مایوس‌کننده‌تر اینکه، تنها ۱۳ کشور که کمتر از یک درصد از انتشار جهانی را شامل می‌شوند، اهداف سال ۲۰۳۰ خود را در NDCs جدید، افزایش داده‌اند. پیامد این بی‌عملی، ثبت رکورد نگران‌کننده انتشار در سال ۲۰۲۴ است. مجموع خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌زاد در سال ۲۰۲۴ به رقم تکان‌دهنده ۵۷.۷ گیگاتن معادل دی‌اکسیدکربن (GtCO۲e) رسید که نشان‌دهنده افزایشی ۲.۳ درصدی نسبت به سطح سال ۲۰۲۳ است. این شتاب در رشد انتشار بسیار نگران‌کننده است؛ نرخ رشد سال ۲۰۲۴ بیش از 4 برابر میانگین نرخ رشد سالانه در طول دهه ۲۰۱۰ بوده و نشان‌دهنده بازگشت به سرعت رشد دهه ۲۰۰۰ است. در تحلیل عوامل محرک این افزایش، عامل تغییر کاربری زمین با سهم ۵۳ درصدی، و پس از آن افزایش ۱.۱ درصدی انتشار سوخت‌های فسیلی با سهم ۳۶ درصدی، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند.

در نتیجه این روند فزاینده، براساس اجرای کامل همین تعهدات موجود، پیش‌بینی می‌شود که گرمایش جهانی در این قرن به ۲.۳ تا ۲.۵ درجه سانتیگراد برسد که فاصله زیادی با هدف ۱.۵ درجه توافق پاریس دارد. نگران‌کننده‌تر اینکه، طبق سیاست‌های فعلی، جهان به‌سمت گرمایش فاجعه‌بار ۲.۸درجه سانتیگراد پیش می‌رود. این تعلل‌ها باعث شده است که میانگین دمای جهانی، به احتمال بسیار زیاد در دهه آینده از حد ۱.۵درجه سانتیگراد فراتر رود و جهان را ناگزیر به استفاده از روش‌های پرهزینه و پرریسک حذف دی‌اکسیدکربن برای بازگشت به محدوده امن کند.

 

رکوردی نگران‌کننده و افزایشی شتاب‌دار

داده‌های برنامه محیط‌زیست سازمان ملل برای سال ۲۰۲۴ تایید می‌کند که جهان نه‌تنها در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHG) شکست خورده، بلکه با سرعتی هشداردهنده در حال افزایش آنهاست. مجموع خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌زاد در سال ۲۰۲۴ به رقم تکان‌دهنده ۵۷.۷ گیگاتن معادل دی‌اکسیدکربن GtCO۲eرسید. این میزان نشان‌دهنده افزایشی ۲.۳ درصدی نسبت به سطح سال ۲۰۲۳ (۵۶.۲ GtCO۲e) است. این شتاب در رشد انتشار بسیار نگران‌کننده است؛ نرخ رشد سال ۲۰۲۴ بیش از چهار برابر میانگین نرخ رشد سالانه در طول دهه ۲۰۱۰ (۰.۶ درصد در سال) بوده و با نرخ رشد دهه ۲۰۰۰ (به‌طورمتوسط ۲.۲ درصد در سال) برابری می‌کند. این افزایش بی‌سابقه، نه‌تنها در یک بخش، بلکه در تمام بخش‌های اصلی انتشار و برای همه دسته‌های گازهای گلخانه‌ای مشاهده شده است.

 

تغییر کاربری زمین؛ عامل اصلی افزایش انتشار

در تحلیل عوامل محرک این افزایش چشمگیر در سال ۲۰۲۴، عامل تغییر کاربری زمین نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است. انتشار دی‌اکسیدکربن خالص ناشی از کاربری زمین، تغییر کاربری زمین و جنگلداری به میزان ۲۱ درصد افزایش یافته و مسئول ۵۳ درصد از کل افزایش گازهای گلخانه‌ای جهانی در سال ۲۰۲۴ بوده است. باوجود عدم قطعیت در تخمین‌های انتشار خالص تغییر کاربری زمین و جنگل‌داری، این افزایش بزرگ احتمالا تحت‌تاثیر شرایط اقلیمی نیز تشدید شده است. علاوه بر این، انتشار دی‌اکسیدکربن ناشی از سوخت‌های فسیلی نیز ۱.۱ درصد افزایش یافت و مسئول ۳۶ درصد از افزایش کل انتشار گازهای گلخانه‌ای بود. براساس این داده‌ها برای معکوس کردن این روند، نیاز به اقدام سریع در هر دو جبهه ـ کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و همچنین حفاظت و مدیریت پایدار زمین و جنگل‌ها ـ ضروری است.

 

عملکرد ضعیف در تعهدات ملی و بی‌میلی در افزایش جاه‌طلبی

توافق پاریس کشورها را ملزم می‌کند که تعهدات ملی تعیین‌شده (NDCs) خود را بروزرسانی کنند، اما گزارش ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که عملکرد کشورها در این زمینه بسیار ناامیدکننده است. باوجود الزام توافق پاریس برای ارائه NDCs جدید تا فوریه ۲۰۲۵، تنها ۶۴ کشور که ۶۳ درصد از انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای را پوشش می‌دهند، تا مهلت تعیین‌شده ۳۰ سپتامبر تعهدات جدید خود را ارائه یا اعلام کردند. از این تعداد، ۶۰ کشور دارای اهداف کاهش انتشار برای سال ۲۰۳۵ هستند. مایوس‌کننده‌تر اینکه، تنها ۱۳ کشور که کمتر از یک درصد از انتشار جهانی را شامل می‌شوند، اهداف سال ۲۰۳۰ خود را به‌عنوان بخشی از NDCs جدید، افزایش داده‌اند.

این تعهدات جدید، تاثیر محدودی بر کاهش شکاف انتشار تا سال‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۳۵ داشته است. در طول دهه گذشته، اگرچه NDCs از نظر پوشش گازها و بخش‌ها و همچنین اتخاذ اهداف مطلق، کمی قوی‌تر شده‌اند، اما این پیشرفت بسیار کندتر از آن چیزی است که موردنیاز است و تعهدات جدید تاثیر کمی در تسریع روند داشته است. گزارش تاکید می‌کند که جهان برای دوری از بحران، به اقدامات قاطع و سریع‌تری نیاز دارد.

 

۲.۸ درجه سانتیگراد در انتظار ماست

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که با اجرای کامل و بی‌قید و شرط تمام NDCs ارائه‌شده تاکنون، افزایش دمای جهانی به ۲.۳ تا ۲.۵ درجه سانتیگراد خواهد رسید. این پیش‌بینی نسبت به سال گذشته کاهش یافته (از ۲.۶ تا ۲.۸ درجه)، اما این بهبود جزئی تاحدودی به‌دلیل بروزرسانی‌های روش‌شناختی بوده است.

وضعیت نگران‌کننده‌تر، مربوط به مسیر کنونی سیاست‌ها است؛ کشورها حتی در مسیر دستیابی به اهداف سال ۲۰۳۰ خود نیز نیستند. براساس سیاست‌هایی که در حال‌ حاضر اجرا می‌شود، جهان به‌سمت گرمایش فاجعه‌بار ۲.۸ درجه سانتیگراد پیش می‌رود. این رقم در مقایسه با پیش‌بینی گرمایش نزدیک به ۴ درجه سانتیگراد در زمان تصویب توافق پاریس، پیشرفت محسوب می‌شود، اما همچنان بسیار بالاتر از آستانه امن ۱.۵ درجه سانتیگراد است.

 

عبور قریب‌الوقوع از مرز ۱.۵درجه و هزینه‌های تعلل

پیامدهای این تعلل جمعی در حال آشکار شدن است. گزارش هشدار می‌دهد که میانگین دمای جهانی در بازه چند دهه‌ای، به احتمال بسیار زیاد در دهه آینده از ۱.۵ درجه سانتیگراد فراتر خواهد رفت. این فراتر رفتن، که اکنون دیگر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، باید تا حد امکان موقت و حداقلی باشد.

به‌عقیده نویسندگان این گزارش، برای محدود کردن این فراتر رفتن به حدود ۰.۳ درجه سانتیگراد و بازگشت به ۱.۵ درجه سانتیگراد تا سال ۲۱۰۰ (با احتمال ۶۶ درصد)، نیاز به اقدامات بی‌سابقه‌ای است. این سناریو مستلزم کاهش انتشار در سال ۲۰۳۰ به میزان ۲۶ درصد و کاهش انتشار در سال ۲۰۳۵ به میزان ۴۶ درصد، نسبت به سطح سال ۲۰۱۹ است.

هر سال تعلل، هزینه‌های بیشتری را تحمیل می‌کند. تاخیر در کاهش عمیق انتشار، به‌معنای قفل شدن زیرساخت‌های کربن‌سوز است. همچنین منجر به خسارات بیشتر برای مردم و اکوسیستم‌ها، هزینه‌های بالاتر برای سازگاری با تغییرات اقلیمی و افزایش اتکا به روش‌های پرهزینه و نامطمئن حذف دی‌اکسیدکربن (CDR) از اتمسفر می‌شود. هر ۰.۱ درجه سانتیگراد کاهش دما، نیازمند حذف و ذخیره کردن دی‌اکسیدکربن به میزان تقریبا 5 سال انتشار سالانه فعلی جهان است. این اتکا به روش‌های پرخطر و نامطمئن، ریسک‌های سیستمی را افزایش می‌دهد، در حالی که هر کسری از درجه‌ای که از گرمایش اجتناب شود، برای کاهش تشدید تاثیرات اقلیمی و محدود کردن خطرات نقاط عطف اقلیمی (مانند فروپاشی لایه یخ غرب قطب جنوب) حیاتی است.

 

مسئولیت گروه ۲۰: ۷۷ درصد از انتشار جهانی

گزارش به‌طورویژه به عملکرد اعضای گروه ۲۰ G۲۰اشاره می‌کند، کشورهایی که مسئولیت بزرگی در قبال بحران اقلیمی دارند. اعضای گروه ۲۰، بدون احتساب اتحادیه افریقا، ۷۷ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. انتشار این کشورها در سال ۲۰۲۴ به میزان ۰.۷ درصد افزایش یافته است.

در میان 6 کشور بزرگ منتشرکننده گازهای گلخانه‌ای، تنها اتحادیه اروپا بود که موفق به کاهش انتشار در سال ۲۰۲۴ شد. اما در مقابل، هند و چین بیشترین افزایش مطلق را در کل انتشار گازهای گلخانه‌ای ( جز آنهایی که ناشی از مدیریت جنگل و تغییر کاربری زمین است) تجربه کردند و اندونزی سریع‌ترین رشد نسبی را در انتشار به ثبت رساند. این آمارها می‌گوید که کشورهای بزرگ انتشار دهنده، جز یک استثنا، در مسیری مغایر با اهداف اقلیمی جهانی حرکت کرده‌اند. مدیر اجرایی برنامه محیط‌زیست سازمان ملل به‌طورخاص از کشورهای گروه ۲۰ می‌خواهد که اهداف خود را دوباره تنظیم کرده و اقدامات اقلیمی خود را تسریع بخشند.

شکاف عظیم انتشار تا سال ۲۰۳۵

تعهدات فعلی، حتی در صورت اجرای کامل، برای جلوگیری از گرمایش فاجعه‌بار ناکافی است. اجرای کامل تعهدات ملی تعیین‌شده (NDCs) بدون قید و شرط، انتظار می‌رود انتشار گازها در سال ۲۰۳۵ را تنها حدود ۱۲ درصد (با دامنه ۶ تا ۱۶ درصد) در مقایسه با سطوح سال ۲۰۱۹ کاهش دهد.

این کاهش تعهدشده بسیار کمتر از میزانی است که برای همسویی با مسیرهای دمایی موردنیاز است. برای همسویی با مسیر ۲ درجه سانتیگراد، کاهش ۳۵ درصدی (با دامنه ۲۸ تا ۴۳ درصد) و برای همسویی با هدف بلندپروازانه‌تر ۱.۵ درجه سانتیگراد، کاهش ۵۵ درصدی (با دامنه ۵۰ تا ۶۳ درصد) تا سال ۲۰۳۵ موردنیاز است. این اعداد این نکته را تصریح می‌کنند که شکاف انتشار در سال ۲۰۳۵ یک حفره عمیق است که با تعلل در اقدام، پر نخواهد شد. تا سال ۲۰۵۰، این شکاف در سناریوی ادامه سیاست‌های کنونی، نسبت به مسیرهای کم‌هزینه ۱.۵ درجه سانتیگراد، به ۳۰ تا ۴۲ گیگاتن دی‌اکسیدکربن معادل می‌رسد.

 

فرصت‌های از دست رفته و لزوم اقدام فوری

باوجود این تصویر تاریک، گزارش تاکید می‌کند که محدود کردن گرمایش به ۱.۵درجه سانتیگراد تا سال ۲۱۰۰ از نظر فنی همچنان امکان‌پذیر است. پیشرفت‌هایی مانند رشد سریع و ارزان انرژی‌های تجدیدپذیر و اقداماتی برای مقابله با آلاینده‌های کوتاه‌مدت مانند متان، فرصتی برای جامعه جهانی فراهم کرده است تا کاهش‌های لازم در انتشار را محقق سازد. با این حال، تعلل بیشتر به‌معنای گران‌تر و مختل‌تر شدن مسیر به‌سمت انتشار خالص صفر تا سال ۲۰۵۰ است. در دهمین سالگرد توافق پاریس، تنها راه برای همسویی با اهداف آن و محدود کردن تشدید خطرات اقلیمی، کاهش سریع و قاطع انتشار گازهای گلخانه‌ای است.

 

سخن پایانی

گزارش شکاف انتشار ۲۰۲۵، زنگ خطر نهایی برای جهان است. با انتشار گازهای گلخانه‌ای که در سال ۲۰۲۴ به اوج خود رسید و با عبور قریب‌الوقوع از آستانه ۱.۵درجه، کشورها دیگر فرصتی برای تاخیر ندارند. از این‌رو کشورها باید با اتخاذ تعهدات ملی قوی‌تر، کاهش بی‌سابقه انتشار و تسریع در انتقال انرژی، از عواقب غیرقابل‌بازگشت تغییرات اقلیمی جلوگیری کنند.