بوی پاییز می‌آید و کم‌کم به فصلی نزدیک می‌شویم که رنگارنگ بودن شاخصه اصلی آن است. در این فصل، معمولا بازار میوه رونق خوبی را تجربه می‌کند. لقب شاه‌میوه فصل پاییز را می‌توان به نارنگی و پرتقال داد؛ میوه‌هایی که خبر آمدنشان این روزها سروصدا زیادی به پا کرده است. برداشت زودهنگام میوه و رنگ‌آمیزی برای خارج کردن میوه‌ها از حالت کال، جمله آشنایی است که هر سال شنیده می‌شود. طبق روال زمان برداشت پرتقال و نارنگی اواخر پاییز است اما سروکله مرکبات زرد و نارنجی از اواخر تابستان در بازار پیدا می‌شود.

در بررسی این فرآیند برخی معتقدند رنگ کردن میوه‌ها تبدیل به پدیده‌ای شده که این سال‌ها بیش از پیش به چشم می‌آید. برهمین اساس اوایل شهریور رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مازندران از ممنوعیت رنگ‌آمیزی و سبززدایی مرکبات نوبرانه مازندران با هدف صادرات محصولات تولیدی و رفع چالش‌های بهداشتی در این حوزه خبر داد.

صمت در این گزارش به بررسی صحت‌وسقم رنگ‌آمیزی مرکبات و آسیب‌های ناشی از آن پرداخته است.

بازار پاییز خالی از نوبرانه

نوبرانه؛ میوه‌هایی که قبل از ورود عمده محصول به بازار و پر شدن سبد همه میوه‌فروشی‌ها، در مقداری کمتر از روال معمول در برخی از مغازه‌های شهر و تره‌بارهای خودنمایی می‌کند. این میوه‌ها معمولا قیمت و مشتری‌های خاص خودشان را دارد و هر فصل با نوبرانه خاص خود آغاز می‌شود. برای مثال می‌توان به نوبرانه‌های ابتدای بهار توت‌فرنگی، در اواسط بهار زردآلو، هلو و شلیل و ابتدای تابستان گوجه‌سبز و گلابی اشاره کرد.

ویژگی دیگر نوبرانه‌ها علاوه بر گرانی، این است که کیفیت و شیرینی میوه رسیده را ندارند. معمولا توت‌فرنگی و سیب در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. فروشنده نیز برای توجیه کاستی میوه به نورس بودن آن اشاره می‌کند. با این همه، واژه‌هایی مانند نرسیده، رنگ‌آمیزی شده یا واکس‌خورده در این مدت زیاد به گوش می‌رسد. واژگانی که درباره تمام نوبرانه‌ها و حتی میوه‌های انبارشده، شنیده می‌شود، اما تیغ این قصه، امسال تنها گلوی مرکبات را برید.

آسیب ناشی از رنگ‌آمیزی میوه‌ها بسیار زیاد است. لایه بیرونی میوه مرکبات حاوی رنگیزه بوده و پیش از رسیدن میوه با رنگ سبز پوشیده شده و در فصل پاییز با کاهش دمای هوا به زیر ۱۳ درجه، رنگیزه سبز کلروفیل با آنزیم کلروفیلاز شکسته و رنگیزه کارتنوییدی و نارنجی زیر پوست نمایان می‌شود. رنگ نارنجی از قبل در پوست مرکبات وجود دارد که توسط رنگ سبز پوشیده شده و هنگام رسیدن میوه از طریق کاهش دمای هوا نمایان می‌شود. اگر کشاورزان تا حدود ۱۵ آبان منتظر بمانند رنگ، آب و قند میوه مرکبات کامل خواهد شد. حال اگر میوه به‌طور طبیعی در طول زمان به رنگ موردنظر نرسد و زودتر از موعد چیده شود فرآیند رنگ‌آمیزی و سبززدایی آن به‌صورت مصنوعی آغاز می‌شود. در این فرآیند برای مرکبات با استفاده از گاز اتیلن، رنگ میوه‌ را برمی‌گردانند و بعد در محلول رنگی غوطه‌ور می‌کنند تا رنگ میوه‌ مجلسی‌تر و براق‌تر شود. درروش دیگر که از آب ولرم استفاده می‌شود، میوه‌ها را در آب ۵۰ درجه سانتی‌گراد به مدت ۲۰ دقیقه غوطه‌ور می‌کنند تا رنگ، جذب پوست میوه شود. بعد میوه را سرد کرده و واکس می‌زنند که این روش بیشتر در میوه‌های وارداتی دیده می‌شود. بسیاری از منتقدان این روش معتقدند در این فرآیند ممکن است مواد شیمیایی به داخل میوه نفوذ کرده و موجب مسمومیت و حتی ابتلا به سرطان شوند.

حال با اعمال قانون جدید و ممنوعیت رنگ‌آمیزی و سبززدایی مرکبات، به‌نظر می‌رسد امسال در بازار میوه پاییز، خبری از نوبرانه‌ها نباشد. درنتیجه بازار پاییز می‌تواند برای کشاورزان و فروشندگان کم سودتر از سال‌های گذشته باشد.

گرانی میوه در قدم‌های اول پاییز

مصطفی دارایی‌نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان درباره با میزان فروش میوه در این فصل سال به صمت گفت: به علت قرارگیری در ماه محرم و صفر، بازار میوه در رکود به سر می‌برد. همه‌ساله در ایام محرم تقاضا برای خرید میوه و انواع صیفی به‌جز پیاز و سیب‌زمینی به سبب حضور مردم در هیات‌های مذهبی و شهرستان‌ها کاهش می‌یابد. از سوی دیگر، با وجود شرایط بد اقتصادی حاکم بر جامعه، قدرت خرید مردم کاهش یافته است.

مردم میوه نمی‌خرند

دارایی‌نژاد با اشاره به بهبود وضعیت فروش در بازار میوه اظهار کرد: در هفته گذشته بازار میوه کمی رونق داشت و در بسیاری از موارد بارها یک‌روزه به فروش رسید.

وی با توجه به تغییر نحوه خرید میوه از سوی شهروندان، گفت: در گذشته مردم به مقادیر زیاد اقدام به خرید میوه می‌کردند، اما در حال‌حاضر مقدار خرید میوه به نیم کیلو و حداکثر یک کیلو رسیده، چراکه قدرت خرید مردم به‌شدت کاهش پیدا کرده است. به‌دلیل کاهش تقاضا، مقدار ورودی بار به میدان را کاهش داده‌ایم. رئیس اتحادیه بارفروشان در ادامه بیان کرد: امسال نرخ میوه نسبت به سایر اقلام، وضعیت مطلوب‌تری دارد و با افزایش نرخ زیادی نداشته است. همچنین باید یادآور شد هزینه‌های تولید از جمله حمل‌ونقل، سبد و... به‌شدت افزایش یافته و به این علت هم هر روز نرخ محصولات کشاورزی تغییر می‌کند.

میوه گران می‌شود

دارایی‌نژاد با بیان پیش‌بینی نرخ میوه در نخستین ماه پاییز گفت: با توجه به شرایط فعلی و میزان عرضه و تقاضا، نوسان نرخ چندانی تا پایان ایام محرم و صفر نخواهیم داشت. بنابر پیش‌بینی‌های انجام‌شده در ماه آینده رونق بازار از سر گرفته شده و میزان خرید مردم افزایش می‌یابد. درباره نرخ میوه نیز ممکن است با پایان محرم و صفر، ۱۰ درصد افزایش نرخ داشته باشیم.

وی در ادامه با اشاره به افزایش تولید مرکبات در ۱۴۰۱ افزود: با رصد باغات پرتقال و نارنگی استان مازندران طی چند روز گذشته شاهد افزایش 10 درصدی تولید مرکبات نسبت به مدت مشابه سال قبل بودیم. سال گذشته حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن تولید پرتقال و نارنگی داشتیم، اما امسال این مقدار به حدود ۳ میلیون تن رسیده؛ بنابراین کمبودی برای توزیع وجود نخواهد داشت، اما باید شرایط به نحوی مدیریت شود که تولیدکننده، سورتینگ‌دار و صادرکننده متضرر نشوند.

جلوگیری از رنگ‌آمیزی مرکبات

رئیس اتحادیه بارفروشان با اشاره به جلوگیری از رنگ‌آمیزی مرکبات بیان کرد: کشاورزان سال‌های گذشته پرتقال و نارنگی را زودرس کرده و زودتر از موعد مقرر اقدام به برداشت می‌کردند. در ادامه برای ورود میوه به بازار، فرآیند رنگ‌آمیزی و سبززدایی انجام می‌شد. زمانی که مرکبات رنگ‌آوری می‌شوند، مزه آنها بسیار متفاوت است. اگر این روند ادامه داشت، مردم دیگر رغبتی برای خرید این محصولات در ماه‌های ابتدایی پاییز نداشتند. در همین زمینه نشستی با اعضای تعاونی باغداران که مسئولیت کشاورزان این استان را بر عهده دارند، برگزار کردیم. درنتیجه این نشست و کارشناسی‌های انجام‌شده، اعلام شد کشاورزان تا قبل از ۱۵ مهر، اجازه برداشت نارنگی و تا قبل از ۱۵ آبان اجازه برداشت پرتقال را ندارند؛ بنابراین برداشت مرکبات حدود یک ماه به تعویق می‌افتد. این در حالی است که سال‌های گذشته، کشاورزان نارنگی سبز را به گرمخانه می‌بردند تا رنگ‌آوری انجام دهند که این موضوع از نظر ما قابل پذیرش نیست. دارایی‌نژاد در ادامه گفت: امسال تفاهمنامه‌ای را با کشاورزان امضاء کردیم که در راستای آن، محصولات خود را زودتر از موعد برداشت نکنند. این موضوع بسیار اهمیت دارد که محصولات رنگ آوری شده روی درخت به بازار عرضه شود تا با توجه به مضرات رنگ‌آمیزی آسیبی به‌سلامت مصرف‌کننده نرسد. برای نظارت بر موضوع نیز نامه‌ای به وزارت بهداشت داده می‌شود تا بر این موضوع نظارت کامل داشته باشد.

برنامه‌ریزی برای صادرات

رئیس اتحادیه بارفروشان نیز درباره صادرات میوه در فصل پاییز اظهار کرد: درخواست ما این است که تفاهمنامه، حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزارتن بار مرکبات توزیع داخلی شود. دارایی‌نژاد با تاکید بر اینکه برنامه‌ریزی‌های لازم برای صادرات مابقی محصول باید با حمایت دولت اعمال شود، گفت: با توجه به جابه‌جایی زمان برداشت در صورت نبود برنامه دقیق صادراتی ممکن است مرکبات امسال با مشکلات خرابی یا نبود بازار مواجه شوند. کشاورزان نیز باید پیش از آغاز فصل پاییز، برنامه‌ریزی‌های خود برای صادرات مرکبات را انجام دهند. گفتنی است قطر، روسیه، ترکمنستان و ارمنستان مقصدهای صادراتی خوبی برای میوه ایران هستند.

هشدار جدی درباره زیان ملی رنگ‌آمیزی میوه

عنایت‌الله بیابانی، قائم‌مقام دبیرکل خانه کشاورز درباره رنگ‌آمیزی مرکبات به صمت گفت: رنگ‌آمیزی میوه‌ها یک کار شیمیایی است. استفاده از این محصولات رنگ شده که بیشتر در میوه‌ها دیده می‌شود، عوارض جدی و خطرناکی به همراه دارد.

وی در ادامه اظهارکرد: این موضوع باید تحت نظارت دقیق وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت قرار گیرد تا از سودجویی برخی افراد جلوگیری شود، زیرا این کار به ضرر کل کشور است و اگر مردم عوارضی ناشی از یک بیماری شیمیایی را داشته باشند، یک زیان ملی به‌شمار می‌رود.

رسانه‌ها کمک کنند

قائم‌مقام دبیرکل خانه کشاورز با تاکید بر اینکه بارها موضوع رنگ‌آمیزی میوه‌ها را مطرح کرده‌ایم، افزود: خوشبختانه با پیگیری‌های انجام‌شده در نهایت این موضوع به نتیجه رسید و از رنگ‌آمیزی و سبززدایی مرکبات جلوگیری شد.

بیابانی همچنین با بیان راهکارهایی برای نظارت کافی بر این موضوع، تصریح کرد: باید ریشه این کار را که اغلب در کنار سردخانه‌ها انجام‌ می‌شود، پیدا کرد و بر این فرآیند نظارت داشت. همچنین اصحاب رسانه و رسانه ملی باید مردم را نسبت به خطرات استفاده از میوه‌های رنگ‌شده هوشیار کنند.

کشاورز ضرر نمی‌کند

قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز با اشاره به اینکه ممکن است جلوگیری از رنگ‌آمیزی و سبززدایی مرکبات برای کشاورزان با ضرر همراه باشد، گفت: قطعا نرخ واقعی مرکبات برای کشاورزان از مهر که زمان برداشت محصول است تا آذر که موعد اصولی آن است، ارزیابی و ارزش‌گذاری می‌شود تا کشاورز ضرر نکند. این‌ها نکاتی است که وزارت جهاد باید بر آنها نظارت داشته باشد.

وی در پایان گفت: ما در هر استان و شهرستان، دفاتر خانه کشاورزی داریم و افراد می‌توانند اطلاعات لازم برای این موضوع را در اختیار ما بگذارند. سیاست اجرایی این کار مهم است که دولت نظارت اجرایی بر این موضوع داشته باشد و تنها اطلاع‌رسانی کافی نیست.

سخن پایانی

خریداری میوه‌های خوش آب‌ورنگ که در برخی موارد در بسته‌بندی‌های لاکچری و با نرخ بالا به فروش می‌رسند، چنان خوب هم به‌نظر نمی‌رسد.

 برای نمونه می‌توان به پرتقال‌های قرمز یا آجری رنگی که به آنها رنگ زده می‌شود و کیفیت ندارند، اشاره کرد. این پرتقال‌ها به‌دلیل اینکه راهی برای تبادل هوا ندارند، به‌تدریج فاسد می‌شوند.

نکته مهم دیگر این است که میوه‌های رنگ‌آمیزی شده برای سلامتی ضرر دارند. مثلا بر اثر گرمادهی، میزان اسید موجود در پرتقال و نارنگی بالا رفته که ضمن از بین رفتن خاصیت آنها، برای دستگاه گوارش نیز بسیار خطرناک
می‌شوند.

جالب است بدانید بیشترین آسیب سبززدایی مرکبات به صنایع تکمیلی مانند کارخانه تولید مربای پرتقال و... وارد می‌شود.

 از سویی دیگر، برخی معتقدند سبززدایی هیچ ربطی به رنگ کردن و واکس زدن مرکبات با مواد شیمیایی ندارد، برخی‌ها رنگ و واکس را زمانی می‌زنند که میوه کاملا نارنجی شده و این روند محصولات را زیبا و بازارپسندتر جلوه می‌دهند.

هرچند این موضوع هنوز هم ابهاماتی دارد، اما بهتر است گول ظاهر جذاب میوه‌های رنگارنگ بازار را نخوریم و به جای آن از محصولات باکیفیت استفاده کنیم.