لزوم تعامل میان معدن و محیط‌زیست
معدن و محیط‌زیست را باید در تعامل با یکدیگر دانست که نیاز است با یکدیگر همکاری‌هایی را داشته باشند. هر میزان معدنکاری با رعایت موارد حفظ محیط‌زیست انجام گیرد، می‌توان امیدوار بود که منابع‌طبیعی آسیب کمتری ببینند. در این میان، طبق گفته مسئولان امر، معدنکاری باید با رعایت ملاحظات انجام گیرد تا کمترین آسیب به منابع‌طبیعی برسد. بسیاری از فعالان معدنی، بر این باور هستند که معدنکاری بدون آسیب به محیط‌زیست امکان‌پذیر نخواهد بود و اما در تلاش هستند تا با رعایت ملاحظات، کمترین آسیب به محیط‌زیست برسد.
مخالفت طرفداران محیط‌زیست با معدنکاری
تاثیر معدن بر عملکرد جامعه و یک ناحیه جغرافیایی غیرقابل‌چشم‌پوشی است. باوجود رونق اقتصادی بی‌نظیری که معدن در منطقه ایجاد می‌کند، مخالفت‌های شدیدی از سوی طرفداران محیط‌زیست و منابع‌طبیعی به‌همراه دارد؛ امروزه در تحقیقات جدید ثابت شده است، این تاثیر حتی با بیماری‌های مردمی که در نزدیک معدن زندگی می‌کنند، در ارتباط است. طی صدها میلیون سال، پوسته زمین در حال تکامل بوده، گذشت زمان و تغییر و تحولات دگرگونی‌های مختلف، باعث شده است در برخی نواحی تمرکز مواد معدنی اعم از فلزی‌ها و غیرفلزی‌ها افزایش پیدا کند؛ این فرآیند زمین‌شناسی یک امر کاملا طبیعی بوده است. خوشبختانه کشور ایران از این ذخایر طبیعی سهم حائزاهمیتی برده و از درصد بالای کانسارهایی معدنی برخوردار شده است.
بعضی از مواد معدنی به‌ویژه فلزی‌ها به‌همراه خود پاراژنزها یا کانی‌های همراه سمی دارند که این کانی‌ها برای اکوسیستم آن ناحیه، خطرآفرین هستند و انسان در تشکیل آن هیچ دخالتی نداشته است. همان‌طور که می‌دانید هیچ کانسار معدنی وجود ندارد که صددرصد خالص باشد؛ این ناخالصی‌ها در برخی مواد معدنی وجود دارند و باعث آلودگی و خطرات محیط‌زیستی آن ناحیه می‌شوند؛ به‌عنوان‌مثال عناصر مواد رادیواکتیو موجود در کانسارهای سرب و روی و نیز ارسنیک و جیوه در کانسارهای مس و طلا برای اکوسیستم آن ناحیه آسیب‌زا هستند و منجر به جهش‌های ژنتیکی در گیاهان، جانوران و حتی انسان‌های آن ناحیه می‌شوند.
سازمان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی برای جلوگیری از عملیات‌های معدنی و برای حفاظت از محیط‌زیست، پهنه‌های محیط‌زیستی تعریف و اطراف برخی از این پهنه‌ها حصار یا فنس‌کشی کرده‌اند؛ این حصارکشی‌ها باعث خطرات هرچه بیشتر برای اکوسیستم آن ناحیه می‌شوند، زیرا آلودگی ناشی از تمرکز برخی مواد معدنی برای زندگی گیاهان و جانوان آن ناحیه مضر است و با فنس‌کشی، در واقع به‌طورعمدی حیوانات در آن نواحی آلوده به‌دام می‌افتند و این مسئله در طولانی‌مدت باعث آسیب‌های جدی و حتی انقراض خواهد شد.
در زمین‌شناسی پزشکی عوارض پاراژنزهای سمی بررسی می‌شوند و تحقیقات نشان داده است، این مواد سمی در زمین باعث جهش‌های ژنتیکی در گیاهان و جانوران می‌شوند. بسیاری موارد پیش آمده که در تحقیقات زمین‌شناسان پزشکی ثابت شده، علت میزان بالای بیماری سنگ‌کلیه در مردم یک منطقه، از میزان بالای املاح در آب شرب آن منطقه نشأت گرفته است. در تحقیقاتی دیگر، علت درصد بالای بیماری‌های پوستی در آن ناحیه به‌واسطه تمرکز عناصر سمی در آن ناحیه بوده است و حتی برخی سرطان‌ها به‌خاطر در معرض برخی مواد معدنی بودن ایجاد می‌شوند.
همیشه یک فضای رقابتی میان محیط‌زیست و معدن وجود دارد، اگر معدن و محیط‌زیست باهم به‌خوبی تعامل برقرار کنند و مانند کشورهایی چون استرالیا، کانادا و امریکا بتوانند با هم به توافقات بیشتری برسند، در چرخه اقتصادی صنعت معدن قطعاا پیشرفت‌های چشمگیری رخ خواهد داد. کشورهایی مانند استرالیا، کانادا و امریکا دارای بزرگ‌ترین معادن هستند، در حالی که می‌بینیم محیط‌زیستی سالم‌تر از کشور ما دارند و از همان معادن به بهترین نحو بهره می‌برند.
تعارض میان معدن و محیط‌زیست
حجت زینلی، عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران بااشاره به مشکلات میان بخش معدن و محیط‌زیست به صمت گفت: در ارتباط با تعارض میان منابع‌طبیعی و محیط‌زیست، باید اشاره کرد که اگر هر دوطرف موردبحث، جلساتی بگذارند و با یکدیگر صحبت کنند، هیچ مشکلی وجود نخواهد داشت. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، حوزه معدن فعالیت‌های خود را انجام می‌دهد و به محیط‌زیست آسیب نمی‌رسد.
زینلی ادامه داد: باوجود آنکه ایران یک کشور معدنی است و از ظرفیت‌های بالایی برخوردار است، اگر بخواهیم در راستای رشد اقتصادی گام‌های مهمی برداریم و تمام معادن را در سطح کشور فعال کنیم، باید به تعامل حوزه محیط‌زیست و حوزه معدن، توجه بیشتری داشته باشیم. واقعیت آن است که می‌توان در جلسات مشترک با حضور هر ۲ بخش تعارضات را کاهش داد و اگر به درک متقابل دست پیدا کنیم، نباید شاهد تعارض میان معدن و محیط‌زیست باشیم.
وی گفت: معدنکاری و محیط‌زیست، ارتباط مستقیم و موثری را با یکدیگر دارند و نمی‌توان چنین موضوعی را انکار کرد. معادن، چالش‌های بسیاری را در گذشته با بحث محیط‌زیست و معدنکاری داشته‌اند. موضوع اصلی، ایجاد شفافیت در مسائل زیست‌محیطی و رابطه آن با معدنکاری است که باید به‌صورت جدی پیگیری شود تا به نتیجه موردنظر برسد.
وی افزود: رابطه میان استخراج و تولید مواد معدنی و محیط‌زیست بسیار نزدیک و وابسته به یکدیگر است و جدا کردن این دو از یکدیگر ناممکن است، زیرا از یک‌طرف به محیط‌زیست دست‌اندازی می‌کنیم و از طرف دیگر، می‌خواهیم از آن نگهداری و محیطی سالم برای آیندگان به‌جا بگذاریم، بنابراین بحث استخراج، برداشت و آسیب آن به محیط‌زیست، تضادی میان فعالیت اجتماعی ما ایجاد می‌کند.
معدنکاری و دستکاری طبیعت
باتوجه به نظر بسیاری از طرفداران محیط‌زیست و سازمان محیط‌زیست، معدنکاری یک نوع دستکاری طبیعت محسوب می‌شود و آسیب‌های بسیاری برای منابع‌طبیعی به‌همراه دارد. در این رابطه گفت‌وگویی داشتیم با حسن حسینقلی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران که در ادامه می‌خوانید.
حسن حسینقلی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: سازمان حفاظت از محیط‌زیست، یک سازمان مهم و لازم و ضروری برای کشور است که اقدامات و فعالیت‌های موثری را در راستای گسترش فضای سبز و همچنین حفاظت از آن انجام می‌دهد. این سازمان دارای وظایف و اهدافی است که متاسفانه در برخی مواقع با حوزه معدن به‌تعارض می‌رسند.
حسینقلی ادامه داد: علت به‌وجود آمدن تعارض میان معادن و سازمان محیط‌زیست، این است که تکالیف و وظایفی که سازمان محیط‌زیست دارد، با اختیارات و روش‌های عملی و اجرایی که در حوزه معدن وجود دارد، در برخورد است. این سازمان قصد حفاظت از محیط‌زیست را دارد و ما به‌اجبار، باید فعالیت‌های معدنی و استخراج را پیگیری و عملیاتی و برای برداشت، ترانشه ایجاد کنیم. ترانشه به فرورفتگی‌های مصنوعی یا طبیعی در سطح زمین گفته می‌شود که ژرفای آنها از پهنای‌شان بیشتر و پهنای آنها از درازای‌شان بسیار کمتر است. ترانشه‌ها دارای عمق بسیاری هستند و عمق آنها از عرض‌شان بیشتر و این نشان‌دهنده عمق زیاد ترانشه است، اما عرض این ترانشه‌ها از طول‌شان بیشتر است و می‌توان به‌عبارت‌دیگر ترانشه‌ها را جوی‌های عمیق دانست. ترانشه به فرورفتگی‌های مصنوعی یا طبیعی در سطح زمین گفته می‌شود که ژرفای آنها از پهنای‌شان بیشتر و پهنای آنها از درازای‌شان کمتر است.
وی گفت: سازمان حفاظت از محیط‌زیست، اسم چنین اقدامی را تخریب گذاشته و اعلام می‌کنند که عملیات ایجاد ترانشه، سبب خواهد شد تا طبیعت و محیط‌زیست آسیب جدی ببیند. چه سازمانی باید تشخیص دهد که ایجاد ترانشه برای فعالیت‌های معدنی لازم است یا خیر؟ تشخیص چنین موضوعی، برعهده حاکمیت است که برای تولید فلزات و فعالیت‌های ساختمانی، نیاز است تا طبیعت دستکاری شود.
اگر مواد اولیه برای فعالیت‌های ضروری کشور تامین نشود، اقتصاد از بین خواهد رفت. تامین مواد اولیه، نیازمند آن است که معدنکاری انجام گیرد و معدنکاری بدون دستکاری طبیعت، امکان‌پذیر نخواهد بود.
وی افزود: بنابراین، مشکل بزرگ و تعارضی که میان معدن و محیط‌زیست وجود دارد، دستکاری طبیعت توسط معدنکاری
است. چنین امری، نیازمند تعامل است تا حوزه معدن و محیط‌زیست، با گفت‌وگو، راه‌حلی را داشته باشند تا این تعارض برطرف شود. سازمان محیط‌زیست باید قوانین، آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های خود را منطبق با نیازهای جامعه تنظیم کنند و معدنکاران نیز از تخریب بیش از اندازه و غیرضروری جلوگیری کنند. معدنکاری برای توسعه اقتصادی کشور، خودکفایی و همچنین ایجاد اشتغال، سودهای بسیاری دارد و باید تحت هر شرایطی حفظ و پروتکل‌های آن رعایت شود.
سخن پایانی
موضوع معدنکاری و آسیب به طبیعت، بحث تازه‌ای نیست و مدت‌ها است که چنین امری وجود دارد. بسیاری از فعالان محیط‌زیست بر این باور هستند که معدنکاری به‌طورمستقیم با تخریب و دستکاری طبیعت سر و کار دارد و سبب از بین رفتن منابع‌طبیعی می‌شود. نظر بسیاری از کارشناسان و فعالان معدنی هم تقریبا مشابه نظر کارشناسان و فعالان محیط‌زیست است. فعالان محیط‌زیست عقیده دارند، معدنکاری بدون دستکاری طبیعت امکان‌پذیر نخواهد بود و تمام تلاش بر این است که کمترین آسیب به محیط‌زیست وارد شود. امید است با تعاملی که میان سازمان محیط‌زیست و معدن انجام می‌گیرد، تعارض میان این ۲ حوزه برطرف شود.
