تابستان سرد، زمستان گرم
بازارهای گوناگون مالی در سال جاری شرایط متفاوتی را تجربه کرده‌اند، اما گزاره مشترک همه آنها تابستان سرد و زمستان گرم بود. به‌طوری که در بررسی روند قیمتی طلا درمی‌یابیم فلز زرد از بهار ۱۴۰۳ تا اسفند همین سال رشد نرخی بیش از ۱۰۰ درصد را تجربه کرد و از قیمت هر گرم ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومانی روز نخست کاری سال جاری حالا به ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان رسید. بررسی آنچه بر دلار در سال جاری گذشته نیز چیز متفاوتی به‌دست نمی‌دهد و نسبت رشد در این بازار نیز بسیار چشمگیر است؛ ضمن اینکه در بررسی این بازار باید تاثیر تورمی بیشتر آن نسبت به بازارهای دیگر را در هم در نظر بگیریم. در هر حال نرخ دلار در روز نخست کاری سال جاری ۶۱ هزار و ۴۱۰ هزار تومان بود، اما در ۲۲ اسفند رقم ۹۲ هزار و ۴۳۰ برای آن ثبت شد که نشان از رشد حدود ۵۰ درصدی این مولفه تاثیرگذار در وضعیت عمومی اقتصاد دارد. در بورس نیز گرچه روزهای ابتدایی سال ناامیدی نمودی قوی داشت، اما اگر از تاثیر استیضاح همتی بر این بازار بگذریم، در روزهای پایانی سهامداران خشنودتر بوده‌اند و از تاثیر مثبت سیاست‌های اقتصادی بر بورس به‌نوعی سپاسگزار بودند و امید به بهبود بیشتر بازار در سال پیش رو داشتند. اما چه عامل یا عواملی شرایط بازارها را متحول کرد؟ کارشناسان در پاسخ به این سوال «اتفاقات سیاسی» که پیامد محرز آنها تغییر وضعیت انتظارات تورمی است را در صدر قرار می‌دهند؛ ضمن اینکه تاکید دارند نباید از تاثیر سیاست‌های اقتصادی در چگونگی وضعیت بازارها غافل شد. آنچه در ادامه می‌خوانید گزارش تحلیلی صمت از روند بازارهای مالی کشور در سال ۱۴۰۳ است.
فلز زرد در ۱۴۰۳
بازار طلا در سال ۱۴۰۳ دستخوش نوسانات شدیدی بود؛ به‌طوری که در ابتدای سال، هر گرم طلای ۱۸ عیار با نرخی در محدوده ۳ میلیون تومان معامله می‌شد، اما با افزایش نرخ ارز و نگرانی‌های اقتصادی، قیمت آن روندی صعودی به خود گرفت و در نهایت در روز تنظیم این گزارش (۲۲ اسفند ۱۴۰۳) قیمت هر گرم از این فلز ارزشمند به حدود ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان رسید. در نیمه نخست سال جاری نرخ طلا در کانال ۳ میلیون تومان نوسان می‌کرد و روند صعودی آرامی داشت، اما با فرا رسیدن مهر شرایطی متفاوت در بازار طلا شکل گرفت و در روزهای پایانی ماه اول پاییز فلز زرد یک جهش چشمگیر نرخ را تجربه کرد و وارد کانال ۴ میلیون تومان شد و بعد از آن در چند دوره تا پایان سال رشد و البته رکورد نرخ‌های عجیبی برای این فلز ارزشمند به ثبت رسید.
نبض طلا در دست سیاست
به گزارش صمت تحلیلگران در بررسی عوامل رشد نرخ طلا در کشور به مولفه‌های گوناگونی اشاره می‌کنند که شاید افزایش نرخ اونس جهانی تحت تاثیر تنش‌های سیاسی حاکم در جهان و سیاست‌های اقتصادی امریکا در صدر آنها قرار داشته باشد، اما شاید بتوان رشد نرخ دلار را نیز عاملی هم‌تراز عامل یادشده در افزایش قیمت فلز زرد دانست.
در بعد جهانی نیز یکی از محرک اصلی نرخ طلا شرایط کلی اقتصاد امریکا و البته تحولات سیاسی این کشور بود. در سال جاری (۲۰۲۴ میلادی) نرخ بهره در امریکا کاهش داشته که همین مسئله تقاضا برای خرید طلا را افزایش داد و با این افزایش تقاضا طبیعی است که نرخ اونس جهانی رشد پیدا کند. علاوه بر این نوسانات کاهشی ارز دلار در بازارهای جهانی شرایط را برای رشد نرخ اونس جهانی فراهم کرده بود.
جنگ بین اوکراین و روسیه، از آنجایی که خطرات گسترش جنگ در جهان را در پی داشت، در کنار تحولات سیاسی عجیبی که در سال جاری در خاورمیانه رخ داد و گسترده شدن جنگ میان اسرائیل و فلسطین از دیگر فاکتورهای موثر در تحولات بازار جهانی طلا بوده‌اند.
طلا در سال پیش رو
کارشناسان در تحلیل‌های خود سال پیش رو را نیز سال نوسان طلا البته از نوع صعودی آن می‌دانند و معتقدند روند روبه رشد طلا در سالی که ۵ روز دیگر آغاز می‌شود، ادامه خواهد یافت. به‌عبارت جزئی‌تر رویکرد قالب این است که اگر تورم جهانی کنترل نشود و ارزش دلار کاهش یابد، طلا رشد بیشتری را تجربه خواهد کرد. اما در صورتی که بانک‌های مرکزی موفق به مهار تورم شوند، احتمال دارد قیمت طلا با اصلاحاتی مواجه شود. طبق گزارش سایت تحلیلی اویل پرایس، پیش‌بینی می‌شود که با عبور قیمت هر اونس طلا از ۳۰۰۰ دلار، این فلز گران‌بها تا پایان سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) در محدوده ۳۲۰۰ دلار باقی بماند.
دلار در ۱۴۰۳
بازار ارز در سال جاری تجربه‌گر نوسانات صعودی عجیب و غریبی بود؛ شرایطی که تحلیلگران انتظار آن را داشتند و پیش از آغاز سال جاری اکثر کارشناسان امسال را سال ثبت رکوردهایی خاص برای نرخ دلار نام‌گذاری کردند. توضیح اینکه در ماه ابتدایی سال جاری قیمت هر اسکناس امریکایی در بازار آزاد در محدوده ۶۴ هزار تومان بود و حالا در لحظه تنظیم گزارش نرخ آن در میانه کانال ۹۲ هزار تومانی قرار دارد.
در دگرگونی‌های قیمتی دلار، نرخ این اسکناس امریکایی در بهار و تابستان نوسان‌هایی مثبت و منفی را در کانال ۵۵ تا ۶۵ هزار تومان تجربه می‌کرد که این نوسانات عموما ناشی از تحولات سیاسی چه در ایران و چه در جهان و متعاقب آن شکل‌گیری انتظارات تورمی گوناگون بود.
صعود دلار در بازی سیاست
تحولات سیاسی دوره یادشده که سقوط بالگرد حامل ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان در آخرین روز ماه اردیبهشت و برگزاری انتخابات زودهنگام در تیر و روی کار آمدن مسعود پزشکیان در عرصه داخلی و ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس، در ۱۰ مرداد ۱۴۰۳ در تهران که نزاع ایران و اسرائیل را به نقطه جوش رساند و خود آغازگر دور جدیدی از تنش‌های منطقه‌ای شد، روند نرخ دلار را در نیمه نخست سال جاری شکل و کانال جای‌گیری آن را در بازه یادشده تغییر می‌داد.
اما مانند آنچه بر طلا گذشت با فرا رسیدن پاییز، دلار نیز مقاومت قیمتی‌اش در مرز ۶۰ هزار تومان را از دست داد و با رودربایستی کمتری حالا به نیمه دوم دهک ۶۰ قدم گذاشت و در نهایت در روزهای پایانی پاییز در کانال ۷۶ هزار تومان جای گرفت. کارشناسان در تشریح دلایل این روند دوباره به تحولات سیاسی جهان از جمله سقوط دولت بشار اسد در سوریه در اواخر پاییز ۱۴۰۳، ترور سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان در اوایل پاییز ۱۴۰۳، انتخابات امریکا و پیروزی ترامپ در آن و تاثیرپذیری اقتصاد ایران از این مسائل اشاره می‌کردند؛ هرچند افزایش نیاز ارزی کشور در نیمه دوم سال به‌دلیل پایان سال میلادی و عرفا ضرورت تسویه‌حساب ارزی برخی شرکت‌های تجاری با شرکای خارجی و نیز افزایش سفرهای خارجی هم گزاره‌ای بود که عموما مورد اشاره قرار داشت.
زمستان داغ دلار
باوجود رشد چشمگیر نرخ دلار در پاییز بازار زمستانه این اسکناس گرم‌تر از فصول دیگر بود و نرخ دلار که در روزهای آغازین دی در کانال ۷۶ هزار تومان قرار داشت، اکنون (در لحظه تنظیم این گزارش، ۲۲ اسفند) در کانال ۹۲ هزار تومان ایستاده است؛ هرچند در روزهایی به مرز قیمتی ۹۵ هزار تومان نیز رسید.
نکته مهم اینکه در کفه مقابل اتفاقات سیاسی و انتظارات تورمی ناشی از آن در ترازوی عوامل شکل‌دهنده روند صعودی نرخ دلار، سیاست‌های ارزی دولت قرار دارد که شاید بتوان رشد نرخ دلار نیما در یک دوره و مدت کوتاهی بعد از آن، حذف سامانه نیما و جایگزینی سامانه توافقی ارز را شاخص‌ترین آنها دانست. گرچه این سیاست‌ها عموما با هدف کاهش رانت و شفاف‌سازی در تخصیص منابع ارزی اجرا شد، اما در عمل با افزایش فشار بر بازار آزاد و کاهش عرضه ارز همراه شد.
آنچه بیان شد گزارشی کوتاه از روند قیمتی تنها یک نوع ارز و البته پرکاربردترین آن در مبادلات بین‌المللی ایران در بازار آزاد است و در باقی ارزها از جمله یورو و پوند هم به همین نسبت شاهد رشد نرخ بوده‌ایم.
بورس در ۱۴۰۳
از ابتدای سال ۱۴۰۳، بازار سرمایه با نوسانات متعدد، شرایطی ناامیدکننده را برای سرمایه‌گذاران رقم زده بود.
با آغاز سال جاری، بورس با رشد شاخص کل توانست لبخندی به سهامداران بزند. در روز بازگشایی بازار در ۵ فروردین، شاخص کل رشدی ۱.۸۸ درصدی داشت و برای لحظه‌ای حس خوش‌بینی به سرمایه‌گذاران بازگشت، اما این وضعیت پایدار نماند؛ پس از شهادت مستشاران ایرانی در سفارت ایران در سوریه و پاسخ شدید ایران به رژیم صهیونیستی، تنش‌های سیاسی و اقتصادی تشدید شد. همین موضوع، فضای بازار را متأثر کرد و به‌رغم شروع خوب، فروردین ۱۴۰۳ با رشد ناچیز ۰.۶ درصدی به پایان رسید. بورس در اردیبهشت و خرداد نیز کج‌دار و مریز شرایطی مشابه فروردین را طی کرد تا به تابستان رسید.
با روی کار آمدن رئیس‌جمهور منتخب مردم در مرداد ۱۴۰۳و انتخاب عبدالناصر همتی به‌عنوان وزیر اقتصاد، برخی از سهامداران دوباره امیدوار شدند و همتی به‌دلیل خوشنامی در حوزه بورس و اقتصاد توانست بخشی از سرمایه‌گذاران را به آینده بازار امیدوار کند.
سبزپوشی بورس در پاییز و زمستان
در نیمه دوم سال ۱۴۰۳، شاخص بورس تهران روندی صعودی را تجربه کرد و بهبود قابل‌توجهی در عملکرد بازار سرمایه مشاهده شد. این بهبود تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله سیاست‌های اقتصادی دولت، اصلاحات ساختاری و تغییرات مثبت در فضای کسب‌وکار بود.
در میان سیاست‌های اقتصادی دولت که رشد بازار سرمایه در نیمه دوم سال را به‌دنبال داشت شاید حذف ارز نیمایی و تشکیل مرکز مبادله طلا و ارز را بتوان شاخص‌ترین آنها دانست. این اقدام از آنجایی که باعث شفاف‌تر شدن بازار ارز و کاهش فاصله نرخ ارز رسمی و غیررسمی شد، بهبود عملکرد شرکت‌های تولیدی و افزایش سودآوری آنها را به‌دنبال داشت و در نهایت بر رشد شاخص بورس تاثیر گذاشت.
عدم تمدید گواهی سپرده ۳۰ درصدی که از نیمه بهمن سال قبل به مدت یک سال ازسوی بانک مرکزی ابلاغ شده بود یکی دیگر از عوامل مؤثر در بهبود عملکرد بورس بود؛ ضمن اینکه نمی‌توان از تاثیرگذاری مولفه سودآوری شرکت‌ها تحت تاثیر رشد نرخ ارز در رشد بازار سرمایه غافل شد.
البته بازار سرمایه هفته‌های پایانی سال جاری را چندان رضایت‌بخش سپری نکرد و با استیضاح همتی و برکناری او در نیمه اول اسفند، ناگهان سرخ‌گون شد و حالا در تلاش دوباره برای برخاستن کسب تجربه‌هایی سبزتر است.
