سامانه‌ای که هرج و مرج صنعت نان را بیشتر کرد

محمدرضا خواجه، کارشناس آرد و نان در گفت‌وگو با صمت، بااشاره به مشکلات فعلی نانوایان در کشور گفت: باتوجه به عقب‌ماندگی نرخ نان از سال‌های گذشته و افزایش لجام‌گسیخته هزینه‌های کارگری، حداقل باید نرخ نان ۱۴۰درصد افزایش می‌یافت، اما این اتفاق رخ نداده است. بر همین اساس عدم‌بروزرسانی نرخ نان و ثبات نرخ نان، عدم‌واریز سود شبانه بعد از سال نو تاکنون و از همه مهم‌تر، افزایش حق بیمه کارگران از یک و نیم میلیون تومان به ۵ میلیون تومان و افزایش هزینه‌های جاری و پرسنلی نانوایان که ۸۵درصد نرخ نان را تشکیل می‌دهد، از مهم‌ترین عوامل نارضایتی نانوایان در حال ‌حاضر است.

وی ادامه داد: سامانه نانینو که در قالب طرح هوشمندسازی نان در سال ۱۴۰۱ توسط دولت سیزدهم راه‌اندازی شد، گرچه در ظاهر این طرح بسیار خوب و با این دلیل که هرکس نان بیشتری بپزد، آرد بیشتری هم دریافت می‌کند، بود (شناورسازی)؛ اما جز تعداد انگشت‌شماری از این طرح بهره نبرده‌اند.

وی ادامه داد: به دلایل مشکلاتی که این سامانه برای نانوایان کشور ایجاد کرد، از همان سال مرتب انتقاد و اعتراض و مصاحبه‌هایی با رسانه‌ها در این زمینه داشتیم اما موثر نبود و باوجود مخالفت تمام روسای غله با این طرح، مسئولان به آن بی‌توجه بودند.

خواجه با بیان اینکه ادعای صرفه‌جویی ۲ میلیون تنی آرد در این طرح را قبول ندارم، ادامه داد: این سامانه موجب شده که هر ماه و هر هفته، سهمیه ثابت نانواها کسر شود و نانوایانی که می‌توانند با استفاده از کارت صوری، تخلف کنند، منفعت ببرند. این را نیز در نظر داشته باشید؛ کسانی می‌توانند با این سامانه کار کنند که ریاضی بلد باشند. این در حالی است که حدود ۸۰ درصد نانوایان ما صرفا سواد ابتدایی دارند.

وی با تاکید بر اینکه منطقی پشت این سامانه وجود ندارد، تشریح کرد: براساس این سامانه، نانوا موظف است که هر روز مقدار مشخصی نان بپزد و اگر این مقدار کم یا زیاد شود، نانوا جریمه خواهد شد. از حدود ۸۵هزار نانوایی کشور، حداقل حدود ۱۰هزار نانوایی همچنان به‌صورت سنتی فعالیت دارند و با خمیر نرم کار می‌کنند، (خمیر نرم تعداد چانه بیشتری نسبت به خمیر سفت دارد)، در این سامانه تعداد چانه‌ها بدون کارشناسی قید شده است و نانوایی که نتواند به این میزان چانه‌کشی کند، متخلف بوده و به ناحق جریمه می‌شود. در حالی که براساس اعلام سازمان استاندارد، چانه‌دهی آرد ۵۰ درصد است؛ یعنی کیسه ۴۰ کیلویی آرد، ۲۰ کیلوگرم آب استفاده کرده و به این ترتیب ۶۰ کیلوگرم خمیر می‌دهد، اما در این سامانه، ۶۵ یا ۷۰ کیلوگرم قید شده است. باتوجه به اینکه در حالت معمول کیسه ۴۰ کیلویی آرد، حدود ۴۰۰چانه ۱۵۰گرمی می‌دهد، براساس این سامانه باید ۴۷۰چانه ۱۵۰گرمی بدهد و اگر نانوا نتواند این میزان را به‌عمل آورد، متخلف شناخته می‌شود؛ بنابراین اشتباه محاسباتی در این سامانه یکی از مشکلاتی است که صنعت نان را دچار مشکل کرده است، در حالی که در همان زمان، ۹۰۰میلیارد تومان صرف هزینه خرید این سامانه از چین شده و اقتصاد ۲میلیون خانواده نانوای ایرانی را نابود کرده‌ است.

این کارشناس آرد و نان، ساماندهی صنعت آرد و نان کشور را نیازمند طرح‌های منطقی‌تری دانست و گفت: در سال ۱۳۸۰ با طرحی، میزان مصرف آرد را از ۱۴کیلوگرم به ۷کیلوگرم و به این ترتیب، میزان ضایعات نان را به صفر و سرانه مصرف را نیز به نصف رساندیم. برگزاری کلاس‌های آموزشی و ابلاغ نرخ متفاوت برای نان کامل از جمله برنامه‌ها برای این اتفاق بود که در مصوبه مجلس نیز آمده است.

وی تاکید کرد: در جلساتی که حضور داشتم، همواره مطرح می‌شد که آرد نانوایی‌ها ۷۰ درصد اضافه شده، در حالی که این مسئله جز دروغی بیش نبوده است. بلکه به این صورت بود که اگر نانوایی در گذشته ۳۰۰ کیسه آرد می‌گرفت، ۱۰۰ کیسه از آن را کم کرده و به‌تدریج ۵کیسه، ۵کیسه به آن اضافه می‌کردند؛ این مسئله جز نابودی اقتصاد نان نیست.

به‌گفته خواجه؛ براساس گزارش اتاق اصناف ایران در سال ۱۴۰۲، زمانی که 3 اتفاق ثبات نرخ نان، کاهش سهمیه و افزایش هزینه‌ها برای نانواها رخ دهد، آن نانوا ورشکست خواهد شد؛ اتفاقی که هم‌اکنون در حال وقوع است. در حالی که براساس گفته‌های محمدحسن جلالی، مدیرکل هماهنگی و نظارت آرد و نان بازرگانی دولتی، آرد فقط حدود ۱۵درصد از نرخ نان را تشکیل می‌دهد و ۸۵ درصد باقیمانده، از هزینه‌های جاری مانند حقوق پرسنلی است که صبح فروردین اعلام می‌شود. اما نانینو موجب شده است که درآمد ثابت نانوا به‌شدت کاهش یابد و نانوا نتواند هزینه‌های جاری نانوایی خود را بپردازد.

وی همچنین در اشاره به سود شبانه به‌عنوان راهکار دولت در جبران سود نانوایی‌ها تشریح کرد: به‌دلیل اینکه در سال ۱۴۰۱ نرخ نان تغییر نکرد، مقرر شد که دولت به‌ازای فروش نانوا، سود شبانه به حساب آنها واریز کند. در خرداد آن سال، این سود ۱۵درصد در نظر گرفته شد که در بهمن ماه به ۳۰درصد افزایش یافت. در سال ۱۴۰۲ نیز، این میزان ۴۰ درصد اعلام شد که جز در ۲ تا ۳ ماه اول پرداخت نشد و در نهایت و با بهانه‌های مختلف، به ۲۵ تا ۳۰ درصد رسید.

 در سال ۱۴۰۳ نیز، این میزان ۲۰ درصد به‌منظور ترمیم حقوق کارگران اعلام شد، این در حالی است که این میزان در سال ۱۴۰۳ باید ۶۰ درصد می‌شد. در نتیجه تمام این مشکلات دست به‌دست هم داده و موجب نارضایتی و چالش برای نانوایان شده است.

به‌اعتقاد این کارشناس آرد و نان؛ سامانه نانینو با هدف هوشمندسازی نان، راه‌اندازی شد، اما موجب بیهوشی نان شده و قلب نان ایران را هدف رفته و به‌جای ساماندهی، موجب نابسامانی و هرج ومرج در حوزه نان و باعث بیهوشی نان شده است.

به‌گفته خواجه؛ براساس کار این سامانه در صورت بروز شرایط مختلف، در نهایت نانوا جریمه می‌شود. به‌عنوان‌نمونه، اگر خمیر سفت یا نرم شود، تعداد چانه نوسان پیدا کند، شب عید یا ایام محرم باشد و مشتری دوبله نان بخرد، اگر یک مشتری دو بار در روز در یک نانوایی و با یک کارت نان بخرد، اگر نانوا بیش از ۷ عدد نان سنگک و بربری و ۲۵ عدد نان لواش و تافتون به او دهد، اگر به‌دلیل ضعف در گندم توزیعی، آرد تازه بوده و یک کیسه چانه کمتری دهد و حتی اگر گندم مرغوب و قوی باشد و یک کیسه ۴۰کیلویی چانه بیشتری دهد، اگر آرد کامل یا سبوسدار باشد و چانه بیشتری دهد، اگر از مشتری‌ که کارت ندارد، پول نقد بگیرد، اگر ماشین حمل‌ونقل با تاخیر ۲روزه آردش را تخلیه کند، اگر برق و آب و اینترنت مغازه‌اش قطع شود جریمه (کسر سهمیه) می‌شود، اگر خمیر ورآمده بپزد به‌دلیل تولید گاز چانه دچار نوسان وزن شده باشد، اگر مشتری برای گاو، مرغ و ماکیان خود نان بخرد، اگر مشتری زودتر از ۵ بامداد یا دیرتر از ۱۰شب شروع به کار کرده و کارت بکشد، در صورت مرخصی دچار کسر سهمیه می‌شود، اگر بخواهد شبانه به کارگرانش نان سهمیه دهد، اگر مشتری اشتباها به‌جای ۱۰۰ هزار تومان یک میلیون کارت بکشد، قابل برگشت نیست، اگر سهمیه ماهانه از ۳۰۰ به کیسه ۱۰۰کیسه برسد و سه‌شیفت کار نکند، قابل‌بازگشت نیست، اگر مقدار زیادی نان برای مصارف هفتگی یا مناسب مذهبی تحویل دهد، اگر نانوا نتواند در یک مدت معین سهمیه آرد تحویل‌گرفته خود را به دلایل مختلف پخت کند، در نهایت نانوا جریمه می‌شود و حتی اگر مغازه جابه‌جا شود یا نانوا فوت کند و مغازه تعطیل شود، به جرم فروش آرد خارج از شبکه نیز جریمه می‌شود.

وی در پایان بااشاره به طرح‌های اجراشده در ساماندهی آرد و نان در کشور گفت: در چند دهه گذشته 3 طرح ساماندهی گندم و آرد و نان وجود داشت که در سال ۸۳ اجرا شد و شکست خورد، طرح حذف سوبسید و دادن سوبسید به حلقه آخر بود که در سال ۱۳۷۹ اجرا شد و موفق بود و طرح سامانه نانینو بود که شکست خورد و اکنون موجب چالش و مشکلات در این حوزه شده است.

اعتراض نانوایان به ناترازی نرخ نان و کمبود سهمیه

اعتراض نانوایان به مواردی مانند پایین بودن نرخ نان، افزایش بیمه و کمبود سهمیه آرد، منجر به تشکیل نشست‌هایی ددر برخی استان‌ها شده است که برگزاری کارگروه آرد و نان بردسکن با حضور معاون عمرانی فرمانداری، اتاق اصناف، اداره صمت و نانوایی‌های سطح شهرستان از جمله آنهاست.

به‌گزارش تسنیم جواد مغنی، نماینده نانوایان سطح شهرستان بردسکن از سیل مشکلاتی که گریبان فعالان این صنف را گرفته، سخن گفت و اظهار کرد: نانوایان منطقه به‌دلیل عدم‌اعلام نرخ واقعی نان، امسال با مشکلات اقتصادی بسیاری مواجهند.

وی سختی کار و کمی درآمد را از مهم‌ترین مشکلات نانوایان دانست و افزود: این صنف تنها صنفی است که دولت نرخ فروش آن را تعیین می‌کند و به‌دلیل حساسیت نرخ نان در سبد غذایی مردم، به‌ویژه قشر ضعیف جامعه، همواره دولت تلاش کرده است نرخ نان در پایین‌ترین حد ممکن باقی بماند.

مغنی ادامه داد: در چند سال اخیر، نرخ تمامی کالاها و خدمات مختلف در کشور افزایش چشمگیری داشته، اما نرخ نان هیچ‌گونه تغییری نکرده است که این امر موجب گلایه نانوایان شده، چون هزینه‌های آنها با درآمدشان مطابقت ندارد.

مجتبی احمدیان، معاون عمرانی فرمانداری بردسکن نیز مشکلات نانوایان را بحق دانست و گفت: در کارگروه آرد و نان شهرستان، به تمامی مسائل و مشکلات نانوایان رسیدگی می‌شود و این مسائل به استان نیز گزارش شده است.

 وی با تاکید بر اینکه هزینه‌های نانوایان بیشتر از درآمد آنها است، افزود: شهرستان مجری سیاست‌های دولت است، اگرچه کارگروه آرد و نان وظیفه نظارت بر این موضوع را دارد، اما ما همواره حامی نانوایان بوده‌ایم.

احمدیان از مکاتبات متعدد با استان درباره مشکلات نانوایان در سامانه نانینو خبر داد و گفت: افزایش نرخ نان به‌احتمال زیاد، اعتراض مردم را به‌دنبال دارد و از طرفی نمی‌توان به‌دلیل احتمال اعتراض مردم، از ضرر نانواها چشم‌پوشی کرد و این قشر هم معترض هستند و از راه‌های ممکن و کارساز، باید مشکل این ناترازی حل شود.

معاون عمرانی فرمانداری بردسکن ضمن خداقوت به نانوایان گفت: درخواست اصلاح هزینه و وضعیت آنها به استان داده شد و تلاش داریم در آینده نزدیک، اصلاح نرخ نان به‌نحوی باشد که منافع نانوایان به‌صورت منصفانه تامین شود.

سخن پایانی

این وضعیت نه‌تنها بر معیشت نانواها تاثیر گذاشته، بلکه بر کیفیت نان تولیدی نیز اثر منفی داشته است. در حالی که نان به‌عنوان قوت غالب جامعه، نیازمند توجه و حمایت بیشتری است، پس از گذشت چند روز از اعتراضات و نارضایتی‌های شکل‌گرفته همچنان اظهارنظر و پاسخ جدی‌ از سوی مدیران و مسئولان در این‌باره شنیده نشده است و همچنان در سکوت به‌سر می‌برند. بر همین اساس ضروری است تا مسئولان این حوزه با درک مشکلات این قشر، اقداماتی جدی برای بهبود شرایط نانوایان و در نتیجه آن بهبود و حفظ کیفیت نان در کشور انجام دهند، زیرا این حمایت‌ها می‌تواند به حفظ امنیت غذایی و ارتقای کیفیت زندگی مردم کمک کند.