زنگ خطری برای معادن سرب
صنعت سرب و روی کشور، مانند سایر موارد مانند مس و فولاد که یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد کشور هستند، با مشکلات بسیاری مواجه است که تعدادی از این مشکلات در میان این حوزه‌های اقتصادی مشترک است. چالش‌هایی مانند افزایش حقوق دولتی، ناترازی انرژی و کاهش سرمایه‌گذاری از جمله نقاط مشترک میان این حوزه‌ها هستند که نیاز است هرچه سریع‌تر برطرف شود.
روش به‌دست آوردن سرب
سرب در معدن کشف می‌شود و به‌صورت عمده، معادن سرب و روی تا ۷۰ درصد به‌صورت مشترک و در کنار هم یافت می‌شوند. برای استخراج سرب از سنگ سرب، ابتدا سنگ سرب را کاملا خرد می‌کنند. پس از تغلیظ در کوره‌های گرد برشته می‌شود. سپس سرب برشته را در کوره تنوره‌ای احیا می‌کنند. در این مرحله سرب خام با درجه خلوص ۹ درصد تولید می‌شود. پس از آن سرب خام را تصفیه می‌کنند و سرب با خلوص ۹۹/۹۴ درصد به‌دست می‌آید. به‌علت نرم بودن، قابلیت ریخته‌گری بالا، سیالیت مناسب و مقاومت بالا در مقابل پوسیده شدن از سرب، برای نگهداری از هر مایه فرسایشگری مانند اسید سولفوریک استفاده می‌شود. سرب، در تمام مراحل استخراج و تولید می‌تواند باعث سمی شدن محیط‌زیست شود. همین تاثیر می‌تواند در صورت محافظت نشدن، سلامت انسان را به‌خطر بیندازد. سرب جزو فلزاتی است که به‌علت نقطه ذوب پایین، به‌راحتی ایجاد گاز سمی می‌کند و با جذب شدن در آب، هوا و مواد غذایی می‌تواند وارد بدن انسان شود.
مشکلات اساسی صنعت سرب و روی
حسن حسینقلی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های سرب و روی در ارتباط با مشکلات فعالان این صنعت به صمت گفت: زمانی که سوخت کاهش یابد، تولید نیز کاهش خواهد یافت، علاوه بر این، تامین مواد ناریه نیز با مشکل روبه‌رو شده است که روند تولید را با مشکلات اساسی روبه‌رو خواهد کرد. مشکلات اساسی از جمله کمبود انرژی، افزایش عوارض صادراتی و حقوق دولتی، چشم‌انداز صنعت سرب و روی را از اهداف خود دور کرده است.
حسینقلی ادامه داد: زمانی که برق و گاز در دسترس نیست و در تامین این سوخت‌ها با مشکلات بزرگ مواجهیم و سوخت مصرفی ماشین‌آلات کاهش یافته و همچنین عوارض صادراتی از ۲ درصد به ۵ درصد افزایش یافته و حقوق دولتی ۱۰ برابر شده است، تولیدکنندگان دیگر با چه شرایطی می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند؟
رئیس اتحادیه صادرکنندگان سرب و روی بااشاره به کاهش تولید در این صنعت گفت: در حال حاضر بسیاری از معادن تعطیل شده‌اند، چراکه ماشین‌آلات معدنی مانند لودر، بیل مکانیکی و کمپرسورها به سوخت نیاز دارند که سهمیه آن کاهش یافته و این امر موجب شده است که میزان ساعات کار این ماشین‌آلات از ۱۰ ساعت به ۵ ساعت در روز کاهش یابد که به‌طورمستقیم تولید را نیز به نصف رسانده است. چنین امری را باید زنگ خطری برای معادن سرب و روی کشور دانست. در صورتی که چنین شرایطی در سال جدید ادامه پیدا کند و سوخت از منابع خارجی تامین نشود، تولید مواد معدنی با مشکلات جدی مواجه خواهد شد و معادن به‌سمت تعطیلی خواهند رفت.
افزایش عوارض صادراتی
حسنقلی افزود: مجلس عوارض صادراتی را 0.5 درصد تصویب کرد، اما پس از ارجاع به هیات‌وزیران، این میزان به ۲ درصد افزایش یافت و در ادامه و پس از اعتراض تولیدکنندگان، این رقم به ۸۰.۵ درصد رسید. این امر در حالی است که مجلس، بر قانونی بودن میزان تعیین‌شده تاکید کرده بود؛ اما چرا این موضوع به هیات‌وزیران واگذار شد؟ چرا تعیین قطعی میزان عوارض به دولت سپرده شد؟ هیات‌وزیران همان روند را که در گذشته اجرا کرده بود، تکرار کرد. در حالی که تعیین قطعی به‌معنای اعمال و اجرای قانون موجود است، نه اینکه درصد جدیدی مشخص شود. در نتیجه، عوارض صادراتی از 0.5 درصد به ۸۰.۵ درصد افزایش یافت.
وی در ادامه به مشکلاتی که این تغییر ناگهانی برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است، اشاره کرد و گفت: برخی تولیدکنندگان، کالاهایی مانند آهن، قراضه، مس و سایر فلزات را خریداری کرده و با در نظر گرفتن عوارض0.5 درصد، صادر کرده‌اند. اما زمانی که عوارض به ۸۰.۵ درصد افزایش یافت، این افراد چگونه باید هزینه‌های خود را مدیریت کنند؟ یک محصول را که با ۱۰ درصد سود فروخته‌اند، حال باید ۸۰ درصد از درآمد آن را به دولت بدهند؛ این یعنی ۷۰درصد ضرر برای تولیدکننده که چنین شرایطی از هیچ منطقی پیروی نخواهد کرد.
تهدید جایگاه ایران در صنعت سرب و روی
رئیس اتحادیه صادرکنندگان سرب و روی ایران درباره وضعیت رقابتی این صنعت در سطح بین‌المللی گفت: در حال حاضر، کشورهای بسیاری در حال سرمایه‌گذاری گسترده در صنعت سرب و روی هستند و اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، آنها جای ایران را خواهند گرفت؛ ترکیه در این حوزه بسیار قوی عمل می‌کند و در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری‌های بسیاری انجام داده است. همچنین عربستان نیز با سرمایه‌گذاری‌های کلان در صنعت سرب، روی و مس، در حال تبدیل شدن به یک بازیگر اصلی در این بخش است؛ حجم سرمایه‌گذاری‌هایی که در عربستان در این بخش انجام می‌شود، فوق‌العاده بالاست و به‌نوعی باید آن را وحشتناک دانست.
وی افزود: علاوه بر ترکیه و عربستان، کشورهای دیگری مانند آذربایجان و حتی افغانستان نیز در حال ورود جدی به صنعت سرب و روی هستند؛ این کشورها در حال توسعه زیرساخت‌های لازم برای فرآوری و استخراج هستند و اگر ما در ایران سیاست‌های نادرستی را در پیش بگیریم، بدون شک جایگاه خود را در این صنعت از دست خواهیم داد. سال ۱۴۰۳ وضعیت خوبی در این صنعت نداشتیم و امسال نیز با ادامه این روند، شرایط نه‌تنها بهبود پیدا نمی‌کند، بلکه روزبه‌روز وخیم‌تر می‌شود.
حقوق دولتی، سد راه معادن سرب
چندی قبل، علی سه‌دهی، فعال صنعت سرب و روی بااشاره به چالش‌های این صنعت مهم، اظهار کرد: افزایش حقوق دولتی معادن، چالش مهمی است که بسیاری از فعالان معدنی به‌ویژه در حوزه سرب و روی با آن طی سالیان اخیر مواجه شده‌اند. این معضل، عمکرد معادن کوچک‌مقیاس را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده و معدنکاران همچنان موفق به پرداخت حقوق دولتی سال گذشته خود نشده‌اند. اگرچه طبق قانون، حقوق دولتی معادن باید در هر سال افزایش پیدا کند و صاحبان معادن موظف به پرداخت آن هستند، اما این مسئله، تنها معضل موجود در این حوزه نیست و مشکلات دیگری نیز در ارتباط با برخی سازمان‌ها شکل گرفته است.
سه‌دهی ادامه داد: معدنکاران باید بتوانند در ازای پرداخت حقوق دولتی، به‌راحتی به فعالیت خود بپردازند و نباید دغدغه‌های آنها پس از اخذ حقوق دولتی رشد پیدا کند. در حالی که متاسفانه این مهم در حوزه معدن محقق نشده است و فعالان معدنی باید پاسخگوی بخش‌های مختلف در طول سال باشند.
نیازمندی‌های بهره‌وری در صنعت سرب و روی
وی افزود: براساس آنچه در قانون به‌تصویب رسیده است، دولت باید در ازای اخذ حقوق دولتی از معدنکاران، شرایط را برای فعالیت در معادن تسهیل کند، اما در عمل شاهد هستیم که چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد و این انتظار وجود دارد که دولت با اخذ این حقوق، مشوق‌هایی را برای صاحبان معادن در نظر بگیرد تا ضمن کاهش معضلات موجود در این بخش، بتوانیم بیشترین بهره‌وری را از تولید محصولات معدنی داشته باشیم. در سایر کشورها، سازمان‌های مختلف مانند آب، گاز، محیط‌زیست، راهداری و… هرگز مانعی بر سر راه فعالیت معادن ایجاد نمی‌کنند و در عوض، مشوق‌هایی را در نظر می‌گیرند و زیرساخت‌های لازم را فراهم می‌آورند، اما در ایران، عمده معادن غیرفعال در اثر مشکلاتی که ادارات دولتی برای آنها ایجاد کرده‌اند، به این وضعیت دچار شده‌اند. اگر معدن غیرفعالی وجود داشته باشد که از طرف هیچ‌یک از سازمان‌های دولتی تحت فشار نبوده و تولید لازم را نداشته است، باید در اسرع وقت فرآیند آزادسازی آن انجام پذیرد.
این فعال حوزه سرب و روی در ادامه خاطرنشان کرد: به‌دنبال افزایش مشکلات معدنکاران سرب و روی در داخل کشور، برخی از معادن با ظرفیت پایین مشغول به کار هستند یا غیرفعال شده‌اند. از سوی دیگر، افرادی که از دانش و تخصص بیشتری در این زمینه برخوردارند، مشغول فعالیت در کشورهای همسایه مانند ترکیه هستند. ما به‌تازگی متوجه شده‌ایم که یکی از فعالان معدنی، اقدام به فعال‌سازی ۷ معدن سرب و روی در ترکیه کرده و این در حالی است که معادن غیرفعال بسیاری در داخل کشور وجود دارند که به‌دلیل معضلات موجود، همچنان آزادسازی نشده‌اند. ظرفیت‌های معدنی فراوانی در سطح کشور وجود دارد که می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال‍زایی در مناطق مختلف باشد، اما متاسفانه فعالان معدنی به‌دنبال سرمایه‌گذاری در سایر کشورها هستند. سه‌دهی در ادامه به شرایط معدنکاری در کشور اشاره کرد و گفت: در حال حاضر بیشتر معدنکاران به‌ویژه معادن کوچک‌مقیاس با زیان‌های مالی فراوانی مواجه شده‌اند که ادامه فعالیت آنها را به‌خطر انداخته است. در حالی که دولت می‌تواند مدیریت معادن را به بخش خصوصی واگذار کند، شاهد کمرنگ‌تر شدن نقش فعالان خصوصی در این بخش هستیم. با این وجود، برای اینکه معادن کوچک‌مقیاس بتوانند فعالیت خود را ادامه دهند، باید کمک‌ها و تسهیلات ویژه‌ای از جانب دولت به آنها اختصاص داده شود که بتوانند همچنان مسیر تولید را طی کنند؛ در غیر این صورت، در مدت زمان کوتاهی غیرفعال خواهند شد و تمام زحماتی که برای راه‌اندازی این معادن کشیده شده است، به‌سادگی از بین خواهد رفت.
وی درباره لزوم واردات ماشین‌آلات معدنی، عنوان کرد: علاوه بر حقوق دولتی معادن، دسترسی نداشتن به تجهیزات و ماشین‌آلات جدید نیز یکی از چالش‌های مهم در این زمینه است. دولت باید تسهیلات ویژه بانکی را در این زمینه در نظر بگیرد تا ضمن جذب معدنکاران جدید، نقدینگی لازم برای اجرای عملیات‌های مختلف معدنی را فراهم کند.
سخن پایانی
ایران از لحاظ ذخایر سرب و روی به خودکفایی رسیده است و امکان صادرات کنسانتره به کشورهای همسایه نیز وجود دارد. بنابراین اگر برنامه‌ریزی مدونی برای آینده صنعت سرب و روی انجام پذیرد و مشکلات از پایه و اساس بررسی و مرتفع شود، می‌توانیم نسبت به آینده این صنعت در داخل کشور امیدوار باشیم.
