پس‌انداز؛ گزینه کلیدی در اقتصاد خانواده
شهرام شیرکوند کارشناس اقتصاد خانواده
انسان برای پیشرفت در زندگی و تضمین آینده به‌لحاظ رفاه اقتصادی نیازمند پس‌انداز است. پس‌انداز در واقع «درآمد خرج‌نشده یا مصرف معوق است.» یعنی میزانی از درآمد که ما آن را خرج نمی‌کنیم و اموالی که برای مصارف آینده کنار می‌گذاریم. پس‌انداز در اصل به‌معنی ذخیره و اندوخته است. عاملی که ما را به پس‌انداز وادار می‌کند، تمایل‌مان به بهتر ساختن وضع مادی و رسیدن به نشاط و آرامش است. پس‌انداز کردن یک مهارت است، یک هنر و یک تکنیک است که یادگیری آن ضروری است. پس‌انداز و سرمایه‌گذاری بهترین عامل برای تنوع‌بخشی به منابع درآمدی در خانواده هستند. پس‌انداز ارتباطی به میزان درآمد ندارد و با بودجه‌بندی مناسب با هر مقدار درآمدی امکان‌پذیر است. توجه به نهادینه‌سازی فرهنگ پس‌انداز یکی از عوامل نشان‌دهنده میزان توسعه‌یافتگی در جوامع است. مسلما جوامع کمتر توسعه‌یافته نسبت به سایر جوامع پس‌انداز کمتری دارند. این اصل را می‌توان به خانواده‌ها نیز تعمیم داد. به این معنا که خانواده‌های مرفه، پس‌انداز بیشتری دارند و هرچه وضعیت اقتصادی خانواده ضعیف‌تر باشد، پس‌انداز کمتری نیز دارد.
بنا بر تعریف اقتصادی به مازاد مخارج سال پس‌انداز گفته می‌شود. در حقیقت پس‌انداز یعنی انصراف از مصرف در زمان حال. میزان پس‌انداز ماهانه باید در زمان بودجه‌بندی تعیین شود.
اعضای یک خانواده با هوش مالی بالا در ابتدای هر ماه مقدار مشخصی از درآمدشان را پس‌انداز می‌کنند. میزان پس‌انداز ارتباطی به مقدار درآمد ندارد و خانواده‌های موفق تنها با مقدار پول باقیمانده پس از کسر مبلغ پس‌انداز زندگی می‌کنند. معمولا در بودجه‌بندی توسط مدیر مالی خانواده ۱۰ الی ۲۰ درصد از درآمد به پس‌انداز تخصیص می‌یابد. امروزه ثروتمندترین افراد کسانی نیستند که درآمد بالا یا نقدینگی زیادی دارند، بلکه آنهایی هستند که مدیریت مالی داشته باشند. یعنی برای آموختن سواد مالی، زمان و سرمایه صرف کرده‌اند، چراکه ما معمولا در هر زمینه‌ای دانشی داریم که این دانش و سواد مالی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم در زندگی با هر شغلی، هزینه‌ها را منطبق با درآمد مدیریت کرده و بخشی را به پس‌انداز تخصیص دهیم. البته هرقدر میزان پس‌انداز نسبت به هزینه رخدادهای پیش‌بینی‌نشده نزدیک‌تر باشد، اعضای خانواده از امنیت روحی و روانی بیشتری برخوردار خواهند بود.
همچنین پس‌انداز می‌تواند به رشد اقتصاد در جامعه کمک کند.
به‌طورکلی می‌توان پس‌انداز را به 2 گروه پولی و غیرپولی تقسیم کرد. پس‌انداز یکی از بهترین روش‌ها برای سهیم کردن نسل آینده در سرمایه‌هایی است که امروز در اختیار ما قرار دارد. پس‌انداز اقتصادی یا اجتماعی سبب آرامش روانی، کاهش اضطراب، افزایش اعتماد به نفس و امنیت‌خاطر خانواده می‌شود. در پس‌انداز کردن، مدیریت هزینه‌ها بیش از اختیار بر مسئولیت تاکید دارد. کارشناسان عدم پنهان‌کاری در زمینه مالی و میزان درآمد، صرفه‌جویی و پس‌انداز را از ویژگی‌های خانواده خوشبخت عنوان می‌کنند. همچنین معتقدند، پس‌انداز کردن جزو برنامه‌های اقتصادی خانواده خوشبخت است و کوتاه‌ترین مسیر برای پس‌انداز، صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌های جاری است. به‌طورحتم اگر فرزندان خانواده از ابتدا پس‌انداز را بیاموزند، در سنین بزرگسالی کمتر تحت‌فشار مالی قرار می‌گیرند. البته پدر و مادر در خانواده نقش اساسی در مدیریت امور مالی و کاهش مشکلات اقتصادی دارند و مدیریت صحیح اقتصاد خانواده، مستلزم تقویت فرهنگ قناعت و صرفه‌جویی است. مدیریت مالی و اقتصادی در خانواده یکی از مهارت‌های افراد در زندگی است. برخی از افراد در این زمینه از توان مدیریت بالایی برخوردارند و به‌راحتی قادر به پس‌انداز کردن برای تامین اهداف و آمال خانواده خود هستند اما برای برخی دیگر، تامین هزینه‌های زندگی یکی از تلاش‌های بزرگ زندگی محسوب می‌شود و این افراد نمی‌توانند به‌راحتی پس‌انداز کنند. اما برای تحقق اهداف مالی در زندگی، پس‌انداز بخشی از درآمد ماهانه، اجتناب‌ناپذیر است. نکته بسیار مهم این است که اقتصاد خانواده را باید براساس داشته‌ها و درآمدها برنامه‌ریزی کرد، نه براساس خواستهها.
لازمه داشتن زندگی هدفمند، برنامه‌ریزی است و اقتصاد خانواده را باید با برنامه‌ریزی همراه کرد. به‌همین‌دلیل برای توسعه یک برنامه پس‌انداز واقع‌بینانه، باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشید؛ به این ترتیب که: ۱- کل درآمدها و مخارج‌تان را ثبت کنید، ۲- حتما بودجه‌بندی کنید، ۳- برای پس‌اندازتان برنامه‌ریزی کنید، ۴- اهداف اقتصادی‌تان را روشن و ثبت کنید، ۵- اولویت‌های‌تان را مشخص کنید، ۶- پس‌اندازهای متفاوت و راهبردهای سرمایه‌گذاری برای هدف‌های متفاوت داشته باشید، ۷- بر رشد پس‌اندازتان نظارت کنید و در نهایت ۸- توجه به فرهنگ صحیح مصرف را سرلوحه اعمال اقتصادی خود قرار دهید.
زیرا فرهنگ مصرف صحیح موجب آرامش، شادابی و نشاط خانواده می‌شود. البته برخی افراد برای اینکه در کدام بخش سرمایه‌گذاری کنند و چه روشی را در پیش بگیرند که از ارزش سرمایه کاسته نشود، نه‌تنها به آرامش نمی‌رسند، بلکه آسایش خود را نیز از دست می‌دهند. باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری و پس‌انداز در کوتاه‌مدت جواب نمی‌دهند و در نحوه سرمایه‌گذاری یا چگونگی نگهداری مبلغ پس‌انداز باید به مسائل تورمی و ارزش پول توجه ویژه داشت و برای حفظ ارزش پس‌انداز از مشاوران خبره مالی راهنمایی گرفت.
از این حیث که مدیریت صحیح اقتصادی در خانواده می‌تواند موجب استحکام بنیان خانواده، کاهش تنش‌ها و مشکلات خانوادگی شود.
در این راستا پیشنهاد می‌شود به‌تناسب فراگیری آموزش‌ها در سایر حوزه‌ها، مسائل اقتصادی و آموزش سواد اقتصادی در جامعه جدی گرفته شود تا خانواده‌ها سواد و اطلاعات اقتصادی خود و فرزندان‌شان را افزایش دهند. سواد اقتصادی منجر به فهم شرایط و افزایش بهره‌وری و خلاقیت در خانواده، کاهش هزینه‌ها با مدیریت صحیح در خانواده خواهد شد و شیوه زندگی جدیدی را برای فرد و جامعه رقم می‌زند.
