حوادثی که درس عبرت نشد
موضوع ایمنی در معادن، یکی از مهم‌ترین مسائل موجود در میان معدنکاران است و همواره شاهد خبرهای ناگواری از ریزش معدن در کشور هستیم. این اتفاقات منجر به کشته شدن بسیاری از معدنکاران در کشور شده است که گویا پیمانکاران و مسئولان امر از این موضوع درس عبرت نگرفته‌اند و هیچ اقدامی برای ایمنی معادن انجام نمی‌دهند. البته که برای ارتقای ایمنی، تحریم یکی از موانع اصلی است اما می‌توان با اتکا به توان داخل، جلوی بسیاری از حوادث معدنی را گرفت. صمت به بهانه افزایش حوادث ایمنی در معادن، این گزارش را تهیه کرده است.
ایمنی، الزام برای توسعه پایدار
ایمنی در معادن یکی از مولفه‌هایی است که ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد معادن، مسائل انسانی و اجتماعی و حتی زیست‌محیطی دارد که می‌تواند در رسیدن به این توسعه پایدار اثرگذار باشد.
امروزه وجود معادن مختلف و حجم وسیع فعالیت‌های معدنی در کشور، حوادث هنگام کار متعددی را در پی داشته که البته در این گزارش قصد ارائه آمار این حوادث را نداریم. چراکه به‌نظر می‌رسد بهدلیل ضعف سیستم ثبت اطلاعات مربوط به حوادث و نیز عدم‌ارائه گزارش برخی حوادث به مراجع ذی‌ربط در کشور، آمار ارائه‌شده با آمار واقعی تفاوت داشته باشد. بلکه مقصود این است که بااشاره به ریشه این حوادث، توجه همگان به رفع علل آن معطوف شود؛ چراکه امروزه توجه به حوادث هنگام کار، یافتن علل وقوع و اهتمام در کاهش حوادث در محیط‌های کاری در نزد همه مدیران و برنامه‌ریزان سازمان‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ایمنی یکی از الزامات توسعه پایدار به‌شمار می‌رود.
توجه به شاخصه‌ها و الزامات ایمنی به‌ویژه برای فعالیت در بخش معدن و صنایع‌معدنی که آسیب‌ها و خطرات زیادی دارد، اهمیت بیشتری خواهد داشت. فعالیت در محیط‌های صنعتی با انواع آسیب‌ها به‌ویژه برای کارگران همراه است که از جمله آنها می‌توان به استنشاق گازهای آلاینده، سوختگی و... اشاره کرد. بر همین اساس نیز انتظار می‌رود محیط کار برای کارکنان ایمن شده و آموزش‌های لازم برای مقابله با شرایط خطرناک به آنها داده شود.
بر همین اساس نیز در هر مجموعه صنعتی، واحدی با عنوان واحد ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست (HSE) فعالیت دارد که اثرات نامطلوب فعالیت‌های صنعتی را کنترل می‌کند. در حوزه بهداشت مباحثی مانند حفظ و ارتقای سطح سلامت کارکنان موردتوجه قرار دارد. در بخش محیط‌زیست نیز برای به‌حداقل رساندن آسیب‌های تولید بر طبیعت تلاش می‌شود.
ایمنی در معادن را باید مسئله‌ای ضروری و مهم دانست
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق بازرگانی در باره ایمنی معادن به صمت گفت: ایمنی در معادن را باید مسئله‌ای ضروری و مهم دانست، به‌گونه‌ای‌که دنیا هم به‌سمت این موضوع در حال حرکت است و از نوآوری و فناوری‌ها در راستای کاهش خطرات و حوادث معدنی استفاده می‌کند. از ۲۰ سال قبل در استرالیا، در معادن از خودروهای بدون راننده و اینترنت اشیا بهره می‌برند که این تکنولوژی در حال بروزرسانی است.
شکوری بااشاره به اینکه تجهیز نیروی انسانی به وسایل ایمنی از مخاطرات جدی جلوگیری می‌کند، ادامه داد: تجهیزاتی که برای ایمنی در معادن استفاده می‌شود، باید به‌گونه‌ای باشد که نیروی انسانی هنگام کار و مواجهه با حوادث بتواند از آن استفاده کند و دچار حادثه نشود.
وی گفت: امروزه در معادن زیرزمینی و زغال‌سنگ از سیستم‌های مکانیزه برای استخراج استفاده می‌کنند که چنین امری، نقش نیروی انسانی را کمتر می‌کند. اما در بسیاری از مراحل حفاری و استخراج، به حضور نیروی انسانی نیاز است و بدون حضور نیروی کار، امکان حفاری و استخراج وجود ندارد.
حوادث معدنی بسیاری را در کشور تجربه کرده‌ایم
وی افزود: استفاده از آخرین تکنولوژی‌ها و فناوری‌های به‌روز دنیا، می‌تواند منجر به کاهش آسیب‌های مالی و جانی شود. ما حوادث معدنی بسیاری را در کشور تجربه کرده‌ایم و باید از تمام آنها درس گرفته و در راستای ایمن‌سازی معادن، تمام توان خود را به‌کار گیریم.
رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق بازرگانی در ارتباط با نقش تحریم‌ها در واردات تجهیزات برای ایمنی معادن گفت: تشدید تحریم‌ها سبب شده است تا نتوانیم تجهیزات و سیستم‌های مکانیزه ایمنی را وارد کشور کنیم، ضمن آنکه خودتحریمی‌هایی نیز در داخل کشور وجود دارد.
یکی از توصیه‌های ما این بود؛ اکنون که امکان تخصیص ارز وجود ندارد، معدنداران بتوانند اقدام به واردات تجهیزات و ماشین‌آلات کنند. از سنوات گذشته، تلاش‌های بسیاری در ارتباط با این امر کردیم، اما مسئولان زیر بار این موضوع نرفتند و بانک مرکزی و وزات اقتصادی اعلام کردند؛ این اقدام باعث می‌شود تا پول کف بازار به‌سمت خروج ارز برود و روی نرخ بازار ارز تاثیر بگذارد. معادن از سرمایه‌ها و ثروت ملی کشور محسوب می‌شوند. باید با استفاده از تجهیز معادن بتوانیم هم ایمنی را رعایت کنیم و هم سهم ارزآوری و صادرات را افزایش دهیم.
نیازمند رفع تحریم‌ها برای دسترسی به تکنولوژی هستیم
شکوری خاطرنشان کرد: نیازمند رفع تحریم‌ها برای دسترسی به تکنولوژی هستیم تا در آینده، شاهد توسعه بخش معدن، بدون کمترین عارضه جانی باشیم.
معادنی که اکنون در کشور فعالیت دارند، از ماشین‌آلات فرسوده استفاده می‌کنند که قطعا ایمنی ماشین‌آلات جدید را ندارند. باید تلاش کنیم تا با نوآوری‌ها، ایمنی را به حد استاندارد برسانیم.
وی افزود: درباره وضعیت ناایمن و فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات در معادن کشور به‌ویژه معادن زغال‌سنگ، بارها هشدار داده‌ایم اما با بی‌توجهی در این عرصه شاهد حوادث جانی و مالی بوده و هستیم.
اکنون وضعیت ایمنی معادن زغال‌سنگ کشور پایین و خارج از استانداردهای لازم است. این امر باعث شده است تا وضعیت ایمنی و سلامت کارگران در معدن زغال‌سنگ کشور هدف قرار گیرد. فرسوده و قدیمی بودن تجهیزات و ماشین‌آلات معادن و ناکارآیی تجهیزات ایمنی معادن از جمله دستگاه‌های هشداردهنده گازهای خطرناک، سیستم‌های ضدجرقه، تهویه مطلوب و سایر موارد باید موردتوجه خاصی قرار گیرد. نیاز است تا با حمایت‌های دولتی، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حوزه تجهیزات و آموزش و استفاده از تجهیزات به‌روز جذب شود.
خانه معدن ایران بارها گزارش‌های متعددی از وضعیت ایمنی معادن به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارسال کرده و نیازمند رسیدگی و توجه مسئولان و دستگاه‌های مربوطه است.
ایمنی کارگران قربانی می‌شود
محمد رفعتی، فعال حوزه معدن در ارتباط با وضعیت ایمنی معادن به صمت گفت: نبود نظارت دقیق و شرایط اقتصادی کشور عامل تداوم حوادث ناشی از ایمنی معادن است که باید توجه ویژه‌ای به آن کرد. معادن کشور به‌ویژه آنهایی که در عمق بالای زمین قرار گرفته‌اند، در شرایط خوبی از نظر ایمنی نیستند، چراکه این حوزه تحت‌تاثیر بی‌ثباتی‌های موجود در کل اقتصاد کشور قرار دارد. برخی از معادن، بهدلیل چالش‌های ناشی از تورم و افزایش نرخ ارز، در آستانه ورشکستگی هستند و در حوزه تولید و فروش نیز با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
رفعتی ادامه داد: در این شرایط، ایمنی کارگران، یکی از نخستین مواردی است که قربانی می‌شود؛ به‌ویژه که در سال‌های اخیر، تحریم نیز مانع از بروزرسانی و نصب برخی تجهیزات و امکانات جدید در معادن شده است. ضعف در نظارت را باید عامل مهم دیگری برای نبود ایمنی معادن دانست. در هر معدن، یک عنوان شغلی به اسم مسئول فنی وجود دارد. در ابتدا قرار بر این بود که این فرد از سوی سازمان نظام مهندسی، بر موضوع ایمنی نظارت داشته باشد، اما به‌تدریج، در بسیاری از معادن کشور، شرایط به‌سمتی رفت که این شخص از کارمندان خود واحد شد و حقوق از کارفرما دریافت کرد. در مواردی حتی، خود رئیس معدن، وظایف مسئول فنی را نیز انجام می‌دهد.
حادثه طبس باید درس عبرت می‌شد
وی گفت: در این شرایط، ناظری که قرار بود از سوی دستگاه نظارتی، شرایط ایمنی معادن و تاثیرات محیط‌زیستی آنها را رصد کند، بیشتر از این مسائل به موضوع افزایش استخراج توجه دارد. در نتیجه گاهی ممکن است از مشکلاتی که ایمنی کارگران را به‌خطر می‌اندازد یا آلایندگی در پی دارد، چشم‌پوشی کند و تمام توجه وی به افزایش استخراج باشد.
وی افزود: بعد از حادثه معدن طبس تا کنون، فعالیت زیرساختی موثری که واقعا مشکلی را حل کند، انجام نگرفته است. باید اشاره کرد تعدادی از اقدامات که در این بازه زمانی انجام شد، جنبه نمایشی و نمادین داشته‌اند و اقدام موثری انجام نگرفت. برای مثال برخی معادن بدون دلیل خاصی به‌صورت‌موقت تعطیل شدند و بعد هم، بدون آنکه تغییری رخ داده باشد، بازگشایی شدند.
وی افزود: الزامات بودجه ۱۴۰۴ درباره افزایش ایمنی معادن نمی‌تواند به‌تنهایی مشکلات این حوزه را برطرف کند؛ چراکه از یک‌سو نظارت‌ها باید واقعی باشد و از سوی دیگر، بی‌ثباتی‌های اقتصادی نیز برطرف شود. حوادث مربوط به نبود ایمنی در معادن، ناشی از ضعف‌های موجود در مدیریت و سیاست‌های کلان کشور است؛ در نتیجه با بند و تبصره نمی‌توان مانع بروز آنها شد. معادن به‌ویژه اگر از نوع زغال‌سنگ باشند، همواره آبستن حوادث مختلفی هستند. در صورتی که نظارت کافی روی آنها نباشد و تجیزات نیز بهنگام به‌روز نشوند، امکان بروز فاجعه افزایش می‌یابد. رفعتی در ادامه خاطرنشان کرد: برخی فعالان کارگری تاکید کرده‌اند دولت و نهادهای نظارتی در هر شرایطی باید نظارت را بر ایمنی معادن، به‌گونه‌ای پیش ببرند که جان و سلامتی کارگران و اهالی منطقه در اولویت باشد. در این میان، ردپای ضعف‌های مدیریتی و سیاست‌گذاری نیز در شکل‌گیری شرایط موجود آشکار است.
سخن پایانی
باوجود تمام اهمیتی که به حفظ جان انسان‌ها داده می‌شود، در طول سال‌های گذشته، شاهد انواع چالش‌ها و اتفاقات ناگوار برای کارگران بوده‌ایم؛ هرچند در سال‌های اخیر تلاش شده این حوادث به حداقل ممکن برسند.
باوجوداین، فعالیت در برخی حوزه‌های معدنی و صنعتی، با خطرات بیشتری همراه است. به‌عنوان‌مثال، فعالیت در معادن زیرزمینی زغال‌سنگ به‌سبب آزاد شدن گاز متان با انواع خطرات روبه‌رو است.
