پوشش زیاندهی یا فرصت‌طلبی
در روزهای اخیر، بازار خودرو با افزایش ناگهانی و قابل‌توجه قیمت‌ها از سوی خودروسازان روبه‌رو شد که واکنش‌های متعددی از سوی مصرف‌کنندگان و فعالان بازار را به‌دنبال داشت. رصد کلی بازار خودرو نشان می‌دهد که نگرانی‌ها درباره پیامدهای این افزایش نرخ بر وضعیت عمومی بازار و دسترسی مردم به خودرو، به‌شدت افزایش یافته است.
این افزایش نرخ که به‌طور میانگین ۳۰ درصد تعیین شده، به‌عنوان یک اقدام برای کاهش زیان‌های سنگین خودروسازان و نزدیک‌تر کردن نرخ کارخانه‌ای خودرو به نرخ بازار تلقی می‌شود. با این حال، کارشناسان معتقدند اثرات این تغییر بر بازار خودرو در راستای اهدافی که دنبال می‌شود، چندان ملموس نبوده و به نظر می‌رسد منحنی قیمت‌ها در بازار نتواند به‌طور کامل از این افزایش نرخ پیروی کند. در مقابل شاهد هستیم که بازار سرمایه از این خبر استقبال کرده و شاخص بورس تهران رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است. صمت در این گزارش درباره واکنش بازار خودرو به افزایش نرخ خودروسازان، نظر کارشناسان و فعالان بازار خودرو را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
افزایش قیمت، زیان خودروساز را جبران نمی‌کند
مسیح فرزانه، کارشناس بازار خودرو درباره وضعیت بازار خودرو بعد از افزایش نرخ کارخانه‌ای خودروها به صمت اظهار کرد: به‌طورمعمول زمانی که افزایش نرخ اتفاق می‌افتد، بلافاصله از روز بعد با تعیین نرخ روز ارز و کالاهای سرمایه‌ای در بازار، پیامدها و واکنش بازار نمایان می‌شود. به طبع افزایش نرخ خودروها در کارخانه روی نرخ بازار تاثیرگذار است و رخدادی دور از ذهن نیست. در این مواقع، رفتار بازار را هم در کوتاه مدت و هم بلندمدت شاهد خواهیم بود. با افزایش قیمت‌ها، اغلب در کوتاه‌مدت شاهد لغو فروش خودرو از سوی فروشنده‌ها هستیم. در این فاصله بسیاری از قراردادهای فروش خودرو فسخ شده و طرفین ملزم به پرداخت ضرر و زیان هستند. این اتفاق در همین یکی، دو روز به علت قابل‌توجه بودن افزایش نرخ خودروهای تولید داخل در بازار خودرو ما هم افتاد.
روزهای هیجانی
فرزانه وضعیت بازار خودرو در روزهای آینده را هیجانی دانست و افزود: بازار در حالت نوسانی خواهد بود تا قیمت‌ها تا حدودی ثابت شود.
در ادامه بعد از چند روز، اندکی حباب قیمت‌ها براساس افزایش ۳۰ درصدی که اتفاق افتاده، تخلیه می‌شود و در کنار افزایش قیمت‌ها، بازار به آرامش نسبی می‌رسد. به طبع در این فضا، مصرف‌کننده واقعی که علاقه‌مند به خرید خودرو بود با همان رویکرد چندسال گذشته به‌دلیل عقب ماندن روند افزایش دستمزد از تورم واقعی در سطح بازار، اینکه تورم بازار از دستمزدها به‌طور چشمگیری بالاتر است، به دنبال خرید خودرو دست‌دوم می‌افتد. رویکردی که به‌طور خاص در ۳، ۴ سال اخیر اغلب شاهد آن بوده‌ایم. در این شرایط مراجعه به تعمیرگاه‌ها هم به‌واسطه استفاده بیشتر از خودروهای دست‌دوم بیشتر شده است.
قهر مصرف‌کننده واقعی با بازار
کارشناس حوزه خودرو با اظهار تأسف از اینکه بعد اینکه خرید مسکن رؤیا شد، خرید خودرو معمولی هم آرزوی بسیاری از مردم شده، ادامه داد: به اعتقاد من، این افزایش نرخ بازار را از شرایط رکودی که بر آن حاکم شده، خارج نخواهد کرد و حتی امکان دارد رکود را عمیق‌تر کند. واقعیت این است که براساس معادلات اقتصادی، مصرف‌کننده تا جایی توان مالی خرید خودرو را دارد از جایی به بعد خرید خودرو در سبد خانوار حذف می‌شود و شاهد قهر مصرف‌کنندگان واقعی از بازار خودرو خواهیم بود. در شرایطی که مصرف‌کننده نیاز مبرم به خودرو داشته باشد هم به خرید یک خودرو دست‌دوم اکتفا می‌کند.
در بازار هیجانی خرید نکنید
فرزانه درباره افزایش نرخ خودروهای تولید داخل در راستا پوشش دادن به زیان انباشته خودروسازان، با تاکید بر اینکه این هدف محقق نخواهد شد، خاطرنشان کرد: زیان انباشته خودروسازان به حدی زیاد و قابل‌توجه است که با افزایش میانگین ۳۰ درصد به نرخ خودروها جبران نخواهد شد و فقط مسکنی برای خودروساز تا بتواند نقدینگی بیشتری را از مصرف‌کنندگان جمع‌آوری کند.
کارشناس بازار خودرو در ادامه درباره کاهش فاصله نرخ کارخانه‌ای خودرو و بازار گفت: به اعتقاد من با افزایش نرخ کارخانه‌ای خودروها این اتفاق رخ خواهد داد، اما در بلندمدت و نه کوتاه‌مدت. پیشنهاد من به خریداران خودرو این است که در بازارهای هیجانی خرید نکنند، اما توجه داشته باشند که خودرو متاثر از اقتصاد سیاسی همواره کالای سرمایه‌ای است.
سیگنالی برای آزادسازی قیمت
وی در پاسخ به این پرسش صمت که آیا برای دور شدن از قیمت‌گذاری دستوری باید این‌گونه افزایش قیمت‌های ناگهانی را تحمل کنیم، اظهار کرد: اولا در اینکه عرضه خودرو باید توسط خودروساز انجام شده و فضای بورس و سامانه باید کنار گذاشته شود، شکی ندارم. دوما اینکه وزارت صمت و به‌ویژه سیاست‌گذار به این نتیجه رسیده‌اند که باید نرخ خودرو اصلاح شود، که خود سیگنالی است برای افزایش و آزادسازی نرخ خودرو، اما اینکه در یک سال و نیم گذشته نرخ خودرو را به نسبت تورم افزایش ندهیم و سرکوب قیمتی را در پیش بگیریم و به‌طور ناگهانی حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد افزایش نرخ اعمال کنیم، به‌نوعی نشان می‌دهد پیامدهای این اقدام در سطح بازار در نظر گرفته نشده و توجهی به مصرف‌کننده نداشته‌اند.
وی در پایان از بین رفتن رانت، سفته‌گری و واسطه‌گری ناشی از فاصله نرخ کارخانه‌ای خودرو تا بازار و عرضه نامناسب و اینکه کالا به نرخ واقعی به مصرف‌کننده واقعی برسد را منوط به آزادسازی نرخ خودرو دانست و تاکید کرد: در روند آزاد شدن نرخ خودرو، فاصله قیمت خودرو از درب کارخانه تا کف بازار باید کمتر از ۵ درصد باشد نه ۲۰۰ تا ۲۵۰ درصد که در برخی مدل‌های پرفروش شاهد آن هستیم. فاصله قیمتی یعنی رانتی که بین عده‌ای خاص تقسیم می‌شود. آزادسازی نرخ باید در بلندمدت، کم‌کم و گام‌به‌گام اتفاق بیفتد. به‌عنوان مثال دوره ۴ ساله و ۵ درصد و سپس ۱۰ درصد، نه یک‌شبه ۳۰ درصد. افزایش و آزادسازی نرخ خودرو در بلندمدت و محتاطانه باید انجام شود تا بازار مهجور و به محاق رفته خودرو، بیش از این مهجور نشود.
عدم‌نظارت، وضعیت بازار را بحرانی می‌کند
فیروز نادری، فعال بازار خودرو نیز درباره واکنش بازار خودرو به گرانی ناگهانی که از سوی خودروسازان اتفاق افتاد به صمت اظهار کرد: افزایش نرخ خودروها به‌طور ناگهانی و بدون توجیه منطقی اتفاق افتاد که این موضوع باعث ایجاد نگرانی و نارضایتی در میان خریداران شده است. به نظر می‌رسد این افزایش قیمت‌ها ناشی از سوءاستفاده شرکت‌های خودروسازی و دولت از شرایط حاکم بر بازار خودرو و رکود این بازار است، چراکه به‌دنبال جبران زیان و جبران کسری بودجه خود هستند که این امر به‌نوبه خود می‌تواند بر تصمیم مصرف‌کنندگان در بازار خودرو تاثیر منفی بگذارد. بازار خودرو در حال‌حاضر در رکود به سر می‌برد و البته دراین‌بین تقاضا برای خودروها به‌ویژه مدل‌هایی که نرخ آنها افزایش یافته، بیشتر شده است.
نادری کنترل و مدیریت شرایط کنونی بازار خودرو را منوط به عرضه خودرو دانست و افزود: اگر تولید و عرضه خودرو به بازار افزایش یابد، قیمت‌ها می‌توانند به حالت تعادل برگردد و از افزایش غیرطبیعی نرخ خودروها جلوگیری شود. به نظر من در این شرایط خریداران باید از خریدهای عجولانه خودداری کنند تا قیمت‌ها قدری کاهش یافته و بازار به ثبات نسبی برسد. به اعتقاد من، اگر عرضه خودرو افزایش یابد، امکان کنترل قیمت‌ها وجود دارد و وضعیت بازار در هفته‌های آینده ممکن است بهبود یابد.
بازار پرنوسان
فعال بازار خودرو ادامه داد: تحولات اخیر در بازار خودرو نشان می‌دهد تقاضا به‌شدت تحت‌تاثیر قیمت‌ها قرار گرفته و در نتیجه برخی از خریداران به خرید خودروها به امید سود بیشتر تمایل پیدا کرده‌اند. این وضعیت در ادامه به شکل‌گیری دلالی در بازار دامن می‌زند و باعث هجوم آوردن دلالان به سمت خودروهای خاص پس از افزایش قیمت‌ها می‌شود. در این میان مصرف‌کنندگان واقعی به‌دلیل قیمت‌های نجومی، تمایل خود را برای خرید کاهش داده‌اند. این مسئله نشان‌دهنده یک چرخه معیوب است که نیاز به نظارت و تدابیر جدی از سوی مسئولان دارد تا از شکل‌گیری بحران‌های بیشتر جلوگیری شود. نادری در پایان خطاب به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران، بازار خودرو را نیازمند اخذ تصمیماتی برای ایجاد ثبات دانست و گفت: بازار خودرو نیازمند سیاست‌گذاری‌های مؤثری از سوی دولت و شرکت‌های خودروسازی است تا به یک ثبات پایدار برسد و از پیامدهای منفی افزایش نرخ و نوسانات قیمتی نامعقول و مداوم جلوگیری شود.
بازار آرام، اما ناپایدار است
فریدون عطارد، فعال بازار خودرو درباره وضعیت بازار خودرو بعد از افزایش حدود ۳۰ درصدی نرخ کارخانه‌ای خودروها با اشاره به اینکه وضعیت بازار خودرو در حال حاضر آرام اما در نوسان است به صمت اظهار کرد: در روزهای اخیر، بازار خودرو به دنبال افزایش نرخ خودروسازان، با نوسانات قیمتی مواجه شد. البته در ابتدا واکنش بازار و خریداران و فروشندگان به افزایش قیمت‌ها چندان محسوس نبود. در چند سال اخیر همزمان با افزایش نرخ ارز و دیگر عوامل اقتصادی، عرضه و تقاضا در بازار خودرو به‌شدت تحت‌تاثیر قرار گرفت و در نهایت شاهد نوسانات و حکفرمایی رکود در این بازار بودیم.
رکود ادامه دارد
عطارد با تاکید بر اینکه بازار همچنان راکد است، افزود: بازار خودرو مدت طولانی است در رکود باقی مانده و حتی در ماه‌های اخیر نوسانات نرخ ارز نیز تاثیر چندانی بر این بازار نداشت. البته اقدام اخیر ایران خودرو و سایپا در راستای افزایش نرخ محصولات‌شان، تاثیر مستقیم بر بازار خودرو داشته و شاهد تحرک‌هایی در بازار خودرو هستیم. البته افزایش قیمت‌ها در بازار چندان زیاد نبوده و به‌عنوان مثال در مدل‌هایی مانند دنا، سورن و تارا به‌طور متوسط حدود ۲۰ درصد افزایش را شاهد بودیم. واقعیت این است که افزایش نرخ خودروها، باوجود رکود عمیقی که بر بازار حکمفرما بود، به فضای ناپایدار بازار دامن زده است.
عطارد ادامه داد: با وجود افزایش ۴ تا ۵ درصدی در نرخ برخی خودروها، بازار همچنان با کمبود خریدار مواجه است. به همین دلیل، احتمال اینکه قیمت‌ها در آینده نزدیک افزایش بیشتری داشته باشند، بستگی به میزان عرضه خودروهای ایران خودرو و سایپا دارد. اگر این دو شرکت اقدام به افزایش عرضه خودرو کنند، می‌توان انتظار داشت که قیمت‌ها در همین محدوده باقی بماند. درحال‌حاضر اگرچه قیمت‌ها بالا رفته، اما تصمیم به خرید با توجه به شرایط موجود، می‌تواند معقول باشد.
فعال بازار خودرو در پایان گفت: به خریداران واقعی خودرو پیشنهاد می‌شود در شرایط کنونی با احتیاط عمل کنند و توجه داشته باشند که در صورت افزایش عرضه و ثبات قیمت‌ها، ممکن است فرصتی برای خرید به وجود آید.
امیدواریم با تامین و عرضه بیشتر خودرو از سوی ایران خودرو و سایپا، قیمت‌ها در بازار متعادل باقی بماند و شرایط مطلوب‌تری برای مصرف‌کنندگان واقعی فراهم شود.
سخن پایانی
بنابر این گزارش و به اعتقاد کارشناسان بازار خودرو، افزایش نرخ کارخانه‌ای خودروها اگرچه می‌تواند به بهبود وضعیت مالی خودروسازان کمک کند، اما چالش‌های اساسی همچنان پابرجا هستند. سیاست‌های دستوری و سرکوب قیمتی که مدت‌هاست بر صنعت خودرو حاکم است، مانع از نوآوری و توسعه پایدار در این بخش شده است. برای دستیابی به یک بازار خودرو سالم و رقابتی، ضروری است که دولت به اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری پرداخته و شرایطی را فراهم آورد که خودروسازان بتوانند به‌طور معقولی از فروش محصولات خود سود کسب کنند. تنها در این صورت است که می‌توان انتظار داشت کیفیت و تنوع محصولات بهبود یابد و بازار خودرو از نوسانات و بی‌ثباتی‌های کنونی رهایی یابد.
