مدیریت تالاب‌ها، ماموریت همگانی
اقلیم متفاوت مناطق مختلف کشور، آب و هوای متنوع و مهاجر‌پذیری از گونه‌های مختلف پرنده‌ها، نقش تالاب‌های ایران را در سپهر محیط‌زیست طبیعی و جانوری منطقه و غرب آسیا بسیار برجسته‌تر می‌کند و بر همین اساس افزون بر ۱۵۰ تالاب شناسایی شده کشور نیازمند مدیریت درست، علمی و مطابق با قوانین زیست محیطی هستند تا از نابودی و از بین رفتن آنها در شرایط مختلف اقلیمی جلوگیری شود. بدون تردید مدیریت تالاب‌های کشور هم از منظر نظام ساختار مدیریتی و برنامه‌ریزی و هم از نظر سیاست‌های کلان اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فرهنگی از اهمیت بسزایی برخوردار است و هرگونه عدول از برنامه‌های مربوط به حفظ و نگهداری تالاب‌ها می‌تواند خسارتهای جبران‌ناپذیری متوجه زیست‌بوم ایران کند. ارزیابی دبیرخانه مدیریت زیست بومی تالاب‌های کشور حاکی است، استان‌های آذربایجان‌شرقی، غربی، اردبیل و گرگان عملکردی خوب در این زمینه داشته و استان‌های اصفهان، خراسان شمالی، لرستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان رضوی دارای علکردی ضعیف بوده و استان‌های مازندران و خوزستان نیز تاکنون عملکردی از خود ارائه نداده‌اند.
۳۳ تالاب کشور برنامه مدون دارند
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر اینکه مدیریت تالاب‌ها نقش کلیدی در حفاظت و احیای آنها دارد، گفت: رویکرد اصلی این دفتر استقرار فرآیند زیست بوم‌ها در تالاب‌های کشور است و در این راستا برنامه‌هایی را در دست تدوین دارد.
آرزو اشرفی زاده با اشاره به اینکه مدت ۱۵ سال است مسئله مدیریت تالاب‌های کشور با محوریت زیست بوم‌ها دنبال می‌شود، اظهار کرد: بر همین اساس تاکنون از مجموع تالاب‌های شناسایی شده ایران، تعداد ۳۳ تالاب در نقاط مختلف کشور دارای برنامه مدون شده‌اند که با سیاست‌های ابلاغی رهبری در حوزه محیط‌زیست به طور کامل مطابقت دارد.
وی محور اصلی برنامه‌های مربوط به تالاب‌های فوق را توجه به معیشت و زندگی جوامع محلی و بهبود شرایط زندگی اقتصادی روستاهای اطراف عنوان و اظهار کرد: این همان مسئله‌ای است که در قوانین توسعه‌ای و همچنین سیاست‌های ابلاغی رهبری پیرامون حفاظت از محیط‌زیست طبیعی دیده شده است.
اشرفی زاده به اهمیت جایگاه و فعالیت‌ها دبیرخانه‌های مدیریت زیست بومی تالاب‌های کشور اشاره و اضافه کرد: باید حمایت‌های لازم و کافی در خصوص اجرای برنامه مدیریت تالاب‌های کشور با همکاری دبیرخانه‌های مدیریت زیست بومی تالابی استان‌ها انجام گیرد.
وی احیا و ثبات وضعیت مناسب و مطلوب تالاب‌های کشور را منوط به همکاری و پای کار آمدن تمام دستگاه‌های اجرایی و خدماتی در استان‌های مختلف دانست و با بیان اینکه بدون هماهنگی و همکاری هیچ برنامه‌ای به نتیجه مثبت نمی‌رسد، یادآور شد: ایجاد هماهنگی و ارتباط موثر با سایر دستگاه‌ها از ماموریت‌های ویژه و مهم دبیرخانه‌های مدیریت زیست بومی استان‌ها است. اشرفی زاده با بیان اینکه چالش‌های جدی در مسیر احیا و ثبات تالاب‌های کشور وجود دارد، تامین حقابه را یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها و مشکلات بیان کرد و گفت: این موضوع بدون هماهنگی و مساعدت سایر دستگاه‌های اجرایی از جمله وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و فرمانداری‌ها و استانداری‌ها به سرانجامی نخواهد رسید. وی بهره‌مندی از فناوری‌های نوین را از اهداف و رویکردهای محوری دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام و اظهار کرد: اقدامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مهمی در این راستا شروع شده است که امیدواریم در احیا و تثبیت تالاب‌ها مفید و موثر باشد.
آخرین وضعیت تالاب‌ها
وی درباره آخرین وضعیت تالاب های کشور گفت: تالاب هامون به دلیل اقدامات افغانستان در در بالادست رودخانه‌ها به‌ویژه هیرمند و فراه و انحراف آب از مسیر طبیعی رودخانه هیرمند به سمت «گود زره» باوجود جاری شدن سیلاب در این رود، شرایط مناسبی ندارد. چنانچه تالاب‌های هامون، گاوخونی، بختگان، پریشان و بعضی از تالاب‌های ساحلی در ابعاد مختلف دچار بحران هستند. البته تالاب‌های جلگه خزری علاوه بر سایر مشکلات، متاثر از شرایط دریای خزر و کاهش تراز آب آن هستند. باوجود همه مشکلات خوشبختانه بعضی از تالاب‌های ما نسبت به سال‌های قبل وضعیت مناسبی دارند. از جمله آنها می‌توان به برخی از تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه اشاره کرد همچنین با همکاری وزارت نیرو در زمینه تخصیص حقآبه تالاب‌ها و اقدامات ساماندهی و اجرایی صورت گرفته در تالاب‌هایی مانند آلاگل، آلماگل، آجی‌گل، چغاخور و گندمان شاهد آبگیری بهتر آنها هستیم. وی افزود: خوشبختانه توانستیم نیاز آبی تالاب هشیلان را نیز با همکاری وزارت نیرو تامین کنیم. این در حالیست که این تالاب چندین سال خشک بود اما امسال وضعیت مناسبی پیدا کرده است. علاوه بر آن عملیات لایروبی و ساماندهی مصب‌های ورودی تالاب میانکاله انجام شد و در نتیجه این اقدامات ۶هزار هکتار قسمت غربی تالاب در سال جاری آبگیری شد، همچنین می‌توان به وضعیت مناسب آب تالاب بوجاق اشاره کرد.
طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره آخرین وضعیت طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران گفت: طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران با هدف حفاظت و احیای اکوسیستم‌های تالابی کشور با همکاری برنامه توسعه ملل متحد و با حمایت مالی صندوق تسهیلات جهانی از سال ۸۵ آغاز و با عدم تخصیص اعتبارات صندوق تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF) این طرح در فاز بعدی از سال ۱۳۹۶ با مشارکت مالی دولت ژاپن فعالیت‌های خود را به‌صورت متمرکز با موضوع کشاورزی پایدار در حوضه‌های آبخیز دریاچه ارومیه و دو تالاب شادگان و بختگان انجام شد. برای تداوم پروژه رایزنی‌هایی برای جلب حمایت‌های بین المللی صورت گرفته است که امیدواریم با تداوم و پایدارسازی دستاوردها به نتایج خوبی در حفاظت و بقای تالاب‌های کشور برسیم.
مطالبه تشکل‌های زیست محیطی
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان شرقی هم با تاکید بر لزوم مدیریت جامع و مدون تالاب‌های کشور، گفت: با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی کشور و بروز انواع خشکسالی‌ها طی سال‌های اخیر، مدیریت تالاب‌ها هم اکنون به یکی از مطالبات جدی و مهم تشکل‌های زیست محیطی، رسانه‌ها و افکار عمومی تبدیل شده است.
شهنام اشتری احیا و تثبیت شرایط مطلوب تالاب‌ها را یکی از سیاست‌های اصلی و مهم سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور بیان کرد و افزود: چنانچه در این راستا دچار تزلزل شویم، آینده محیط‌زیست طبیعی کشور با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.
وی تعداد تالاب‌های موجود و شناسایی شده آذربایجان‌شرقی را ۲۷ مورد اعلام و اضافه کرد: بزرگ‌ترین آنها تالاب قره قشلاغ در شهرستان بناب با ۳۰ هزار هکتار مساحت است که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار دارد.
اشتری تالاب بین‌المللی قوری گل را تنها تالاب جهانی آذربایجان شرقی در نزدیکی شهر تبریز اعلام کرد و بااشاره به اینکه این تالاب در سال‌های اخیر با چالش مهم بی‌آبی روبه‌رو بوده است، ادامه داد: یکی از مهم‌ترین آثار و فواید فعالیت دبیرخانه‌های مدیریت زیست بومی تالاب‌های کشور تلاش برای تامین حقابه این تالاب است.
به گفته وی درحال‌حاضر با وجود اینکه تلاش‌های وافری برای تامین آب تالاب قوری گل با مساعدت استانداری آذربایجان شرقی صورت گرفته، اما این پدیده زیبای طبیعی با کم آبی مواجه شده است. اشتری ماه‌های مرداد و شهریور را زمان هایی بیان کرد که همواره تالاب قوری گل با کم‌آبی و بی‌آبی مواجه می‌شود که با سپری شدن این ماه‌ها، آب بستر تالاب تامین و ثبات به آن برمی‌گردد.
وی نقش مدیریت تالاب‌ها را حیاتی دانست و ادامه داد: فعال تر شدن دبیرخانه‌های مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها باعث پویایی و سرزندگی تالاب شده است که در این راستا ارتباط با مجامع محلی و دستگاه‌های ملی و استانی باید جزو اهداف اصلی قرار بگیرد.
اشتری رشد کمی و کیفی تالاب‌های کشور را یکی از نتایج مهم و موثر فعالیت دبیرخانه‌های مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها دانست و بر برگزاری کارگاه‌ها و همایش‌های مختلف آموزشی در این زمینه تاکید کرد.
سخن پایانی
به‌طور کلی مدیریت منابع و مصارف آب در حوضه آبخیز تالاب باید به‌درستی انجام شود. در نظر گرفتن آمایش سرزمین در طرح‌های توسعه وابسته به منابع آب، بازنگری در اسناد تخصیص منابع و مصارف آب و تخصیص کامل حقابه‌های زیست‌محیطی تالاب‌ها و پایداری جریان رودخانه‌ها به بهتر شدن وضعیت تالاب‌ها در پایاب این حوضه‌ها منجر می‌شود. رعایت حقآبه‌های محیط‌زیستی شاه کلید احیای تالاب‌ها و مطالبه اصلی محیط زیست است البته این موضوع کاملا فرابخشی بوده و مدیریت آنها به منظور احیا و پایداری، رسالت و ماموریتی فرابخشی و همگانی است. خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه به این موضوع توجه ویژه شده که تحقق آن نیازمند همگرایی کلیه سیاست‌ها و برنامه‌ها در حوضه‌های تالابی خواهد بود.
