ضرورت حفظ یک سرمایه ملی
محمدتقی نقدعلی ـ عضو کمیسیون کشاورزی مجلس
تامین آب شرب شهرستان اهر، نیازمند احداث سد کچری است. تامین آب شرب سالهای آینده زنجان در گرو تکمیل سد مشمپا است. تامین آب شرب شهرها و روستاها با احداث سد فخرآباد و دیورش رودبار میسر و تامین آب شرب شهرهای جنوبی استان فارس با افتتاح سد هایقر و انجام میپذیرد. این خبرها تنها بخشی از اخباری است که در حاشیه تامین آب استانها در سالهای اخیر منتشر شده است.در جدیدترین خبرها نیز، ساخت ۵ سد در میناب مطرح شده است که بسیاری معتقدند در صورت اتمام پروژه و آبگیری سدها، مشکل تامین آب این منطقه حل خواهد شد. در این صورت، بخش عظیمی از آب شیرین پشت سدها ذخیره شده است و دیگر نیازی به شیرینسازی آب دریا برای تامین آب شرب مورداستفاده استانّهای جنوبی نخواهد بود.
به این ترتیب، میتوان گفت ذخیرهسازی آب باید با برنامهریزی دقیقتری در تمام استانهای کشور دنبال شود. تامین آب به ارائه آب برای رفع نیاز مصارف شرب، کشاورزی یا صنعتی، توسط نهادهای عمومی و دولتی مانند شهرداریها، شرکتهای تجاری، سازمانهای دولتی یا افراد اطلاق میشود. آب مورداستفاده انسان از منابع مختلفی پس از تصفیه آن تامین میشود. این منابع شامل آبهای زیرزمینی (آبخوان)، منابع سطحی (رودخانه، سد و دریاچه) یا دریاها پس از نمکزدایی میشوند. از مهمترین راهکارهای تامین آب در جهان نیز میتوان به جمعآوری روانابهای سطحی توسط بندهای کوتاه و سدها اشاره کرد. از سوی دیگر، ایران کشوری است که در کمربند خشک و نیمهخشک جهان واقع شده و سدها یکی از راهکارهای استحصال، ذخیره و بهرهبرداری از منابع آب برای امور مختلف از جمله شرب، کشاورزی، صنعت و... بهشمار میروند. هرچند انتقاداتی نیز به سیاست سدسازی وسیع وارد است و کارشناسان محیطزیست، سدسازی افراطی و بیضابطه در کشور را بیش از آنکه دارای کارکردهای مفید باشد، مخرب توصیف کردهاند.
با اینهمه «سدسازی» و «توسعه طرحهای آبخیزداری» برای حفظ آبهای زیرزمینی و «مهار روانابها» تنها راهکاری موردتوجه ایران برای تامین ذخایر آبی است. سدهای بزرگ علاوه بر تامین آب شرب؛ کارکردهای دیگری نظیر جلوگیری از بروز سیلاب، تامین آب موردنیاز بخش صنعت و کشاورزی و تولید برق را نیز برعهده دارند و ضعف در مدیریت منابع آبی و عدممهار درست روانابّها در سالهای اخیر منجر به بروز مشکلاتی مانند سیلابها شده است؛ سیلابهایی که علاوه بر زیانهای جانی و روانی، زیانهای اقتصادی بسیاری نیز بر جای گذاشته است. درباره سیل اخیر جنوب کشور، اعداد و ارقام قابلتوجهی از سمت وزارت نیرو و جهاد کشاروزی ارائه شده است که میتوان به خسارت وارده ۱۰ هزار میلیارد تومانی به بخش کشاورزی اشاره کرد.بیشترین ذخیرهسازی آب در مناطقی مانند میناب، بندرعباس، سیستان و بلوچستان وجود دارد که متاسفانه این آب به دریا میرود. بنابراین، باتوجه به حجم بالای نزولات آسمانی، توسعه و مدیریت ذخیرهسازی آب در این مناطق ضروری است. در مناطقی چون میناب، ساخت ۵ سد در دستور کار قرار دارد که ناتمام مانده است و در صورت اجرایی شدن آن، بخش عظیمی از آب شیرین را پشت سدها ذخیره و ما را از شیرینسازی آب دریا بینیاز میکرد.همچنین، این مهم باید در برنامه هفتم توسعه و بودجه سال ۱۴۰۲ نیز مدنظر قرار بگیرد. توجه جدی به احیا و ایجاد آبخوانها برای مدیریت جمعآوری روانابها و ذخیرهسازی آب از دیگر ضرورتهایی است که میتواند به هدررفت نزولات آسمانی منجر شود. چنانچه در استانهایی مانند سیستان و بلوچستان، بندرعباس، هرمزگان و استانهای شمالی کشور، در صورت ضعف در ذخیرهسازی آب و عدمرعایت آبخوانداری، منبع آبی حاصل از نزولات آسمانی راهی دریا شده است و سرازیری آب به دریا گرهی از کمبود تامین آب باز نمیکند. در چنین شرایطی، میتوان با تعبیه آبخوانهایی از نزولات آسمانی برای تامین کمبود آب استفاده کرد. چنین شرایطی برای منطقه فلات مرکزی نیز صادق بوده و در این استانها نیز آبخوانها آب را به سفرههای زیرزمینی تزریق میکنند. بههمیندلیل، باید در برنامه هفتم توسعه توجه به آبخوانها با هدف ساماندهی آبهای زیرزمینی و حفظ ذخایر آبی با جدیت موردپیگیری قرار گیرد.
از سوی دیگر، نبود زیرساختهای مناسب منجر به بروز حوادثی مانند سیل در شرایط افزایش بارش میشود. این چنین است که در سالهای اخیر، شاهد راه افتادن سیلابهایی هستیم و در نقطه مقابل، منابع آبی حاصل از نزوولات آسمانی و بارشها به دریا راه مییابد و هدر میرود. بنابراین بهدلیل عدمسرمایهگذاری دقیق، این ثروت عظیم و سرمایه ملی را از دست میدهیم.در عرف جهانی اعلام شده است که هر کشوری در بدترین حالت اگر ۴۰ درصد از منابع آب تجدیدشونده خود را برداشت کند، دچار شرایطی بحرانی میشود؛ در حالی که در ایران بیش از ۸۵ درصد برداشت از منابع آب تجدیدشونده داریم و این حجم از برداشت و بهرهبرداری از منابع آب تجدیدشونده، کشور را در آینده با خطرات جدی و چالشهای غیرقابلجبران مواجه خواهد کرد. بنابراین این مسئله باید در اولویت نخست برنامهریزی و بودجهریزی دولتها قرار گیرد.