البته این تغییرات به‌دلیل افزایش نگرانی‌ها درباره تغییرات اقلیمی و تقاضای روزافزون برای حمل‌ونقل پایدار چند سالی است که در دستور کار قرار گرفته است. در سالی که گذشت همچنین شاهد پیشرفت‌هایی در فناوری تولید باتری و زیرساخت‌های شارژ بودیم که منجر به تسریع در روند تغییرات صنعت خودرو شده است. در ایران نیز صنعت خودرو  سال پر فراز و نشیبی را پشت‌سرگذاشت. افزایش قیمت مواد اولیه و تحریم‌های بین‌المللی همچنان بر تولید و عرضه خودرو تأثیر گذاشت و موجب کاهش تولید برخی خودروسازان داخلی شد. از سوی دیگر، تلاش برای بهبود کیفیت و افزایش تنوع محصولات با ورود خودروهای جدید و همکاری‌های بین‌المللی در دستور کار قرار گرفت. همچنین، توجه به خودروهای برقی و هیبریدی به عنوان یک ضرورت برای کاهش آلودگی هوا و پاسخ به نیازهای بازار جهانی، موردتوجه قرار گرفت. صمت در گفت‌وگویی با امیرحسن کاکایی، عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت از روزهایی که در ۲۰۲۴ بر صنعت خودرو گذشت گزارش می‌دهد که در ادامه می‌آید.

در سالی که گذشت چه اتفاقاتی بیشترین تاثیر را بر صنعت خودرو داشت؟

سال ۲۰۲۴ سالی پر از حوادث متحول‌کننده در دنیای سیاست و اقتصاد بود که تاثیرات آن برای سال‌های بعد، نه‌تنها روی صنعت خودرو باقی می‌ماند، بلکه دیگر صنایع را هم دچار تحول خواهد کرد. در سال گذشته هوش مصنوعی به پیشرفت معنی‌داری دست پیدا کرد و تبدیل به مد روز شد. امروز کمتر کسب‌وکاری است که در دنیا و حتی ایران با این تحول اساسی روبه‌رو نشده باشد و هم‌اکنون دوباره بازی با کلمه هوش مصنوعی و ایجاد انواع ستاد در ایران در دستور کار قرار گرفته است. این در حالی است که هنوز نه تکلیف فیلترینگ در ایران مشخص شده، نه قوانین مربوط به اطلاعات، و خبری هم از امنیت اطلاعات نیست. چندماهی است در خودروسازی‌های بزرگ، اینترنت داخل شرکت‌ها به‌نوعی قطع است و آنها به ناچار از اینترانت استفاده می‌کنند. ما در ایران حتی بدیهی‌ترین مسائل حاکمیت اطلاعات برایمان مسئله است و درنتیجه حاکمیت اجازه دسترسی آزاد و قانونمند به اطلاعات بزرگ (Big Data) را نمی‌دهد. پس هوش مصنوعی در ایران فعلا یک بازی همگانی است تا یک ابزار واقعا کارآمد. جالب است بدانید در حالی که کشورهای صنعتی، در بحث خودروهای خودران و سیستم‌های کمک‌راننده پیشرفته‌های چشمگیری داشته‌اند، در روزهای اخیر برای نخستین‌بار اجازه یافته‌ایم از سیستم ساده تلفن اضطراری در خودرو استفاده کنیم. در حالی‌که حدود ده سال پیش به فناوری‌های پایه خودروهای متصل دسترسی داشتیم، هنوز نتوانسته‌ایم مجوز بهره‌برداری از این سیستم‌ها را از نهادهای مرتبط و غیرمرتبط بگیریم.

فناوری‌های متحول‌کننده‌ای مانند صنعت ۴ و رباتیک هم به‌جاهای بسیار حساسی رسیده است. سال ۲۰۲۴ شاهد ظهور گسترده ربات‌های انسان‌نما با قابلیت‌های بیشتر بودیم. پهپادها هم ضمن اینکه در جنگ‌های محدود خودنمایی کردند، کارآیی خود را به‌خوبی نشان می‌دهند. همان‌طور که می‌دانید ایلان ماسک اخیرا با اشاره به پیشرفته‌ترین جنگنده جهان، یعنی۳۵F، ادعا کرده این پروژه شکست‌خورده و باید پهپادها را که هزینه بسیار کمتر و کارآیی بسیار ی دارند، جایگزین کرد. به نظر می‌رسد سال آیند شاهد حضور گسترده‌تر و موثرتر پهپادها در کاربردهای شهری (Civil)  خواهیم بود که قطعا بازار خودرو را دستخوش تغییراتی خواهد کرد.  فناوری مهم بعدی که در سال 2024 خیلی جدی‌تر خودنمایی کرد، رمزارزها و فناوری‌های محاسبات بلوکی بود که ظاهرا در حال ایجاد تغییرات اساسی در نظام بانکداری، به‌ویژه زیر سوال بردن نظام بانکداری مرکزی در دنیاست. اما مهم‌تر از آن، طبق شنیده‌ها، ظاهرا در نظام مدیریت زنجیره تامین هم آثار بسیار مهمی داشته و باعث تغییرات اساسی در نظام لجستیک شده که در سال آینده بیش‌ازپیش اثرات آن را مشاهده خواهیم کرد (که توضیح بیشتر این پدیده مهم را می‌سپاریم به مقالی دیگر).

علاوه بر موضوع فناوری‌های متحول‌کننده، تحولات سیاسی و نظامی دنیا در حال تغییر پارادایم‌ کسب‌وکارهای خودرویی است. به‌هرحال، جنگ اوکراین و روسیه به‌طورجدی ادامه دارد و به جاهای خطرناکی رسیده است. از سویی تجاوزهای وحشیانه رژیم اشغالگر قدس در حال تغییر دادن روابط در منطقه خاورمیانه است. اصولا در چنین حالتی نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل و دیوان بین‌المللی لاهه کارآیی خود را از دست می‌دهند و تجارت جهانی در ریسک بالاتری قرار می‌گیرد. همچنین جنگ تجاری چین و امریکا خیلی جدی‌تر شده و چین به سمت تقویت ارکان دیکتاتوری به سبک چینی می‌رود و شی می‌رود که امپراتور جدید چین شود. البته با روی کار آمدن ترامپ در سال ۲۰۲۵ باید آماده دیدن پدیده‌های جدید در عرصه بین‌المللی باشیم. اگر آن‌طور که وی ادعا کرده و ادعای خیلی دور از ذهنی نیست، و کسی مانند ایلان ماسک را مامور اصلاح نظام دولت فدرال کند، امریکا وارد مرحله کاملا جدیدی از حکمرانی می‌شود و بحث توجه به داخل و کند شدن سریع مسیر جهانی‌سازی در تجارت، امری حتمی خواهد بود. البته ظاهرا کارهای خاویر میلئی در آرژانتین درباره پیروی از اقتصاد آزاد حسابی موفق بوده است. هر چند بعید است که در بلندمدت تنش‌های ناشی از اصلاحات آن به مردم آرژانتین اجازه دهد که آب خوش از گلویشان پایین برود. اما فعلا در سال میلادی جدید، این موفقیت‌ها معیار خوبی برای طرفداران اقتصاد کاملا آزاد و کاهش حجم دولت خواهد بود. همچنین دولت‌های راستگرای پوپولیست به‌تدریج در اروپا قدرت خواهند گرفت. اروپا در تنش بی‌سابقه‌ای ناشی از عقب‌ماندگی از چین و امریکا و همچنین گرمایش کره زمین قرار دارد و احتمالا سال ۲۰۲۵ ما با تنش‌های گسترده‌ای در اروپا روبه‌رو خواهیم شد.

خودروهای برقی موضوع جدیدی است و توجه به انواع فناوری‌های الکتریکی، الکترونیکی، و مخابراتی و شبکه‌ای از موارد جدی جنگ اقتصادی در کسب‌وکارهای مرتبط با خودرو خواهد بود. چین در سال ۲۰۲۴ به‌عنوان یک صادرکننده جدی خودرو به دنیا ظاهر شد و نشان داد سرعتش خیلی زیادتر از آن چیزی است که قبلا برآورد می‌شد و در این میان، قطعا خودروسازان اروپایی یکی از نخستین بازندگان خواهند بود. خودروسازان چینی حتی در مقابل خودروسازان امریکایی، ژاپنی و کره‌ای هم خیلی قوی ظاهر می‌شوند و به نظر می‌رسد سال بعد ما یا شاهد ابرادغام‌های جدیدی مانند هوندا- نیسان (رنو- نیسان- میتسوبیشی) خواهیم بود یا ورشکستگی گسترده یا کوچک‌سازی خودروسازان غول بین‌المللی. پیشرفت شرق آسیا از دست غربی‌ها در رفته و دنیا را دستخوش تنش‌های بزرگ اقتصادی (مثبت و منفی) خواهد کرد. البته حتما این تنش‌های اقتصادی، به تنش‌های سیاسی و احتمالا نظامی هم منجر خواهد شد. تاریخ نشان داده هر وقت اقتصاد اروپا به بن‌بست می‌رسد، یک جنگ بزرگ‌راه می‌افتد. البته این دفعه امریکایی‌ها و چینی‌ها هم برخلاف آنچه در تاریخ رخ داده، بازیگر اصلی خواهند بود .

از اینها که بگذریم، سال جدید ظاهرا دوباره با افزایش تورم جهانی و کاهش ارز دلار و افزایش نرخ طلا روبه‌رو خواهیم شد. البته قضاوت درباره چگونگی اثربخشی این پدیده روی اقتصادهایی همچون خودرو، فعلا سخت است. اما قطعا اثر خواهد داشت.

از جمله موارد مهم دیگر که در این روزهای آخر ۲۰۲۴ رخ داد، ورود پردازشگر کوانتمی گوگل است که مسابقه اطلاعاتی و هوش مصنوعی را به سطوح خیلی بالاتری خواهد برد و سرعت تحولات ناشی از انقلاب صنعتی چهارم و پنجم و همچنین هجوم ربات‌ها به صنعت و نرم‌افزارها و دستیاران هوشمند به کسب‌وکارها را سرعت غیرقابل‌باوری خواهد داد. سرعت تحولات واقعا باورنکردنی است.

همچنین نقشه انرژی جهان حتما در سال ۲۰۲۵ تغییر جدی خواهد کرد. کریدورهای تجاری به‌سرعت تغییر مسیر می‌دهند و این موضوع تمام روابط تجاری بین‌المللی را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. در منطقه خاورمیانه هم روابط جدیدی حاکم خواهد شد. سوریه محل تنش جدید است، اما باید توجه کنیم که کشورهایی مانند عربستان، قطر و امارات نمی‌خواهند تنش در منطقه از این حد بالاتر برود. البته ترکیه نقشه خود را بر بازسازی امپراتوری عثمانی را رو کرده و سال آینده از این نظر نمی‌تواند سال آرامی در منطقه باشد.

این موارد چه تاثیری بر صنعت ایران گذاشت؟

واقعیت است که ایران در همایندی از بحران‌ها گیر کرده که کاملا رویت شده است و دیگر قابل کتمان نیست. عدم‌همکاری جدی روسیه و چین با ایران به‌دلیل تحولات جهانی و بازی آنها با ما به‌عنوان یک مهره شطرنج آنها در معاملات با غرب، عملا حلقه تحریمی امریکای جنایتکار را تکمیل کرد و اوضاع سرمایه‌گذاری در کشور به‌جایی که مشاهده می‌کنید، رسید؛ یعنی کمبود برق و گاز، بنزین و گازوییل و در ادامه آّب. هر چند مسئولان هم در به‌وجود آمدن چنین وضعیتی قطعا مقصرند و می‌توانستند خیلی بهتر عمل کنند، اما نباید از این تحولات جهانی و آثار آن برای کلیت اقتصاد و سیاست کشورمان غافل بود. به‌هرحال در حال حذف شدن از نقشه‌های تجاری جهان و به‌تدریج در حال حذف شدن از نقشه انرژی جهان هستیم. خوشبختانه همچنان جایگاهی در بحث فولاد و مس و برخی مواد معدنی داریم، اما ظاهرا این جایگاه استراتژیک نیست. پس به‌راحتی قدرت‌های بزرگ دنیا از جمله روسیه و چین با ما آن‌طور که می‌خواهند بازی می‌کنند. مثال ساده آن، بازی سیاستمداران با بحث جزایر سه‌گانه ایرانی است که هرچند وقت یک‌بار بر زبان یکی از این قدرت‌ها جاری می‌شود و فکر ما را به خود مشغول می‌کند.

اگر دقت کنید باوجود تبلیغات گسترده درباره قراردادهای ۲۵ ساله با چین و روسیه، هیچ‌چیزی عاید کشور نشده است. همان بوده که به‌طور سنتی از چین داشته‌ایم: دور زدن تحریم‌ها، خرید قسطی حامل‌های انرژی و مواد معدنی از ایران و فروش قطعات و مواد نیمه‌ساخته درجه دو چینی به ایران با قیمت‌هایی بالاتر از نرخ بین‌المللی.

کدام تحولات جهانی به‌طور خاص صنعت جهان و ایران را دگرگون کرد؟

مهم‌ترین تحول از نظر من هوش مصنوعی و تغییرات در پارادایم جهانی‌سازی و سمت سوی کشورها به سمت حمایت از تولید داخلشان است. جالب اینجاست که وکلای مجلس ما در این سال برعکس دنیای پیشرفته عمل کردند و برای نخستین‌بار در ۶۰ سال گذشته واردات خودرو دست‌دوم را هم آزاد کردند و با تمام توان دنبال رفع تمام موانع برای چنین وارداتی هستند.

به نظر شما وضعیت ما در بخش صنعت نسبت به کشورهای توسعه‌یافته چگونه است؟

بسیار بد. البته اینکه دنیا کلا در حال تحول است، قطعی است. تمام کشورهای مهم از جمله اروپایی‌ها در تقلا هستند. حتی آروپایی‌ها که سال‌ها در صدر جدول اقتصاد بوده‌اند، هم‌اکنون احساس استیصال می‌کنند و خطرات بزرگی آنها را تهدید می‌کند. اما آنچه درباره ایران می‌توانم ادعا کنم این است که متاسفانه در ۴۰ سالی که دنیا در حال استفاده از ثبات اقتصادی و جهانی‌سازی بود، ما مسیر متفاوتی را رفتیم و فرصت‌ها را از دست دادیم. اما درست در سر بزنگاه فعلی، دوباره مسیرمان را تغییر داده‌ایم و خود را طرفدار دو آتشه جهانی‌سازی نشان می‌دهیم (نمونه‌اش بحث تعرفه‌گذاری و ناترازی واردات در مقابل صادرات صنعتی است). اما علاوه بر ضربات معمولی که مسئولان بر دیگر صنایع و کسب‌وکارهای مولد زدند (مانند ایجاد تورم، ایجاد ناترازی انرژی با اجرای برنامه‌های کاملا غلط، برنامه‌های افزاینده آلودگی محیط‌زیست، و از بین بردن زیرساخت‌های تولید و...)، درباره صنعت خودرو کارهای هیجان‌انگیزتری در این هفت‌ساله و بدترین کارها در این سه‌ساله و فجیع‌ترین کار در امسال رخ داده است: قیمت‌گذاری دستوری و اعمال غلط آن روی دو خودروسازی اصلی (هفت‌ساله)، تکثیر بی‌مورد خودروسازی در کشور، حمایت از توسعه مونتاژکاری (سه‌ساله) و رشد سرسام‌آور ارزبری و مونتاژکاری در ایران (دوساله)، و آزادسازی واردات خودروهای دست‌دوم (امسال) از موارد مهم قابل‌ذکر است. خلاصه اینکه در سال ۲۰۲۵ ما به‌طورجدی شاهد نابودی کامل صنعت خودرو متکی بر خود و فتح کامل بازار و صنعت ما توسط چینی‌ها خواهیم بود. البته اگر آقای ترامپ بخواهد برنامه‌های خود را درباره ایران پیاده کند و جلوی همین صادرات نصفه‌نیمه قسطی را هم از ما بگیرد، سال ۲۰۲۵ سال بسیار بدی برای کشورمان خواهد بود، چراکه ازیک‌طرف وکلای مجلس به مصرف‌گرایی دامن زده‌اند (اخیرا حتی صحبت از واردات پورشه و مازراتی مانند سال ۱۳۹۱ است)، هم از آن سو، زیرساخت‌های صنعتی را تخریب کرده و هم مسیر توسعه فناوری را بسته‌اند. جالب است بدانید که توسعه فناوری‌های دانش‌بنیان در سال ۲۰۲۴ در صنعت خودرو کشور بیش‌ازپیش متوقف شد و بیش‌ازپیش برای کارهای پایه مهندسی به چین وابسته شدیم.

برای سال ۲۰۲۵ صنعت چه پیش‌بینی دارید و آینده را چگونه می‌بینید؟

اتفاقات صنعتی به‌شدت وابسته به تحولات جهانی خواهد بود. هر چند درهرصورت افول صنعت خودرو چیز واضحی است. اولا حتما چینی‌ها بر این بازار تسلط می‌یابند. حالا یا با واردات یا با مونتاژ یا با توسعه وابستگی دو خودروساز اصلی ما به آنها. واردات روی ریل جدیدی افتاده است و اگر شرایط بین‌المللی با وکلای مجلس یار باشد، درآمد ارزی نفت‌فروشی و خام‌فروشی ما همچنان در این سطح باقی می‌ماند و درنتیجه واردات ۳ میلیارددلاری خودرو محقق می‌شود. به‌احتمال‌قوی وکلای مجلس تمام موانع واردات خودرو دست‌دوم را از میان‌بر می‌دارند و واردات خودرو دست‌دوم هم به‌سرعت افزایش می‌یابد. البته از آن سو، با تورم افسارگسیخته روبه‌رو هستیم. همین‌الان که داریم با هم صحبت می‌کنیم انفجار قیمت‌ها را حس می‌کنیم. دلار رسمی یک‌شبه تقریبا ده هزار تومان گران شد (حدود ۲۰ درصد). حالا اگر ترامپ با آن وعده‌های خشن وارد معرکه شود، قطعا اوضاع بدتر خواهد شد. به‌ویژه برای صنعت خودرو روزهای خیلی بدی را پیش‌بینی می‌کنم، چراکه در سال آینده قطعا کمبود انرژی بیش‌ازپیش نمود پیدا خواهد کرد. توجه داشته باشید که دولت به صنایع اعلام کرده خودشان بایددر طی یک سال ۸۰ درصد انرژی خود را تامین کنند. این به معنی هرج‌ومرج در سبد انرژی خواهد بود. همین یک ماه گذشته، قیمت گازوییل از ۱۳ به ۲۵ هزار تومان در لیتر رسیده و صنعتگران با مشکلات عدیده‌ای برای تهیه آن روبه‌رو هستند. جالب است بدانید که عملا با این ترفند هر صنعتگری یک قاچاقچی محسوب خواهد شد، چراکه این گازوییل قاچاق به‌شمار می‌رود. اگر هم صنعتگر منتظر سهمیه گازوییل بماند که باید نصف سال در کارخانه را ببندد. مشکل اینجاست که در چنین شرایطی که تولید مبتنی بر توان داخلی به‌شدت پایین خواهد آمد، اختلاف طبقاتی هم افزایش پیدا خواهد کرد و تورم هم بیش‌ازپیش به مردم فشار خواهد آورد.

فرآیند مهمی در جهت تخریب صنعت خودرو در سال آینده به نقطه انتهایی خود نزدیک می‌شود و آن بازنشستگی نیروهای توانمند تربیت‌شده در دهه ۷۰ هستند. با خالی شدن این صنعت از مدیران و متخصصان بزرگ و جایگزینی آن با نسل جدید که وابستگی کامل به رایانه و سیستم‌های هوشمند دارند، وابستگی ما در نظام طراحی مهندسی به خارج از کشور، به حالت قبل از دهه ۷۰ بازمی‌گردد. فقط متاسفانه این دفعه به جای اینکه وابسته به امریکایی‌ها و اروپایی‌های دست و دلباز باشیم، وابسته چینی‌هایی هستیم که قطعا خیلی روی خوشی به مباحث انتقال فناوری نشان نخواهند داد.