قاچاق گلوگاه اصلی بازار لوازم یدکی

 قاچاق لوازم یدکی، یکی از معضلات جدی در بازار خودرو و صنعت حمل‌ونقل ایران است که به‌دلایل مختلفی از جمله نوسانات ارزی، عدم‌نظارت کافی، تقاضای بالا و کمبود عرضه، کیفیت پایین محصولات داخلی، سودآوری بالا برای قاچاقچیان و فرهنگ خرید غیرقانونی به وجود آمده است. این پدیده نه‌تنها به اقتصاد کشور آسیب می‌زند، بلکه می‌تواند سلامت و ایمنی خودروها را نیز به خطر بیندازد. یکی از عوامل اصلی قاچاق لوازم یدکی، نوسانات شدید نرخ ارز در سال‌های اخیر است. این نوسانات باعث افزایش قیمت لوازم یدکی می‌شود و مصرف‌کنندگان را به سمت خرید قطعات ارزان‌تر و غیرمجاز سوق می‌دهد. قاچاقچیان با وارد کردن قطعات بی‌کیفیت و ارزان، سعی دارند نیاز بازار را تامین کنند و از این طریق سود کلانی به‌دست آورند. در واقع، وقتی قیمت‌ها به شدت افزایش می‌یابند، افراد بیشتری به‌دنبال گزینه‌های ارزان‌تر می‌گردند که گاهی اوقات شامل کالاهای قاچاق می‌شود.

عدم‌نظارت کافی بر واردات و توزیع لوازم یدکی، یکی دیگر از دلایل اصلی قاچاق در این حوزه است. در بسیاری از موارد، مسئولان مربوطه قادر به شناسایی و جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق نیستند. این کمبود نظارت، زمینه را برای فعالیت‌های غیرقانونی فراهم می‌کند و قاچاقچیان به‌راحتی می‌توانند به تجارت خود ادامه دهند. درنتیجه، بازار تحت‌تاثیر کالاهای قاچاق قرار می‌گیرد و مصرف‌کنندگان ناچار به خرید از منابع غیررسمی می‌شوند. با رشد روزافزون تعداد خودروها در کشور و نیاز مبرم به لوازم یدکی، تقاضا برای این محصولات به‌شدت افزایش یافته است. در عین حال، تولید داخلی به دلیل مشکلات اقتصادی و زیرساختی قادر به تأمین نیاز بازار نیست. این کمبود عرضه باعث می‌شود مصرف‌کنندگان ناگزیر به خرید از منابع غیررسمی و قاچاق روی آورند. در واقع، وقتی که بازار نتواند نیازهای اساسی مردم را برآورده کند، قاچاق به‌عنوان یک راه‌حل موقت و غیرقانونی مطرح می‌شود.

کیفیت پایین لوازم یدکی تولید داخل نیز یکی دیگر از دلایل گرایش مصرف‌کنندگان به خرید قطعات قاچاق است. بسیاری از افراد به‌دلیل عدم‌اعتماد به کیفیت محصولات داخلی، ترجیح می‌دهند از قطعات خارجی استفاده کنند. اما به‌دلیل محدودیت‌های واردات قانونی، برخی از آن‌ها به خرید قطعات قاچاق روی می‌آورند. این موضوع نه‌تنها سلامت خودروها را تهدید می‌کند، بلکه ممکن است پیامدهای جبران‌ناپذیری برای ایمنی جاده‌ها داشته باشد. قاچاق لوازم یدکی به‌دلیل حاشیه سود بالا، برای قاچاقچیان بسیار جذاب است. آنها با وارد کردن قطعات بی‌کیفیت و فروش آنها با قیمت‌های پایین‌تر از بازار، می‌توانند سود قابل‌توجهی کسب کنند. این جذابیت مالی باعث می‌شود افراد بیشتری به این فعالیت روی آورند و بازار قاچاق را رونق ببخشند. در نهایت، فرهنگ خرید غیرقانونی در جامعه نیز نقش مهمی در گسترش قاچاق لوازم یدکی دارد. برخی افراد به‌دلیل آگاهی نداشتن از خطرات استفاده از قطعات قاچاق یا به‌دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌ها، ترجیح می‌دهند از منابع غیررسمی خرید کنند. این نگرش نه‌تنها به گسترش قاچاق کمک می‌کند، بلکه سلامت عمومی را نیز تهدید می‌کند. قاچاق لوازم یدکی یک مشکل پیچیده است که ناشی از ترکیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. برای مقابله با این پدیده، نیاز به همکاری بین دولت، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان وجود دارد. ایجاد آگاهی در میان مردم درباره خطرات استفاده از قطعات قاچاق و همچنین تقویت نظارت بر بازار می‌تواند به کاهش قاچاق لوازم یدکی کمک کرده و در نهایت سلامت و ایمنی خودروها را تضمین کند.

مبارزه با قاچاق، پیچیده و بدون نتیجه

امیرحسین صیرفی، فعال حوزه لوازم یدکی نیز درباره وضعیت بازار لوازم یدکی و قاچاق کالا در آن به صمت گفت: سال‌هاست بازار لوازم یدکی گرفتار قاچاق و تقلب است و اگر طرح‌هایی مانند کد شناسا برای مبارزه با این معضلات اجرایی شده، اما به نظر من این طرح‌ها تاکنون هیچ کمکی به مبارزه با قاچاق کالا نکرده‌اند. اینکه فرآیند بسیار پیچیده است و سامانه‌های متعدد به‌صورت جزیره‌ای طراحی شده‌اند و با یکدیگر ارتباط منطقی ندارند، نوعی آشفتگی به وجود آورده‌اند. حدود یک سال و نیم تا ۲ سال بر فعالان بازار لوازم یدکی برای اجرای سامانه کد رهگیری فشار آوردند که در نهایت هم به نتیجه خاصی نرسید و تاثیر ملموسی بر وضعیت بازار لوازم یدکی نداشت. سامانه‌های متعددی برای ساماندهی به بازار ایجاد شدند، اما در مجموع، می‌توان گفت این طرح‌ها نه‌تنها به بازار کمک نمی‌کنند، بلکه باعث کمبود کالا در بازار می‌شوند و به‌وضوح این کمبود بیشتر هم می‌شود، چون هم فرآیند ثبت سفارش و تخصیص ارز بسیار سخت شده و هم فرآیند ترخیص پیچیده است. نهادهای نظارتی مانند سازمان تعزیرات، حمایت، سازمان صنعت، معدن و تجارت، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، استانداری، شهرداری و... همه برنامه‌ای برای بازار لوازم یدکی دارند که این شرایط بازار را دچار آشفتگی کرده است. در این شرایط، شاهد خروج برخی فعالان از بازار لوازم یدکی هستیم. آنچه گفته شد، خود منجر به افزایش قاچاق در بازار لوازم یدکی می‌شود.

صیرفی درباره اینکه چرا در بازار لوازم یدکی شاهد آمار قابل‌توجهی کالای قاچاق هستیم، اظهار کرد: فرآیند تجارت در بازار دو محور دارد؛ اول چابکی و سرعت در تامین تقاضای بازار است و دوم تولید کالا با نرخ رقابتی.

طرح‌هایی که تاکنون در راستای مبارزه با قاچاق کالا در بازار ایجاد شده، این دو محور را تحت‌تاثیر قرار داده است. چابکی را از دست دادیم، چون باید دو هفته‌ای ثبت سفارش کنیم و در صف تخصیص ارز بمانیم و... و جالب اینجاست که مسیر برای قاچاقچی راحت‌تر است.

چه باید کرد؟

صیرفی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان در بازار لوازم یدکی کالاهای قاچاق را کم کرد، افزود: راهکار این است که دولت خود را کنار بکشد و همه‌چیز به بازار سپرده شود، چراکه بازار خودبه‌خود به‌سمت رقابتی شدن می‌رود. در این راستا، دولت باید مانع حضور قاچاقچیان شود، نه اینکه در کف بازار به‌دنبال کالای قاچاق بگردد.

فعال بازار لوازم یدکی در پایان گفت: وقتی تقاضا وجود دارد، اما نیاز بازار پاسخ داده نمی‌شود، قطعات و لوازم یدکی به هر صورتی شده تامین می‌شود، که خود زمینه‌ساز افزایش قاچاق می‌شود. علاوه بر این، محدودیت‌های زیادی داریم که متاثر از آنها کالای باکیفیت و مناسب در بازار عرضه نمی‌شود و به‌نوعی مسیر برای قاچاقچی و متقلب باز خواهد شد.

قاچاق یا واردات قانونی!

سیداحمد حسینی، رئیس اتحادیه صنف فروشندگان لوازم یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران درباره قاچاق لوازم یدکی خودرو گفت: در عرف تجاری، بسیاری از کالاهای قانونی وارد شده که عوارض گمرکی نیز پرداخت کرده‌اند، به‌دلیل عدم تطابق با این ماده، قاچاق محسوب می‌شوند.

رئیس اتحادیه صنف فروشندگان لوازم‌یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران درباره حجم قاچاق لوازم یدکی خودرو و راهکارهای مقابله با آن به ایسنا اظهار کرد: بزرگ‌ترین چالش در حوزه قاچاق، نبود یک تعریف واحد از واژه «قاچاق» است. وی با اشاره به اینکه اعداد و ارقام منتشر شده در رسانه‌ها اغلب با یکدیگر تفاوت زیادی دارند، توضیح داد: برخی براساس ماده ۱۳ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هر کالایی که فاقد شناسه کالا و کدرهگیری باشد را قاچاق می‌دانند، اما در عرف تجاری، بسیاری از کالاهای قانونی وارد شده که عوارض گمرکی نیز پرداخت کرده‌اند، به‌دلیل عدم‌تطابق با این ماده، قاچاق به‌شمار می‌روند. حسینی ادامه داد: این عدم هم‌راستایی در اجرا باعث‌شده کالاهایی که به‌طور قانونی وارد کشور شده‌اند، به‌ویژه کالاهایی که قبل از تصویب ماده ۱۳ وارد شده‌اند، در آمار قاچاق لحاظ شوند. نهادهای ذی‌ربط، کشفیات خود را صرفا براساس ظن قاچاق محاسبه می‌کنند، در حالی‌که آمار قطعی باید مبنای عمل قرار گیرد. وی در ادامه به مشکلات گمرکی اشاره کرد و افزود: برخی ترخیص‌کاران، کالاها را به‌نام خود وارد کشور می‌کنند و به‌دلیل محدودیت‌ها و رانت‌های گمرکی، واردکنندگان واقعی کالاهای خود را به این افراد می‌سپارند.

تاثیر کم‌اظهاری گمرکی بر قاچاق

رئیس اتحادیه صنف فروشندگان لوازم‌یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران درباره کم‌اظهاری گمرکی گفت: در حال حاضر با توجه به تعیین سقف واردات کالا، بسیاری از واردکنندگان برای کاهش حقوق و عوارض گمرکی، ارقام کمتری به گمرک اعلام می‌کنند. به‌عنوان مثال، شخصی که ۱۰۰ هزار دلار کالا وارد کرده، تنها ۴۰ هزار دلار را به گمرک اعلام می‌کند. این اختلاف در ارزش‌گذاری کالاها نیز می‌تواند به قاچاق تبدیل شود. با توجه به تعرفه‌های گمرکی قابل‌قبول، قاچاق لوازم یدکی خودرو و واردات قانونی از مبادی غیرقانونی به‌صرفه نیست. به‌عنوان‌مثال، واردات بلبرینگ صنعتی که از طریق مبادی قانونی حدود ۲۰ میلیون تومان عوارض گمرکی دارد، در صورت قاچاق، عوارض آن به حدود ۱۰۰ میلیون تومان خواهد رسید. حسینی در ادامه تصریح کرد: تولیدکنندگان لوازم‌یدکی خودرو، در ابتدا کالاهای پرمصرف را تولید کرده و سپس به تولید قطعات با مصرف متوسط و کم‌مصرف می‌پردازند. کالاهای کم‌مصرف نیز ممکن است به‌صورت تجاری وارد کشور نشوند.

فعال بازار لوازم یدکی تاکید  کرد: طبق ماده ۴ قانون حمایت از مصرف‌کننده، تمامی تولیدکنندگان و واردکنندگان کالاهای سرمایه‌ای مانند خودرو، لوازم‌خانگی، ماشین‌آلات صنعتی و قطعات یدکی موظف به داشتن نمایندگی رسمی و ارائه خدمات پس از فروش هستند. با این حال، عدم‌انجام تکالیف قانونی توسط خودروسازان مونتاژی در سال‌های اخیر، مشکلات زیادی در این حوزه ایجاد کرده است. اگر خودروسازان تکالیف خود را به‌درستی انجام می‌دادند، این چالش‌ها به وجود نمی‌آمد.

سخن پایانی

بنابراین گزارش بسیاری از کارشناسان بر لزوم نظارت بیشتر بر واردات و توزیع لوازم یدکی و همچنین ارائه تعریفی مشخص از مصادیق قاچاق تاکید  دارند. ناگفته نماند که در راستای مبارزه با قاچاق و تقویت بازار لوازم یدکی، برخی از تولیدکنندگان داخلی تلاش کرده‌اند با افزایش کیفیت و تنوع محصولات خود، سهم بیشتری از بازار را به دست آورند. در این میان، دولت نیز با اجرای طرح‌هایی برای ساماندهی بازار و مقابله با قاچاق، سعی در بهبود وضعیت دارد. این اقدامات اگرچه در کوتاه‌مدت نتایج ملموسی نداشته‌اند، اما می‌توانند در آینده به تثبیت بازار و کاهش مشکلات موجود کمک کنند. در نهایت، برای بهبود وضعیت بازار لوازم یدکی و کاهش قاچاق، همکاری بین دولت، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ضروری است. آگاهی‌بخشی به مردم درباره خطرات استفاده از قطعات غیرمجاز نیز می‌تواند نقش مهمی در کاهش قاچاق ایفا کند.