الماس چیست؟

الماس یک کریستال شفاف است که از کربن خالص تشکیل شده و در واقع می‌توان به‌جرأت گفت الماس سخت‌ترین ماده طبیعی است که روی کره زمین یافت می‌شود. این سنگ قیمتی بسیار گرانبها و ارزشمند است و به‌دلیل سختی و سطح بالای پراکندگی و انتشار نور، قرن‌ها است که یک جواهر باارزش به‌شمار می‌رود. بلورهای الماس از 45میلیون سال پیش، در اعماق زمین بر اثر آتشفشان‌ها در شرایط فشار بسیار بالا و درجه حرارت زیاد از کربن خالص بالای ۹۹ درصد تشکیل شده‌اند. تنها ۴ قاره در دنیا وجود دارد که معادن الماس در آن شناخته شده‌اند. امروزه تعداد معادنی که کار استخراج الماس را برعهده دارند، محدود هستند. یکی از این قاره‌ها افریقا است و معادن الماس در آنگولا، بوتساوانا، افریقای‌جنوبی، زیمبابوه، تانزانیا و لسوتو واقع شده‌اند. معادن آسیایی نیز در روسیه و هند واقع شده‌اند. کانادا و ایالات‌متحده‌امریکا در امریکای‌شمالی، معادنی را در حال فعالیت دارند و استرالیا نیز الماس‌هایش را از 3 معدن مختلف در مکان‌های جداگانه استخراج می‌کند. پارک دولتی Crater of Diamonds یکی از مکان‌ها در ایالت آرکانزاس امریکا است که نمونه نادری از معادن الماس غیرتجاری به‌شمار می‌رود.

کشف معدن و تغییر اقتصاد روسیه

معدن مرنی، یکی از عظیم‌ترین چاله‌های دست‌ساز بشر روی سیاره زمین است؛ آنقدر بزرگ که در ظاهر می‌تواند هلیکوپترها را برباید. معدن مرنی، که با نام میرماین هم شناخته می‌شود، یک معدن الماس کیمبرلیت عظیم است که در بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق که امروزه سیبری شرقی نام گرفته، واقع شده است.

این سپرده الماس غنی، در سیزدهم ژوئن سال ۱۹۵۵، طی عملیاتی توسط زمین‌شناسان اهل شوروی کشف شد. این معدن، حدود ۵۲۵ متر عمق دارد و از این بابت، ۴ برابر عمیق‌تر از نمونه‌های مشابه در دنیاست و قطر دهانه آن، حدود هزار و 200 متر است. عملیات استخراج معدن، در سال ۲۰۰۱، با تاکید بر ادامه استخراج از بخش‌های زیرزمینی تا سال ۲۰۰۹، به‌پایان رسید. بعضی‌ها می‌گویند این معدن می‌تواند هلیکوپترها را از آسمان به درون خود بکشد، اما تا امروز، هیچ حادثه ثابت‌شده‌ای در این مورد گزارش نشده است، همچنین برنامه‌هایی برای توسعه مجدد این گودال و تبدیل آن به شهری برای آینده، در دست تهیه است. زمین‌شناسان تیم اکتشاف، یوری کاباردین، اکاترینا الاگینا و ویکتور آودینکو قبلا هم دومین و تنها معدن کیمبرلیت روسیه را کشف کرده بودند. کیمبرلیت، یک نوع سنگ آذرین (آتشفشانی یا ماگمایی) است که می‌تواند حاوی الماس هم باشد و نخستین‌بار در شهر کیمبرلی، واقع در شمال افریقا کشف شده بود. صخره‌ها در پوسته زمین، در داخل لوله‌های آتشفشانی عمودی، شکل می‌گیرند که این موضوع با تزریق نفوذی ماگما از گوشته زمین، همراه می‌شود. اتفاق افتادن فوران، در عمق بسیار زیاد از گوشته زمین، اشکال کیمبرلیتی مشخصی را ایجاد می‌کند. به‌دلیل ماهیت ماگما، این نوع سنگ‌های آذرین (کیمبرلیت) می‌توانند حاوی الماس و سایر ترکیبات گوشته زمین، مثل زنولیت باشند. کیمبرلیت و ترکیبات الماس همراه آن، در سراسر دنیا بسیار کمیاب هستند.

کشف این معدن، خبر بسیار خوبی برای اتحاد جماهیر شوروی سابق بود، آن هم پس از چندین عملیات اکتشافی که از سال‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ آغاز شده بود. نخستین اشکال کیمبرلیتی، در عملیات اکتشافی که در سال ۱۹۵۴ انجام گرفته بود، در معدن زارنیستا پیدا شد.

حزب حاکم شوروی سابق از عملکرد تیم اکتشاف بسیار راضی و خشنود به‌نظر می‌رسید، به‌همین‌خاطر، در سال ۱۹۵۷، جایزه ارزشمند لنین را، که به‌تازگی دوباره برقرار شده بود، به آنها اهدا کرد؛ این جایزه یکی از رده‌بالاترین جوایز اتحاد جماهیر شوروی سابق بود.

نجات یک کشور

کشف این معدن، در بهترین زمان ممکن برای شوروی سابق اتفاق افتاد، چراکه این کشور به‌خاطر ویرانی‌های ناشی از جنگ جهانی دوم، به‌شدت ضعیف شده بود و اقتصاد آن، در آستانه نابودی قرار داشت.

با کشف این معدن، اقتصاد اتحاد جماهیر شوروی، به لطف جنگ، تفکرات مریض حزب سوسیالیست حاکم، که بنای آن، اغلب بر کشتار مخالفان بود و به منحرف کردن برنامه‌های پس از جنگ می‌پرداخت، کمی بهبود یافت.

عملیات ساخت‌وساز معدن مرنی، کار ساده‌ای نبود. یکی از معضلات پیش‌رو، وضعیت آب‌وهوایی سخت منطقه بود؛ زمستانی که ۷ ماه طول می‌کشید و دمای هوا تا منفی ۴۰ درجه افت می‌کرد. در این شرایط، چرخ ماشین‌ها و فولاد، به‌علت استفاده مکرر، بسیار شکننده می‌شوند و نفت و روغن به‌راحتی در این دما یخ می‌زنند، ضمن اینکه شب‌ها، کل معدن باید پوشیده شود تا تجهیزات و ماشین‌آلات مستقر در محل، یخ نزنند.

اوضاع در تابستان‌های کوتاه‌مدت منطقه هم، چندان بهتر نیست. زمین صخره‌ای سخت زمستان، در تابستان به زمینی گل‌آلود تبدیل می‌شود و شرایط ناخوشایندی را ایجاد می‌کند.

باوجود همه چالش‌های موجود، معدن سر پا و فعال نگه داشته شد و خیلی زود به سوددهی واقعی رسید و این موضوع، حکم تاییدی بر اشتیاق و مهارت مهندسان و معدنکاران روسی بود.

معدن مرنی، معدن مادر سرزمین است

معدن مرنی به‌سرعت، به بزرگ‌ترین معدن الماس اتحاد جماهیر شوروی سابق تبدیل شد. در سال‌های ۱۹۶۰، سالانه، 10 میلیون قیراط (حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم) کیمبرلیت الماسی از این معدن به‌دست می‌آمد که از این مقدار، حدود ۲۰ درصد آن، الماس خالص بود.

لایه‌های بالاتر معدن (که عمقی در حدود ۳۴۰ متر دارد)، شامل الماس بیشتری است (۴ قیراط در هر تن) و هرچه پایین‌تر می‌رویم، این مقدار کمتر می‌شود (۲ قیراط در هر تن).

بعضی از این الماس‌ها، به‌عنوان بزرگ‌ترین الماس‌های دنیا رکوردشکنی کرده‌اند، به‌عنوان‌مثال، الماسی که در دسامبر سال ۱۹۸۰ استخراج شد و هنوز بزرگ‌ترین الماس کشف‌شده در سراسر روسیه (و اتحاد جماهیر شوروی) است و حتی یکی از بزرگ‌ترین الماس‌های دنیا به‌حساب می‌آید، امروزه در تالار الماس‌های کاخ کرملین در روسیه نگهداری می‌شود. ارزش محصولات کل عمر معدن را چیزی در حدود ۱۳بیلیون یورو برآورد کرده‌اند.

علاقه زیاد کمپانی De Beers نسبت به معدن

در همان زمان، کمپانی به نام De Beers درگیر توسعه فعالیت خود در معدن مرنی بود. آنها بزرگ‌ترین پخش‌کننده الماس جهان بودند و مشکلاتی را در افق برنامه‌های خود احساس می‌کردند. آنها شعار «یک الماس برای همیشه» را برای کار خود انتخاب کردند و با این توسعه، سرانجام توانستند با یک استراتژی بازاریابی موفق، الماس را به‌عنوان نماد عشق و تعهد، معرفی کنند و جا بیندازند.

سال‌های سال، آنها باید الماس‌های روسی را می‌خریدند، تا هم بازار جهانی را کنترل کنند و هم از فعالیت‌ها و عملیات‌های معدنی روسیه مطلع باشند. در سال ۱۹۷۶، مدیر اجرایی کمپانی، سر فیلیپ اپنهایمر و سرپرست تیم زمین‌شناسی، بری هاوتورن، اجازه حضور و بازدید از محل معدن را پیدا کردند، اما دولت شوروی سابق، با بکارگیری برخی تاکتیک‌های رایج، آنقدر آنها را معطل کرد و جلسات بی‌اهمیت و بی‌فایده تشکیل داد که چیزی از زمان اعتبار ویزای آنها باقی نماند، در نتیجه، وقتی که به منطقه معدن رسیدند، تنها ۲۰ دقیقه زمان داشتند تا از معدن بازدید کنند.

با این حال، آنها توانستند اطلاعات کم و بیش مفیدی را به‌دست بیاورند، از جمله اینکه روس‌ها، در فرآیند جدا کردن سنگ الماس، از آب استفاده نمی‌کنند، چون باتوجه به شرایط اقلیمی، استفاده از آب، منجر به یخ زدن آن می‌شود، در نتیجه آنها از روش خرد کردن سنگ‌ها به‌صورت خشک استفاده می‌کنند.

تعطیلی و بازگشایی مجدد معدن مرنی

معدن مرنی، نخستین و بزرگ‌ترین معدنی بود که در شوروی مورد بهره‌برداری قرار گرفت و عملیات استخراج از آن، بیش از ۴۰ سال طول کشید، تا اینکه در سال ۲۰۰۱ به‌پایان رسید. از مدت‌ها قبل به‌نظر می‌رسید میزان الماس به‌دست‌آمده از لایه‌های اولیه در حال ته‌کشیدن است، در نتیجه برنامه ساخت یک تونل زیرزمینی در سال‌های ۱۹۷۰ آغاز شد که بهره‌برداری از آن تا سال ۱۹۹۹ ادامه پیدا کرد.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، عملیات استخراج معدن، به شرکت الماس ساخا (Sakha Diamond Company) واگذار شد و از این بابت، سود سالانه کلانی در حدود ۶۰۰ میلیون دلار، تنها از فروش الماس، نصیب این شرکت شد.

سال‌ها بعد، این مهم، برعهده آلروسا (Alrosa) گذاشته شد که بزرگ‌ترین تهیه‌کننده الماس در روسیه است و تا امروز هم این مسئولیت، در دست همین شرکت است.

معدن مرنی، تله‌مرگ برای هلیکوپترها و مردم

شایعاتی مبنی بر اینکه چاله معدن مرنی، می‌تواند هلیکوپترها را از آسمان به زیر بکشد، بین مردم دهان به دهان می‌چرخد. نظریاتی که در این‌باره وجود دارد، این‌گونه است که این چاله، به هوای بالا و اطراف خود، اثری شبیه به اثر گرداب می‌بخشد که به‌شکل بالقوه می‌تواند تجهیزات هوانوردی مثل هلیکوپترها را از تولید نیروی لازم برای برخاستن از زمین باز دارد و به این ترتیب، آنها را به درون حفره سرنگون کند.

در واقع هوای داخل این حفره که عمقی در حدود نیم کیلومتر دارد، گرم‌تر از سایر جاها است. این هوای گرم، به‌سمت بالا حرکت می‌کند و هوای سرد پایین می‌رود و با این اختلاف دمای زیاد بین داخل حفره و هوای سطح زمین، شما یک تحرک و جابه‌جایی شدید هوا خواهید داشت. چون تغییر دما در زمان پرواز هلیکوپتر بر فراز حفره، خیلی شدید است، ممکن است خلبان، قبل از مدیریت شرایط و تنظیم سرعت، برای جبران کاهش ارتفاع، ارتفاع زیادی را از دست بدهد.

در همین زمان، هوای سرد از همه طرف، در حال ریختن به‌سمت حفره است و همین ماجرا، یک جور گردباد ایجاد می‌کند.

 حالا اگر هلیکوپتر، آنقدر پایین آمده باشد که به این جریان هوای سرد برخورد کند، ممکن است، قبل از اینکه بتواند نیروی قوی‌تری برای جبران کاهش ارتفاع پیدا کند، به‌راحتی به‌سمت لبه‌های حفره منحرف شده و به جداره‌ها برخورد کند.

در سال ۲۰۱۷، معدن پس از آب‌گرفتگی بخش زیرزمینی آن، برای مدت کوتاهی تعطیل بود؛ پیشامدی که حدود ۱۰۰ کارگر را در آنجا گیر انداخت و کمی بعدتر، فقط ۸ نفر نجات داده شدند. مسئله این آب‌گرفتگی بسیار جدی شد، طوری که در مواردی، حتی عملیات نجات را نیز مختل کرده بود.

برنامه‌هایی برای آینده معدن

یک آتلیه معماری بسیار مبتکر و خلاق، به نام AB Ellis Limited در سال ۲۰۱۰ خبر داد که در حال برنامه‌ریزی برای ساخت یک ابرشهر گنبدی در این معدن بلااستفاده است و نام پروژه هم Eco-city ۲۰۲۰ خواهد بود.

پیشنهاد آنها این بود که با این کار، به بازیابی حوزه صنعتی مرنی، در شرق سیبری، کمکی کرده باشند. این شهر می‌تواند گردشگران و افراد محلی را به شرق سیبری بکشاند و همچنین، قادر است که ۱۰۰هزار نفر را در خود جای بدهد. شهر جدید، قرار است که به 3 سطح مختلف تقسیم شود، در ضمن دارای مزارع، جنگل‌ها و فضاهای اقامتی و تفریحی عمودی باشد. گنبد طراحی‌شده برای آن، مجهز به سلول‌های خورشیدی خواهد بود تا نیروی برق موردنیاز شهر را تامین کند و نور خورشید با تمهیداتی، به طبقات پایینی رسانده شود، به‌طوری‌که گیاهان موجود در آن طبقات، با رشد طبیعی، هوا و اکسیژن لازم برای زندگی را فراهم کنند.

تا به امروز این پروژه، به تایید هیات‌های مسئول نرسیده و ممکن است هیچ ‌قت هم نرسد، اما کسی از آینده خبر ندارد.