود.
علی محلوجی با بیان اینکه شهرستان کاشان دارای رتبه نخست سطح زیر کشت و تولید گلمحمدی در استان اصفهان و رتبه چهارم در کشور از نظر سطح زیر کشت این محصول است، بیان کرد: سطح زیر کشت این محصول امسال در بخش برزُک یک هزار ۳۲۰، قمصر ۵۸۷، نیاسر ۴۰۲ و در بخش مرکزی کاشان ۲۹۱ هکتار است.
وی با اشاره به اینکه برداشت این گل در بخشهای کوهستانی و خنک تر کاشان تا اوایل تیرماه ادامه دارد، افزود: به طور معمول ۴.۲ تن گلمحمدی از هر هکتار زمینهای کاشان برداشت میشود و بر این اساس پیشبینی میشود با پایان فصل برداشت، در مجموع مقدار ۱۰ هزار تن گلمحمدی از گلستانهای مختلف سطح شهر کاشان برداشت شود.
با وجود اینکه ایران مهد انواع گیاهان دارویی است و بسیاری از این گیاهان از کشورمان به دیگر کشورهای دنیا سفر کرده است اما درآمد کشورهای جهان از حوزه گیاهان دارویی بسیار بیشتر است؛ به گفته خیام نکویی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بیش از ۶ میلیون نفر در حوزه کشت، کار و فرآوری گلمحمدی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در کشور اشتغال دارند که نشاندهنده اهمیت این صنعت در ایجاد اشتغال و تأمین درآمد برای جامعه است.
به گفته وی، درآمد خوب دیگر کشورهای جهان نسبت به ایران در حوزه گیاهان دارویی به دلیل هدفگذاری مناسب است؛ به عنوان مثال، آلمان بیشترین ارزش افزوده را در گیاهان دارویی دارد در حالیکه رقم آنها قابل توجه نیست، اما ایران با ظرفیت بالا در ارقام گیاهان دارویی نتوانسته از ارزش افزوده آن در اقتصاد استفاده کند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی در این ارتباط با بیان اینکه درآمد گیاهان دارویی باید به اقتصاد ملی افزوده شود، افزود: پنج میلیون و ۴۰۰ بهره بردار در حوزه کشاورزی فعالیت دارند و اشتغال گلمحمدی حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ نفر است که تربیت نیرو انسانی همراه با دانش را ضروری میکند.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی ایران نیز در این ارتباط با تاکید بر اشتغالزایی مناسب مزارع گلمحمدی اظهار کرد: در مجموع ۶ میلیون و ۲۰۰هزار نفر روز برای تولید ۶۸ هزار و ۲۰۰ تن گلمحمدی به کار گرفته میشود.
حسین زینلی با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۱۹ تن گل برگ و غنچه به کشورهای مختلف صادر شد، افزود: با این صادرات دو میلیون و ۶۰۰ هزار دلار درآمد ارزی نصیب کشور شد که نسبت به سال پیش از آن (۱۴۰۱) از نظر وزنی ۵۱ درصد و از نظر ارزش ۲۴ درصد افزایش داشته است.
وی گفت: در بخش گلاب هم در سال ۱۴۰۲ حدود یک میلیون و ۸۵۲ تن صادرات داشتیم که نسبت به رقم یک میلیون و ۶۳ تن سال ۱۴۰۱ در بخش گلاب ۱۵.۵ درصد افزایش صادرات وجود داشته است.
وی ادامه داد: گردش مالی گلمحمدی و رُزهای معطر در جهان، حدود ۲.۵ میلیارد دلار و اندازه این بازار در کشور ما حدود ۲۵۰ میلیون دلار است که بیشتر آن در داخل کشور در قالب گلاب و غنچه و اسانس عطر و ترکیبات مواد آرایشی و بهداشتی استفاده میشود.
وی با بیان این که بدون تحقیقات نمیتوان بازاری را فتح کرد و در سطح بینالمللی تأثیرگذار بود، گفت: برای بازاریابی باید برندسازی کرد، همچنین کسب تجربه از کشورهای موفق در صنایع تبدیلی اسانس گل و تولید انواع فرآوردههای گلمحمدی موثر است.
گلمحمدی و گلاب امروزه در جهان به اندازهای در درمان بیماریهای روحی و جسمی کاربردی محسوب میشود که نوعی رقابت برای تولید یا خرید و به ویژه فراوری آن در دنیا وجود دارد. حتی زمانی چین تلاش کرد با تولید پودر گلاب بازار این فرآورده ارزشمند را از آن خود کند، این پودرها بوی گلاب میدهد و کافی است در آب مقطر حل شود تا بوی گلاب به مشام برسد. در چنین شرایطی آیا ما به درستی در ارتباط با فرآوری و تبدیل گلمحمدی به انواع محصولات وارد عمل شدهایم. یک بررسی همهجانبه نشان میدهد فرآوری درباره گلمحمدی نیز از همان دردی رنج میبرد که بسیاری از محصولات و گیاهان دارویی با کیفیت ایرانی با آن روبهرو است.
خیام نکویی، معاون وزیر جهاد کشاورزی در این ارتباط گفته است که حدود یک دهه قبل پیشنهاد راهاندازی پالایشگاه گلمحمدی را به مسئولان داده است، پالایشگاهی که که محصولات را به ۴۰ تا ۵۰ فرآورده تبدیل میکند اما همچنان موضوع فراوری که پس از گذشت ۱۰ سال هنوز یکی از مهمترین آسیبهای این عرصه است.
حسین زارعی سالهاست در عرصه برداشت گلمحمدی و گلابگیری فعالیت داشته است، وی که به واسطه تحقیق در ارتباط با گلمحمدی در این ارتباط تجارب زیادی دارد و رشته دانشگاهی وی نیز کشاورزی بوده است در این ارتباط در گفتوگو با خبرنگار بازار اظهار کرد: تولید گلمحمدی سال به سال در کاشان افزایش یافته است، اهل گلایه نیستم و جای ناشکری نیست چراکه وضعیت درآمدزایی تولید گلمحمدی و گلابگیری خوب است اما گاهی به اندازه تلاش دوستان من در این عرصه نیست چراکه فصل استفاده از این موهبت محدود است و اگر فردی تنها در این عرصه مشغول باشد، ممکن است این شغل برای وی راضیکننده نباشد.
وی افزود: در یک سمت، دلالها و کارخانجات هستند که به طور معمول کارخانجات، گلمحمدی را نمیخرند و دلالان هم پول مناسبی نمیدهند و گاهی برخی باغبانها مجبور هستند در بلندمدت گلهای خود را بفروشند.
این کارشناس عرصه کشاورزی معتقد است با توجه به نیاز کم این گیاه به آب و نیاز ویژه به نور آفتاب، مناطقی مانند کاشان و نقاطی که با بحران آب مواجه هستند میتوانند از ظرفیت این محصول که از گذشته در میان ایرانیان جایگاه ویژهای داشته است، استفاده کنند.
وی بر موضوع فرآوری گل و گلاب نیز تاکید کرد و گفت: تولید گلاب از گلمحمدی یکی از تولیدهای مهم اقتصادی منطقه کاشان و کشور است که علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر میشود، اما گلابگیری به نوعی خامفروشی محصول است و مسئولان باید به تولید اسانس و دیگر فرآوردههای جانبی گل توجه کنند.
وی با اشاره به اینکه کاشت و برداشت گلمحمدی موجب اشتغالزایی خوبی در فصل بهار در کاشان است، تاکید کرد: استفاده از این نعمت خدادادی نیازمند، وجود یک نوع سرمایه در گردش برای کارخانجات است، موضوعی که با حمایت بانکها به خوبی محقق میشود و این در حالی است که اکنون نرخ بالای میزان سپردهگذاری برای دریافت یک و نیم برابر سرمایه و نرخ سود بالا به نفع صاحبان صنایع نیست و شاید از این رو است که برخی کارخانجات تمایل چندانی به خرید گل و گلاب ندارند.
زارعی با بیان اینکه تولید محصولات مختلف از گلمحمدی موضوعی است که امروزه در دنیا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، تاکید کرد: امروزه در کشورهای مختلف دنیا اسانس و حتی بیسکویت، شکلات از گلمحمدی تهیه میشود، یعنی کشورهای دیگر گلمحمدی را از ما خریده و به محصولاتی با ارزش افزوده مناسب تبدیل میکنند و این در حالی است که کشور ما به عنوان مهد تولید این گل به گلابگیری یا تولید اسانس گلمحمدی اکتفا کرده است.
وی اضافه کرد: گلمحمدی میتواند پایه اسانس برای تولید محصولات مختلف، عطرهای بسیار خوشبو یا حتی تولید عطر طبیعی گلمحمدی با توجه به ارزش این نوع عطرها در جهان برای درمان و استفاده روزمره نیز باشد که حتی کشوری مانند هند آن را به نرخ گزاف به توریستها و گردشگران خارجی میفروشد؛ حتی ایرانیانی را سراغ دارم که از این کشور عطر گلمحمدی طبیعی خرید میکنند، چراکه معتقدند عطرهای ایران کاملا طبیعی نیست، همه اینها این مشکلاتی است که به راحتی با اندکی حمایت از سوی مسئولان قابل رفع است.
به گفته مجری طرح ملی گیاهان دارویی تنها ۱۰ درصد بازار جهانی گلمحمدی در دست ایران است، در حالی که ایران از نظر سطح زیر کشت این گل در جهان اول است، از سویی به گفته کارشناسان دانش امروز ما در حوزه گیاهان دارویی به ویژه گلمحمدی در اندازهای است که میتوانیم اسانسهای مختلف را در داخل تولید کنیم؛ در چنین شرایطی اما در ایران ۵۰ فرآورده از گلمحمدی تولید میشود، در حالیکه این رقم در سطح جهانی بالغ بر ۱۳۰ فرآورده است.
به نظر میرسد بهطور کلی ایران در زمینه درآمدزایی و صادرات با ارزشافزوده در زمینه گلمحمدی گیاهی که از قدیمالایام شهره به نام ایران بوده است، کمترین سود جهانی را دارد و این امر بیش از هر چیز ناشی از عدم برنامهریزی مناسب کوتاهمدت و بلندمدت در این عرصه، رفع مشکلات زیرساختی و معضل دیرینه کمبود توجه به اهمیت فراوری محصولات برای در دست گرفتن بازار جهانی است، بیتوجهی که بیشتر به راحت طلبی و تلاش برای رها شدن از دغدغههای فکری و مشقتهای برنامهریزی برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا شباهت دارد، حتی به کمک تجارت بیفرجامی به نام خامفروشی.