خشکسالی، سیل، سرمازدگی، تغییر اقلیم، گرمای زمستانی و سرمای بهاری و… همه مواردی است که محصولات و زمین کشاورزان را در نقاط مختلف دنیا تهدید می‌کند. تجربه کشاورزان در ایران هم از این قاعده مستثنا نیست.

محصولات کشاورزی ثمره ماه‌ها تلاش و زحمت کشاورزان است. این محصولات همیشه در معرض آفت‌ها و خطراتی مانند سیل قرار دارند و ممکن است در مدتی کوتاه از بین بروند. بیمه کشاورزی در این شرایط کمکی به کشاورزان است. البته این بیمه در کنار محصولات کشاورزی برای بیمه دام هم کاربرد دارد و دامداران می‌توانند دام‌های خود را در برابر بیماری‌های مختلف و سایر خطرات بیمه کنند.

بیمه محصولات کشاورزی از کلیدی‌ترین سازکارهای حمایتی برای کاهش آسیب‌های ناشی از وقوع حوادث طبیعی است که باتوجه به تنوع اقلیمی ایران و وقوع مستمر این‌گونه حوادث در کشور، باید برای تمام عرصه‌های کشاورزی برنامه‌ریزی شود. در این سازکار، کشاورزان مبلغی را که براساس قوانین و… تعیین شده است، به صندوق بیمه محصول کشاورزی واریز می‌کنند. با انجام این کار در صورت وارد شدن خسارت به محصولات کشاورزی، صندوق بیمه کشاورزی ملزم به پرداخت درصدی از خسارت به کشاورزان خواهد بود. لایحه تشکیل صندوق بیمه کشاورزی، اول خرداد سال ۶۲ به تصویب مجلس رسیده و ۵ خرداد سال بعد نیز اساسنامه صندوق بیمه محصولات کشاورزی تصویب شده است.

بنابراین بیمه کشاورزی به‌عنوان یکی از موثرترین روش‌های مدیریت ریسک در بخش زراعت پذیرفته شده و بر همین اساس کمتر کشوری است که نوعی از بیمه کشاورزی را ارائه نکرده باشد. در ایران نیز قرار داشتن کشور روی کمربند خشک اقلیم، منابع آبی ضعیف و نزولات جوی کم، وقوع پرشمار حوادث غیرمترقبه از جمله سیل و زلزله، سرمازدگی، حمله آفات مختلف و نوسان نرخ محصولات کشاورزی از جمله عواملی است که ضرورت بیمه کشاورزی و آگاهی‌بخشی به زارعان را بیش از پیش نمایان می‌کند.

در ابتدا پوشش بیمه کشاورزی فقط محدود به محصولات کشاورزی، زراعی و باغی بود؛ اما اکنون محصولاتی مانند دام، زنبورعسل، کرم ابریشم، آبزیان پرورشی، طرح‌های جنگلداری، مرتع‌داری و آبخیزداری هم تحت‌پوشش قرار گرفته‌اند.

این در حالی است که عملکرد صندوق بیمه محصولات کشاورزی در ایران با انتقادات جدی همراه است. بسیاری معتقدند صندوق بیمه محصولات کشاورزی به تکالیف قانونی خود عمل نمی‌کند، در حالی که نقش‌آفرینی صندوق به‌منظور حمایت از کشاورزان باید در حداکثر ممکن باشد.

صندوق بیمه محصولات کشاورزی، وابسته به بانک کشاورزی و کاملا دولتی است که به‌عقیده بعضی کارشناسان، از کارآیی لازم برخوردار نیست. وابستگی صندوق بیمه به بودجه محدود بانک کشاورزی موجب شده است در صورت بروز حوادث غیرمترقبه و تاخیر در پرداخت غرامت، نگرانی‌هایی برای کشاورزان ایجاد کند.

 از سوی دیگر، باتوجه به شرایط اقلیمی و خشکسالی‌های اخیر، بودجه صندوق نمی‌تواند جوابگوی غرامت کشاورزان در مواجهه با خسارت‌ها و بلایای طبیعی باشد و لازم است با تزریق منابع مالی نگرانی کشاورزان از تاخیر در پرداخت خسارت‌ها را به حداقل ممکن کاهش داد؛ از این‌رو اصلاح ساختار بیمه، امری ضروری است.

همچنین تعرفه‌های بالا و در برخی مواقع غیرواقعی یکی دیگر از چالش‌ها است. در واقع این تعرفه‌ها، صندوق را به‌جای کشاورز بیمه می‌کنند. از سوی دیگر، صندوق بیمه کشاورزی باید از نماینده کشاورزان در جلسات تعیین خسارت محصولات کشاورزی دعوت کند.

بیمه‌گر محصولات کشاورزی هنگام پرداخت خسارت کم‌کاری و بهانه‌تراشی و از انجام تعهدات شانه خالی می‌کند. وقتی کشاورز محصول خود را تحت‌پوشش بیمه قرار می‌دهد، بیمه‌گر دریافت‌کننده خوبی است، اما در زمان پرداخت غرامت محصول با آوردن ماده و تبصره قانونی از پرداخت خسارت به‌میزان واقعی خودداری می‌کند. عملکرد نادرست سازمان بیمه‌گر رغبت کشاورز به بهره‌مندی از بیمه را کاهش داده و زارعان ترجیح می‌دهند محصول خود را بیمه نکنند.

تاخیر در پرداخت غرامت کشاورزان باوجود مشکلات متعدد این قشر، اعتراضات مکرر آنها را به‌دنبال داشته و لازم است دولت تمهیدات هوشمندانه‌ای در راستای حل این بحران و کاهش بار مشکلات مالی کشاورزان به‌کار گیرد. راهکار درست حل مشکلات خروج صندوق بیمه محصولات کشاورزی از زیر چتر دولت و واگذاری آن به اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها است تا این نهادها بتوانند برنامه‌ریزی خوبی برای آن انجام دهند. در مجموع باتوجه به کارآ نبودن صندوق بیمه محصولات کشاورزی، کشاورزان و تولیدکنندگان تمایلی به بیمه ندارند، زیرا غرامت پرداختی نسبت به رقم خسارت حادث‌شده ناچیز است. با اینکه هیات‌عالی واگذاری مصوب کرد، صندوق بیمه به بخش غیردولتی واگذار شود، این امر تا امروز محقق نشده است. در نهایت باید مجموعه‌هایی شبیه صندوق بیمه کشاورزی در بخش کشاورزی وجود داشته باشند تا بتوانند از تولید محصولات کشاورزی محافظت کنند.