نخل‌ها تشنه می‌میرند
آب، این مایه حیات‌بخش که وفورش برای هر کشوری نعمت است و نبودش عامل مرگ؛ آن‌هم نه‌فقط مرگ انسان، بلکه مرگ حیوانات و طبیعت و محیط‌زیست. باوجود تنوع اقلیمی بسیاری که در کشور ما وجود دارد، تا به امروز عرصه برای کشت انواع محصولات غذایی و کشاورزی به‌راحتی فراهم بوده است، اما اکنون به‌دلیل اقلیم گرم و خشک با مسئله کم‌آبی روبه‌رو هستیم.
گرچه در سال‌های گذشته بارها کم‌آبی و کم‌بارشی در کشور گوشزد شده است تا شاید فکری اساسی برای آن شود، اما این مسئله امسال و اکنون که در تابستان به سر می‌بریم، بیش از گذشته به مرحله بحرانی رسیده؛ موضوعی که به‌طوراساسی دامان بخش کشاورزی را گرفته و چنان پیش رفته که همراه با گرما توانسته است موجب نابودی باغات شود. همین چند روز پیش بود که آتش‌سوزی گسترده در باغات خرمای جنوب کشور، موجب از بین رفتن ۱۵ تا ۲۰ هزار نخل شد و بار دیگر، بر رنج کشاورزان افزود.
بر همین اساس در این گزارش از صمت به‌سراغ تاثیر گرما و کم‌آبی بر حیات نخل‌ها پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
۲۰ هزار خرما در آتش اروندکنار سوختند
صادق جلالی، بخشدار اروندکنار از خسارات گسترده ناشی از آتش سوزی اخیر در این منطقه خبر داد و اظهار کرد: در پی این حادثه که در 2 روز گذشته رخ داد، حدود ۱۵ تا ۲۰ هزار اصله نخل طعمه حریق شده و 4 منزل مسکونی و یک کارگاه بلوک‌زنی به‌طورکامل در آتش سوخته‌اند.
به‌گزارش مهر، جلالی بااشاره به تاثیر خشکسالی بر تشدید خسارات این آتش‌سوزی، افزود: خشکسالی در 2 مقطع، سال ۱۳۸۲ و امسال، آسیب‌های جدی به روستاییان این منطقه وارد کرده و افزایش EC آب و کمبود منابع آبی برای آبیاری نخل‌ها، وضعیت را بحرانی‌تر نموده است.
وی همچنین اعلام کرد، بررسی‌های کارشناسی برای تعیین علت دقیق آتش‌سوزی و برآورد کامل خسارات همچنان ادامه دارد و نتایج آن در روزهای آینده مشخص خواهد شد.
تیغ دولبه قیمت‌های دستوری
محسن رشید فرخی، رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی خرمای ایران در گفت‌وگو با صمت، بااشاره به مشکلات و چالش‌های گریبانگیر این حوزه اعم از قطعی برق چاه‌های کشاورزی، کم‌آبی و مشکلات تامین سم و کود و تغییرات اقلیمی که موجب ایجاد لطمات جبران‌ناپذیری به نخلستان‌ها شده است، گفت: تمام این مسائل در نهایت خواه و ناخواه روی کیفیت خرما تاثیر خواهد گذاشت که امیدواریم ادامه‌دار نباشد.
وی درباره نرخ خرما نیز گفت: اگر بخواهیم از منظر مصرف‌کننده نگاه کنیم، نرخ خرما برای خرید بالا است، اما اگر بخواهیم از دید تولیدکننده و کشاورز نگاه کنیم، پایین است. می‌دانیم که شرایط اقتصادی کشور سخت بوده و تورم بحرانی است، اما باید کشاورزی در نخلستان‌های جنوب کشور در دمای ۵۰ درجه سانتیگراد را هم در نظر بگیریم. از طرف دیگر، باید توجه داشت؛ زمانی که کشور دارای تورم است، بر تمام اجزای تولید و مصرف اثر خواهد گذاشت، بنابراین تورم جاری در کشور که براساس گفته‌های خود دولت، ۴۰ درصد است نیز، بر معیشت و زندگی کشاورزان تاثیر دارد.
- اقتصاد، دستوری نیست
رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی خرمای ایران با تاکید بر اینکه اقتصاد هیچ‌گاه تابع دستور نبوده و نیست، گفت: مگر می‌شود با دستور مشخص کرد که نرخ کالایی پایین یا بالا باشد؟ اقتصاد تابع قاعده عرضه و تقاضا است. بنابراین زمانی می‌توانیم قیمت‌ها را کنترل و سیر نزولی به آن ببخشیم که ریشه‌های تورم در کشور ارزیابی و با آنها مبارزه شود که آن هم فقط با یک مدیریت و اقتصاد صحیح که لازمه آن تغییر نگرش‌های ما به اقتصاد است، انجام خواهد گرفت، بنابراین اگر تورم را روی هر کالایی اعم از ارز و سایر کالاها در نظر بگیریم، مشاهده خواهیم کرد که خرما نیز مانند این کالاها، از گزند افزایش نرخ در پی تورم موجود در امان نمانده است. البته همواره در آخر فصل، قیمت هر محصول غذایی و کشاورزی ممکن است به‌دلیل کمبود در بازار، به‌صورت مقطعی افزایش یابد، اما درباره خرما تا یک ماه آینده با شروع فصل برداشت این محصول نرخ آن نیز، روند کاهشی به خود خواهد گرفت.
- ارائه قیمت‌های تضمینی برای خرما
پیش از این رحمدل بامری، عضو هیات‌رئیسه کمیسیون کشاورزی، آب، منابع‌طبیعی و محیط‌زیست مجلس، در گفت‌وگو با خانه ملت گفته بود؛ نبود نرخ تضمینی برای خرما، کشاورزان را در معرض ضرر قرار داده است. کشاورزان مجبورند محصول خود را به دلالان و واسطه‌هایی بفروشند که با نرخ بسیار پایین اقدام به خرید می‌کنند، چراکه کشاورز توان نگهداری خرما حتی برای یک روز را ندارد.
بامری بااشاره به تجربه سال‌های گذشته گفت: دلالان، خرما را با نرخ پایین از کشاورز خریداری می‌کنند و بعد در پایان فصل، به بهانه‌هایی مانند افت نرخ بازار یا عدم‌موفقیت در صادرات، سود کامل را برای خود برمی‌دارند و کشاورز، تمام زحماتش بر باد می‌رود.
بامری در پایان تاکید کرد: اگر خرما نیز مانند سایر کالاهای اساسی مشمول نرخ تضمینی شود، هم کشاورز انگیزه تولید پیدا می‌کند و هم نظام توزیع منصفانه‌تری شکل می‌گیرد که مانع از سودجویی دلالان می‌شود.
- قیمت‌های تضمینی دولت، گویای نیاز جامعه نیست
اما رشید فرخی، رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی خرمای ایران، نظری مخالف این دارد و معتقد است؛ تاکنون ورود هر دستگاهی به بحث قیمت‌ها و ارئه قیمت‌های تضمینی و دستوری، آنچنان که باید، گویای نیاز جامعه نبوده است. سال گذشته تعاون روستایی خریدهایی را خارج از فصل انجام داد، اما اثرات مثبت آن را مشاهده نکردیم یا ممنوعیت صادرات خرما که توسط وزارت جهاد کشاورزی اعمال می‌شود نیز، به‌همچنین آثار مثبتی نداشت. زمانی که شرکت‌های تابع این وزارتخانه که براساس وظیفه خود و طبق اساسنامه آن یعنی خرید در خارج از فصل و عرضه در پیک مصرف عمل نمی‌کنند و تنها براساس منفعت خاص خود پیش می‌روند، نمی‌توان شاهد آثار مثبتی بود، در نتیجه مسئله خریدهای تضمینی، نیاز به بازتعریف دارند و شاید در آن صورت بتوانند مفید واقع شوند.
محسن رشید فرخی، در پاسخ به اینکه آیا با نرخ تضمینی از طرف دولت موافق هستید یا نه، گفت: بستگی دارد که این تضمین در چه جهتی باشد. قیمت‌های تضمینی، همواره تیغه‌های دولبه‌ای هستند که می‌توانند مفید یا مضر واقع شوند.
وی بااشاره به ممنوعیت صادرات خرما نیز گفت: ابلاغ ممنوعیت صادرات خرما که در زمان‌های پیک مصرف مانند ماه مبارک رمضان انجام می‌گیرد، موجب از دست رفتن بازارهای هدف صادراتی ما می‌شود و عرصه را برای پیشتازی کشورهای رغیب آماده می‌کند. بنابراین عرضه دستورات به‌منظور مدیریت بازار، زمانی می‌تواند مفید باشد که در بحث مدیریت اقتصادی بازتعریف شود.
رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی خرمای ایران بااشاره به کم‌آبی کشور نیز گفت: متاسفانه این مسئله در اذهان عمومی جا افتاده است که همه تصور می‌کنند درخت خرما به آب زیادی نیاز ندارد و درختی کم‌آب‌بر است. این تصور بسیار اشتباه است، چراکه درخت خرما گیاه بسیار آب‌دوستی بوده و بلکه طاقت بر بی‌آبی این درخت مشروط به حیات، زیاد است. بنابراین اگر خواهان ثمر زیادی از این درخت هستیم، باید آب موردنیازش را در فاصله زمانی معین فراهم کنیم. در این رابطه، کشاورزان عرب اصطلاح «درخت خرما باید پایش در آب باشد و سرش در گرما» را برای ثمردهی بیشتر این درختان به‌کار می‌برند، بنابراین به‌منظور ثمردهی خوب این گیاه، باید آب موردنیازش را تامین کرد.
محسن رشید فرخی، در پایان سخنان خود با تاکید بر مدیریت صحیح منابع آبی نخلستان‌ها گفت: افزایش سطح زیرکشت خرما در شرایط کنونی از سیاست‌های بسیار غلطی است که وزارت جهاد کشاورزی در پی آن است. موضوعی که نباید به‌هیچ‌عنوان به آن پرداخت، زیرا رویکردی که تاکنون درباره این مسئله داشتیم، درست نبوده و حتما باید تغییر روش در این زمینه انجام گیرد و تمام تلاش خود را برای حفظ منابع موجود صرف کنیم. در این حوزه نیاز است تا به‌سمت استفاده از تکنولوژی و فناوری و آبیاری با شیوه‌های نوین و قطره‌ای بپردازیم تا بتوانیم افزایش بهره‌برداری را در سطح داشته باشیم، نه اینکه بخواهیم سطح زیرکشت را افزایش دهیم، در غیر این صورت به‌سمت یک فاجعه در رابطه با نخلستان‌های کشور پیش خواهیم رفت.
سخن پایانی
گرچه نمی‌توان از آثار منفی خشکسالی و تاثیر آن بر کمیت و کیفیت تولیدات باغی و گیاهی در امان بود، اما آنچنان که کارشناسان توصیه می‌کنند، نیاز است تا باتوجه به شرایط جوی و قرارگیری در شرایط بحرانی خشکسالی و بی‌آبی، باغداران باید نسبت به تنظیم دور آبیاری باغات برای کاهش خشکیدگی خوشه‌های خرما اقدام کنند.
از طرف دیگر، به‌منظور مدیریت صحیح این شرایط نیاز است تا وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان متولی کشاورزی کشور، در راستای حمایت از این بخش، تسهیلاتی را به‌منظور تجهیز باغات و مزارع به فناوری‌های نوین در جهت کاهش مصرف آب، افزایش بهره‌وری و کاهش اثرات منفی خشکسالی و گرمای هوا بر محصولات کشاورزی بیش از پیش فراهم کند.
