امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان ابزاری توانمند، امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بیشتر کشورهای جهان را تحت‌تاثیر قرار داده است. فاصله کشورهایی که از این فناوری به‌عنوان محور توسعه برنامه‌های ملی خود استفاده می‌کنند و کشورهایی که به‌صورت مناسب از این پدیده استفاده نمی‌کنند، به‌شدت رو به افزایش است. مولفه‌های گوناگونی اعم از پهنای باند بین‌المللی، سهم FTTH (فیبرنوری) از پهنای باند، سرعت اینترنت، توسعه دولت الکترونیک، پوشش شبکه ۵G، شاخص خدمات آنلاین و چند شاخص دیگر به‌عنوان شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات شناخته می‌شوند که جایگاه ایران در هر کدام از این شاخص‌ها متفاوت است، اما نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ایران با امتیاز ۹۹.۴ در میان ۲۴ کشور منطقه در رتبه ۱۶ قرار دارد. کشورهای بحرین، رژیم‌صهیونیستی و امارات در وضعیت و جایگاه مناسب و کشورهای پاکستان، یمن و افغانستان در وضعیت نامناسب و جایگاه‌های آخر در میان کشورهای منطقه قرار دارند. ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان موظف است برای «بازارسازی محصولات و دستاوردهای فناورانه اولویت‌دار باتوجه به ضرورت‌ها در مراحل مختلف توسعه فناوری» و «جذب مشارکت حداکثری در اجرای برنامه‌های ملی و چند حوزه‌ای با همکاری سایر ستادهای توسعه فناوری» اهتمام جدی داشته باشد. صمت در این گزارش به شرح مفصل فعالیت‌های این ستاد و اهمیت نقش دانش‌بنیان‌ها در ارتقای خدمات در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته است.

ماموریت‌های معاونت علمی در توسعه ارتباطات

محمد کرباسی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات در پاسخ به پرسش خبرنگار صمت مبنی بر اهمیت توسعه هوشمندسازی با هدف ارتقای بهره‌وری گفت: اتصال‌پذیری و ارتباطات به مجموعه فناوری‌ها و خدماتی گفته می‌شود که به کاربران اجازه اتصال به یک شبکه ارتباطی را می‌دهند. این فناوری‌ها مشتمل بر حجم فزاینده‌ای از داده‌ها، پروتکل‌ها و استانداردهای بی‌سیم و سیمی و ترکیبات آنها است. فناوری ارتباطات که همان مفهوم اتصال‌پذیری در حالت استاندارد خود است، شامل خدمات مخابراتی صوتی و انتقال داده به‌صورت سرویس‌های ثابت و همراه از طریق یک شبکه است.

وی افزود: در بحث هوشمندسازی 2 ستاد را درگیر این موضوع داریم؛ یکی ستاد اتصال‌پذیری است که عمده فعالیت آن جمع‌آوری داده و توسعه سنسورها و در مراحل بعدی، با ستاد هوش‌مصنوعی ارتباط پیدا می‌کند. اولویت معاونت توسعه فناوری مشتری و تقاضامحوری است و قصد داریم به ارتقای خدمات با این محوریت حرکت کنیم. یکی از اولویت‌های مهم این ستاد، توسعه شهر هوشمند است که خوشبختانه با وزارت کشور صحبت‌های اولیه شده است. امیدواریم در ماه‌های آینده مراحل بیشتری از این هدف را پیش ببریم.

وی در نشستی درباره اقدامات و برنامه‌های این ستاد بااشاره به فعالیت‌های ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات گفت: رصد فناوری، ترویج فرهنگ و سواد فناوری در جامعه، حمایت پژوهشی، توسعه فناوری در شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه بازار و تبادل فناوری بین‌المللی از جمله ماموریت‌های این ستاد است. زیرساخت‌های ارتباطی نسل جدید ۵ و ۶ مخابرات، هوشمندسازی صنایع و امنیت سایبری از محورهای اصلی موضوعی ستاد هستند و پروژه‌هایی مثل خودرو متصل، ارتباط ماهواره‌ای و مخابرات کوانتومی از محورهای فرعی به‌شمار می‌روند که در ارتباط با دیگر ستادها پیگیری می‌شوند.

کرباسی درباره نقش نمایشگاه الکامپ در توسعه فعالیت‌های این ستاد گفت: همزمان با شروع فعالیت این ستاد، در نمایشگاه تلکام شرکت و از این ظرفیت برای معرفی فعالیت‌های این ستاد به زیست‌بوم حوزه فناوری استفاده کردیم و در روزهای برگزاری این نمایشگاه، چند فراخوان این ستاد رونمایی شد. این فراخوان‌ها برای سطوح مختلف مخاطبان تعریف شد، همچنین از چند فراخوان اعم از نوآفرین، حمایت از طرح‌های پژوهشی و دوره پسادکتری رونمایی شد؛ در فراخوان نوآفرین که 2 دی اعلام شد، از هسته‌های نوپا برای هدایت آنها به‌سمت کسب‌وکار در محدوده TRl۲ تا ۵ و ۶ و رسیدن به MVP حمایت می‌شود که این مهم در همکاری با صندوق نوآوری و شکوفایی و مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی رقم خورد و تا ۱۵بهمن شرکت در آن تمدید شده است.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات افزود: هدف از این فراخوان، حمایت از پژوهش‌های با TRL پایین است که می‌توانند آینده زیست‌بوم را بسازند. مخاطبان این فراخوان اغلب اساتید دانشگاه و دانشجویان پسادکتری هستند و در صورت تمایل می‌توانند پروپوزال‌های خود را تا ۱۵اسفند در سامانه کایپر بنیاد ملی علم ایران ثبت کنند. در بخش طرح‌های پسادکتری، 4 میلیارد تومان و در بخش طرح‌های پژوهشی تا سقف 2 میلیارد حمایت می‌شود. برای فراخوان پسادکتری ۱۵حوزه تعریف شده و برای طرح‌های پژوهشی این فراخوان محورهایی که عمدتا در حوزه آینده فناوری ۶G است، در نظر گرفته شده است.

وی افزود: بعد از اتمام مراحل داوری، طرح‌های برگزیده حداکثر ۵۰۰ میلیون تومان از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی و ۵۰۰ میلیون تومان از سوی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات تسهیلات بلاعوض دریافت خواهند کرد.

وی افزود: در همکاری با وزارت ارتباطات به یک محور منسجم رسیده‌ایم و در این راستا، فهرستی از محورهایی که برای توسعه فناوری‌های ارتباطی و بومی شدن اطلاعات، لازم است، تعریف شده که به‌طوردائم در حال بروزرسانی است.

ترنج، نسل جدید توسعه ارتباطات رادیویی

وی همچنین از توافقنامه سرمایه‌گذاری مشترک برای حمایت از توسعه فناوری تجهیزات رادیویی نسل جدید (ترنج) خبر داد و گفت: هدف از این توافقنامه سه‌جانبه رسیدن به محصول قابل‌تجاری‌سازی است که مخاطبان آن شرکت‌های دانش‌بنیان هستند. براساس این توافقنامه، مقرر شد تا ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات و معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات سیار ایران (هر طرف ۱۰ میلیارد تومان) به ارزش ۳۰ میلیارد تومان از توسعه فناوری تجهیزات رادیویی نسل جدید حمایت کنند.

کرباسی حمایت از پایان‌نامه‌های دوره‌های تحصیلات تکمیلی را از دیگر فراخوان‌های ستاد عنوان کرد و گفت: هدف از برگزاری این فراخوان، حمایت از توسعه پژوهش‌های کاربردی، رصد فناوری‌های نوین و حل چالش‌ها و نیازهای کشور، بومی‌سازی محصولات و خدمات در راستای نیازمندی‌های بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور و تشویق و بهره‌مندی از ظرفیت اعضای هیات علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی و پژوهشگاه‌ها است. از محورهای موردحمایت می‌توان به فناوری‌های رادیویی، ارتباطات ماهواره‌ای، ارتباطات نوری، ارتباطات ثابت، مدیریت شبکه، هوش‌مصنوعی، حکمرانی داده، استانداردهای هوش‌مصنوعی، فناوری‌های پردازش فوق‌سریع، زیرساخت‌های ذخیره‌سازی، مرکز داده، زیرساخت‌ها و سکوهای ابری، زیرساخت‌های تحلیل داده، دولت هوشمند، مدیریت دانش، تحول دیجیتال، حکمرانی دیجیتال، اقتصاددیجیتال و امنیت فضای سایبری اشاره کرد.

وی با بیان اینکه این حمایت در راستای محورهای اولویت‌دار اعلامی از سوی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات و ستاد است، اظهار کرد: مبالغ حمایتی برای دانشجویان ارشد ۲۴۰ میلیون ریال و برای دانشجویان دکتری ۷۲۰ میلیون ریال است. فراخوان هکاتون اینترنت اشیا و آغاز فرآیند اجرای طرح آزمایشگاه ساخت سریع تخصصی اینترنت اشیا در همکاری با مرکز تحقیق و توسعه یک اپراتور همراه تا سقف ۲۰ میلیارد تومان (هر طرف ۱۰ میلیارد تومان) از دیگر برنامه‌هایی است که در دستور کار ستاد قرار دارد.

کرباسی به توافقنامه با ۲ اپراتور برای بومی‌سازی تجهیزات ارتباطی اشاره کرد و گفت: اعتبار مالیاتی تا سقف ۶۰۰ میلیارد تومان برای بومی‌سازی تجهیزات ارتباطی اختصاص خواهد یافت.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های ارتباطات و اتصال‌پذیری برگزاری مسابقات ساخت ماهواره‌های مکعبی با حمایت مالی سازمان فضایی ایران به‌عنوان مشتری خرید 3 نمونه اولیه از این ماهواره‌ها را از دیگر اقدامات ستاد برشمرد و گفت: تاکنون ۴۰ تیم در این طرح شرکت کرده‌اند و در نهایت 3 تیم از میان آنها برگزیده می‌شود.

وی از تهیه فهرستی برای بومی‌سازی فناوری‌های این حوزه برای امسال و ۱۴۰۳ خبر داد و گفت: تمرکز ما روی فناوری‌هایی از این فهرست است که تاکنون اقدام برای بومی‌سازی آنها نشده است.

وی بااشاره به ماموریت‌های ستاد فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست‌جمهوری، گفت: برای فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات ۳ حوزه اصلی برای آن تعریف کردیم که شامل «زیرساخت‌های ارتباطی نسل جدید ۵ و ۶ مخابرات»، «هوشمندسازی صنعتی و توسعه ارتباطات» و «امنیت سایبری ارتباطات و اتصال‌پذیری» می‌شود.

اطلاعات ماهواره‌ای، بازوی مددرسان دانش‌بنیان‌ها

با نگاهی کوتاه به کارنامه فناوران در حل معضلات متعدد با استفاده از فناوری اطلاعات، اقداماتی در زمینه توسعه کشاورزی هوشمند و پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی 2 اقدام مهمی هستند که شاید بیش از هر زمان دیگری نیازمند دستاوردهای فناورانه آنها در حوزه فناوری اطلاعات و هوشمندسازی هستیم.

یاسر عاشورزاده، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در عرصه فناوری‌های فضایی بااشاره به اهمیت تولیدات فناوری‌های فضایی و امکاناتی که این تولیدات در اختیار نهادهای دولتی و خصوصی در راستای حل معضلات می‌دهد، به صمت گفت: از مزیت‌های ابزار فناوری فضایی و سنجش از دور این است که می‌تواند پدیده‌های محیط‌زیستی را موردپایش قرار دهد، یعنی در یک بازه زمانی، اطلاعاتی جمع‌آوری می‌شود که می‌توان تصمیمات درستی را درباره آن پدیده زیست‌محیطی گرفت.

پایش الگوهای رفتاری

وی بااشاره به اینکه پدیده گردوغبار مخاطره‌ای است که سال به سال به‌میزان آن در کشور افزوده می‌شود، گفت: وقتی یک پدیده محیطی را موردپایش قرار می‌دهیم، می‌توانیم الگوهای رفتاری آن را هم موردپایش قرار دهیم. برای مثال، با پایش پدیده گردوغبار می‌توان نحوه ورود آن به تهران یا شهرهای دیگر را تشخیص داد.

وی افزود: تصاویر ماهواره‌ای بهترین ابزار برای این فرآیند است که می‌توان آن را موردرصد قرار داد و مکان‌یابی کرد، همچنین غلظت آن به‌طوردقیق تشخیص داده خواهد شد.

عاشورزاده گفت: در گام نخست توانستیم با داده‌های ماهواره‌ای، آلودگی هوای تهران را پایش کنیم. این طرح به مکان‌یابی فضای سبز شهری اختصاص داشت و موردتایید دانشگاه هاروارد هم قرار گرفت. در این مطالعات به این نتیجه رسیدیم که با احداث فضای سبز شهری در بخش‌هایی از شهر تهران که معمولا کم‌آب است، می‌توان میزان آلودگی را تا ۵۰ درصد کاهش داد.

ایجاد ارزش‌افزوده

این فعال در عرصه فناوری‌های فضایی با تاکید بر اینکه کار در حیطه فناوری‌های فضایی می‌تواند برای بیشتر سازمان‌ها ارزش‌افزوده تولید کند، گفت: نبود شناخت از این نوع فعالیت‌ها و امکانات راهبردی، عامل اصلی بی‌مهری نسبت به دانش‌بنیان‌هایی است که در عرصه فناوری‌های فضایی فعالیت می‌کنند.

 در حقیقت، یکی از معضلاتی که باعث می‌شود دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها نادیده گرفته شود، این است که اغلب نهادهای دولتی به‌روز نیستند و از فعالیت‌های نوآورانه کمتر استقبال می‌کنند و معمولا برای حل مشکلات زیست‌محیطی از ابزارهایی استفاده می‌کنند که آسیب بیشتری به محیط وارد می‌کند.

اهمیت بازارسازی و بازاریابی

عاشورزاده بااشاره به اهمیت بازارسازی و بازاریابی برای بکارگیری دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها گفت: معضل اصلی در بازاریابی، محصولاتی است که اغلب شرکت‌های دانش‌بنیان برای حل مشکلات زیست‌محیطی دارند، اما استقبال چندانی از آنها نمی‌شود. در حالی که در بیشتر کشورهای پیشرو، اقدامات جدی‌تری برای بکارگیری تولیدات فناوری‌های فضایی انجام می‌شود. به‌اعتقاد من، اگر چنین فعالیت‌هایی برای بخش خصوصی جذاب‌تر جلوه کند، می‌توانیم شاهد اتفاقات خوشایند در این عرصه باشیم.

تکیه بر باد و توفان

وی بااشاره به اهمیت مولفه‌های مهم در پیش‌بینی پدیده گردوغبار گفت: معمولا رخداد پدیده گردوغبار وابسته به الگوهای باد و توفان است.

 باتوجه به مشخصاتی که زمین و جنس خاک دارد، می‌توان از چند روز قبل وقوع پدیده گردوغبار را پیش‌بینی کرد. پیش از آنکه به مرحله پیش‌بینی برسیم، باید بتوانیم پارامترهای زمین را تشخیص دهیم. در واقع، با آگاهی از شرایط تبخیر، تعرق و رطوبت مکان موردنظر می‌توان پیش‌بینی دقیق‌تری کرد.

سخن پایانی

بزرگ‌ترین مشکل در توسعه دانش‌بنیان‌ها، نحوه ورود به بازار است، چراکه هنوز در کشور ما این ذهنیت جا نیفتاده است که دانش‌بنیان‌هایی که خدمات تولید می‌کنند، می‌توانند آن خدمات را به‌فروش برسانند و در راستای بکارگیری آن همکاری کنند. در واقع، همکاری و مشارکت برای شرکت‌های دانش‌بنیانی که خدمات از نوع فناوری فضایی ارائه می‌دهند، نسبت به شرکت‌هایی که یک محصول فیزیکی تولید می‌کنند، سخت‌تر می‌شود.