چین این روزها با سرعت و جدیت هرچه بیشتر در مسیر تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی گام برمی‌دارد، در حالی که عرصه‌های مختلف اقتصادی، فناوری و نظامی، همگی بخشی از نقشه بلندپروازانه پکن برای تسلط بر نظم جهانی هستند، نقش آب به‌عنوان عنصری استراتژیک و البته کمتر آشکار در این معادله بسیار کلیدی است. چین سال‌هاست که به اهمیت منابع آبی و کنترل آنها به‌عنوان یک اهرم قدرت نرم و بازدارنده پی برده و حالا پروژه‌ای عظیم در دست اجرا دارد که توجه جهانیان را به خود جلب کرده است؛ ساخت بزرگ‌ترین سد دنیا روی رودخانه خروشان یارلونگ‌تسانگپو، رودی که در هند و بنگلادش به نام براهمپوترا شناخته می‌شود.

سد مدوک یا Medog Hydropower Station، پروژه‌ای چند میلیارد دلاری است که از دسامبر ۲۰۲۴ به‌طوررسمی چراغ سبز گرفته و ساخت آن از تابستان ۲۰۲۵ در جنوب‌شرقی تبت آغاز شده است. این پروژه شامل 5 نیروگاه آب‌پایه متوالی است که مجموع ظرفیت نصب‌شده آنها حدود ۶۰ گیگاوات و تولید سالانه برق آنها معادل ۳۰۰ میلیارد کیلووات‌ساعت برآورد می‌شود؛ رقمی که بیش از سه‌برابر خروجی سد سه‌دره چین است؛ بزرگ‌ترین سد آبی جهان که پیش‌تر نماد توان مهندسی و قدرت چینی‌ها محسوب می‌شد.

پشت این سرمایه‌گذاری کلان  ـ که بالغ بر ۱.۲تریلیون یوآن (حدود ۱۶۰ میلیارد دلار) برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۳ به بهره‌برداری برسد ـ اهدافی فراتر از تامین انرژی وجود دارد. پکن با این پروژه می‌کوشد همزمان چند هدف راهبردی را دنبال کند؛ اول کاهش اثرات زیست‌محیطی و دستیابی به تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر برای تحقق اهداف کاهش کربن؛ دوم توسعه مناطق محروم و کم‌برخوردار تبت که به‌شدت نیازمند محرک‌های اقتصادی و اشتغالزایی هستند و سوم افزایش استقلال انرژی که بخش عمده برق تولیدی قرار است به شبکه سراسری چین منتقل شود و این امر در تعمیق وابستگی استان‌های مختلف به تولید داخلی برق نقش مهمی دارد.

اما این پروژه عظیم در یکی از بکرترین و متنوع‌ترین مناطق زیست‌محیطی فلات تبت ساخته می‌شود؛ منطقه‌ای که به‌دلیل شرایط خاص جغرافیایی و اکولوژیکی، پناهگاه گونه‌های متنوع زیستی و محل زندگی جوامع سنتی است. ساخت این سد، تهدیدی جدی برای تنوع زیستی و زیستگاه‌های طبیعی به‌شمار می‌آید و از سوی دیگر، جابه‌جایی صدها هزار تا بیش از یک میلیون نفر از ساکنان بومی تبت را به‌همراه خواهد داشت؛ اتفاقی که یادآور تجربه تلخ و بحث‌برانگیز سد سه‌دره است. علاوه بر این، شرایط لرزه‌ای و زمین‌لغزش در این منطقه، خطرات بالقوه‌ای برای پایداری ساختار سد و محیط اطراف آن ایجاد می‌کند. حفاری تونل‌های طولانی و شیب‌دار نیز می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌های زیست‌محیطی و جغرافیایی طولانی‌مدت باشد.

اما وجه دیگری از این پروژه، ابعاد ژئوپلتیک آن است؛ رودی که چین روی آن سد می‌سازد، در هند و بنگلادش جاری است و به‌عنوان منبع حیاتی آب برای این کشورها شناخته می‌شود. اعتراض‌های رسمی از سوی دولت‌های هند و بنگلادش مبنی بر عدم‌شفافیت چین در این پروژه، کم‌کم به تنش‌های منطقه‌ای دامن زده است. نگرانی اصلی، احتمال کنترل چین بر منابع آبی مشترک و به‌تبع آن، فشار آبی به‌عنوان ابزاری برای اعمال نفوذ سیاسی در مواقع بحرانی است؛ موضوعی که تحلیلگران آن را «سلاحی شدن آب» می‌نامند و هشدار می‌دهند ممکن است زمینه‌ساز تنش‌های بیشتر در این منطقه حساس شود.

این پروژه اگرچه نمایانگر قدرت فنی و اقتصادی چین است و نمادی از پیشرفت صنعتی این کشور، اما نباید فراموش کرد که کنترل منابع‌طبیعی کلیدی به‌ویژه آب، نه‌تنها به توسعه اقتصادی چین کمک می‌کند، بلکه جایگاه پکن را در تعاملات بین‌المللی نیز به‌شکل عمیقی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. چین در واقع با این حرکت می‌کوشد تا تسلط خود را بر معادلات منطقه‌ای و جهانی تثبیت کرده و یک بار دیگر ثابت کند که در بازی قدرت‌های بزرگ، آب نیز می‌تواند به ابزاری تعیین‌کننده بدل شود.

از سوی دیگر، ابعاد زیست‌محیطی و انسانی این پروژه، هشدارهایی جدی به‌همراه دارد؛ پیامدهای تخریب زیستگاه‌ها، جابه‌جایی جوامع بومی و خطرات طبیعی منطقه، مسائلی نیستند که بتوان به آسانی نادیده گرفت. این چالش‌ها یادآور این واقعیت هستند که توسعه‌های عظیم اقتصادی و فناوری، زمانی پایدار خواهند بود که در تعادل با حفظ منابع‌طبیعی و حق مردم بومی قرار گیرند.

در نهایت، سودای چین برای ابرقدرت شدن، تنها به قدرت سخت اقتصادی یا نظامی خلاصه نمی‌شود، بلکه حکایت از بازیابی و کنترل عمیق منابع حیاتی دارد. کنترل بر رودخانه‌های کلیدی، تولید انبوه انرژی تجدیدپذیر و به‌دنبال آن تاثیرگذاری بر سیاست‌های منطقه‌ای، بخشی از این چشم‌انداز بزرگ است. این پروژه سد مدوک، نه‌تنها یک شاهکار مهندسی، بلکه نمایشی از مسیر پیچیده و چندبعدی قدرت در قرن بیست‌ویکم است؛ جایی که منابع‌طبیعی و نحوه مدیریت آنها، می‌توانند مرزهای قدرت را تعریف کنند و جایگاه جدیدی برای بازیگران جهانی رقم بزنند.