عملکرد بورس تهران در چند ماه اخیر به‌شدت منفی و غیرقابل‌قبول بوده است. دلایل متعددی می‌توان برای ریزش‌های مداوم بورس تهران عنوان کرد. در واقع بازار سرمایه در ماه‌های اخیر با کلکسیونی از شاخصه‌های منفی روبه‌رو بوده است. هرکدام از موارد یادشده به‌تنهایی می‌توانند عملکرد بازار سرمایه را تحت‌تاثیر منفی قرار دهند.

جنگ و بروز تنش در منطقه خاورمیانه و ورود مستقیم ایران به این تنش‌ها یکی از مهم‌ترین مواردی بود که عملکرد سرمایه‌گذاری در بورس را ظرف ماه‌های پیشین تحت‌تاثیر منفی قرار داد. این ریسک از ابتدای جنگ غزه آغاز شد و به‌مرور افزایش یافت؛ البته این تنش به‌مرور فروکش کرد. در چنین موقعیتی فعالان بازار سرمایه و حتی متخصصان سرمایه‌گذاری در این بخش، ریسک تنش‌های سیاسی و احتمال بروز جنگ را جدی می‌گیرند، به‌این‌ترتیب بخشی از سرمایه‌ها به دارایی‌های ریسکی همچون صندوق‌های طلا منتقل شدند.

سیاست‌های کلان منفی اقتصادی نیز طی ماه‌های اخیر عملکرد بورس تهران را منفی کرد. بالا بودن نرخ اوراق اخزا از مهم‌ترین دلایلی است که سرمایه‌گذاری در بورس را غیرمنطقی کرد. در واقع دولت سیزدهم قصد داشت سهم قابل‌توجهی از کسری بودجه خود را با اتکا به بازار سرمایه و فروش اوراق قرضه، تامین کند، بر همین اساس نیز نرخ اوراق اخزا در یک بازه زمانی کوتاه، رشد قابل‌توجهی یافت. رشد نرخ بهره اوراق اخزا با هدف ایجاد استقبال نسبی از خرید اوراق، انجام گرفت. از قدیم نیز اوراق قرضه در حکم رقیب سنتی بورس عمل کرده است. البته در هفته‌های اخیر موضع بانک مرکزی درباره نرخ اوراق اخزا اصلاح شد و شاهد کاهش نرخ بهره تخصیص‌یافته به اوراق و همچنین سپرده‌های بانکی هستیم.

تغییر سیاست‌های حاکم بر عملکرد صنایع، دیگر چالشی است که سودآوری در بازار سرمایه را متاثر کرد. اصلاح نرخ خوراک پالایشی‌ها دیگر موردی بود که در ماه‌های اخیر لطمه جدی را به این صنایع تحمیل کرد. در همین حال اعتماد بازار را خدشه‌دار کرد، خوشبختانه هم‌اکنون مقرر شده است که این نرخ اصلاح شود. ۲ نکته مثبت در این اصلاح نرخ به‌چشم می‌خورد. در درجه نخست آنکه قرار است بند عطف بماسبق در این دست دستورالعمل‌ها، حذف شود. یعنی تغییر نرخ خوراک هرچه باشد از بهمن‌ اجرایی می‌شود. در همین‌حال مقرر شده، زیانی که پالایشی‌ها در این زمینه متحمل شدند و حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان، برآورد شده است، به شرکت‌های پالایشی، عودت داده خواهد شد.

فاصله قابل‌توجه میان نرخ دلار نیمایی و دلار در بازار آزاد دیگر علتی است که عملکرد صنایع بورسی و بازار سرمایه را طی ماه‌های اخیر، متاثر کرده است. باوجود افت نرخ دلار در بازار آزاد طی هفته‌های اخیر، همچنان فاصله قیمتی این دو نرخ قابل‌توجه است. در حالی ‌که انتظار می‌رود فاصله قیمتی دلار در بازار آزاد و دلار نیمایی کمتر از ۲۰ درصد باشد. در چنین فضایی، عملکرد بورسی‌ها با زیان جدی همراه خواهد بود.

تصمیم برای کاهش زمان تایید ارزیابی 2 خودروساز بزرگ کشور از ۵ سال به ۳ سال نیز خبر مهم مثبتی برای بازار سرمایه است. با این تصمیم ریسک خروج این صنایع از بورس، کاهش خواهد یافت. در واقع از این راهکار به‌عنوان مسکنی استفاده می‌شود که شرایط بازار، بدتر نشود. البته لازمه تایید نهایی این سیاست، تصویب مصوبه سران ۳ قوا درباره آن است. باتوجه به اهمیت و اثرگذاری صنایع یادشده در اقتصاد کشور و همچنین بورس، انتظار جدی می‌رود که این طرح به تصویب سران ۳ قوا برسد. موضوعاتی همچون مالیات نیز اثرگذاری منفی محدودی را به بازار سرمایه، تحمیل کرد. مالیات در رده شاخصه‌هایی است که هرساله پالس منفی را روانه بازار سرمایه می‌کند. البته امسال خوشبختانه این ریسک رفع شد.

حال این سوال مطرح می‌شود که چرا باوجود اصلاح شرایط و برخی شاخصه‌های منفی موثر بر عملکرد بورس تهران، این بازار همچنان روی خوش به اصلاحات نشان نمی‌دهد؟ با تغییر پیش از موعد دولت و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری، بازار با ابهام روبه‌رو است. در چنین شرایطی صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند دست نگه‌ دارند تا شرایط شفاف‌تر شود.

در ادامه باید خاطرنشان کرد برگزاری انتخابات پیش از موعد ریاست‌جمهوری نیز به‌عنوان شاخصه دیگری عملکرد بازار را متاثر می‌کند. در واقعیت نمی‌توان به اثرگذاری وعده‌های مختلف مطرح‌شده از سوی نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری امید، مطمئن بود. علاوه‌براین بورس تهران به هرگونه انتظار جدیدی، واکنش نشان خواهد داد. اگر این سیگنال داده شود که سیاست دولت قبلی تکرار می‌شود و تغییر جدی نداریم، بازار واکنش منفی خواهد داشت، اما اگر سیگنالی مبنی بر تغییر سیاست‌ها مطرح شود، شرایط به‌سمت بهبود خواهد رفت.

قطعا امید به اصلاح شرایط و رونق بورس وجود دارد. ارزش بورس به‌لحاظ بنیادی، زیر ارزش واقعی خود است. با هر دولتی که اداره امور کشور را برعهده بگیرد، رشدی را برای بورس متصور هستیم. اگر شاهد تغییر کلان سیاسی و اقتصادی باشیم رشد اقتصادی یا گشایش‌های بین‌المللی را رقم بزند، عملکرد بورس به‌مراتب بهبود خواهد یافت و حتی می‌توان انتظار ابررشد را داشت. اگر در بدبینانه‌ترین سناریو مواضع دولت جدید تغییر چندانی نکند، باتوجه به عقب‌ماندگی بورس نسبت به سایر بازارهای موازی، بازهم باید منتظر رشد تورمی به‌اندازه سایر بازارها باشیم. در واقع انتظار می‌رود بورس با شرایط سایر بازارها تعدیل شود.