بازیگر نقش اول در اقتصاد
بازار جهانی فولاد، تحت‌تاثیر عوامل بسیاری قرار گرفت که باعث کاهش تقاضا و همچنین کاهش نرخ در بازارهای جهانی شد. چین که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان فولاد در کشور است، از این تحولات در امان نماند. آن‌طور که کارشناسان حوزه فولاد اشاره کرده‌اند، در فصل تابستان، این امر طبیعی خواهد بود که شاهد کاهش قیمت‌ها و همچنین کاهش تقاضا در بازار باشیم. اما امید می‌رود که این وضعیت در بازار جهانی فولاد تا پایان مرداد برطرف شود و شرایط به حالت عادی برگردد. فولاد یکی از محصولات معدنی است که کاربردهای بسیاری در دنیا دارد و می‌توان اشاره کرد که صنعت به‌طورکل، به فولاد وابسته است.
نقش مهم صنعت فولاد در جایگاه یکی از صنایع راهبردی ایران
صنعت فولاد به‌عنوان یکی از صنایع راهبردی ایران، نقش مهمی در ارزش‌آفرینی، توسعه صنعتی و تامین درآمدهای غیرنفتی دارد. باوجود ظرفیت تولید بالا و رتبه دهم جهانی، این صنعت با چالش‌هایی چون بحران انرژی، فناوری فرسوده، تامین مالی و محدودیت منابع اولیه روبه‌رو است. عبور از این موانع، مستلزم سرمایه‌گذاری هدفمند، نوسازی فناوری و توسعه زیرساخت‌های انرژی و مواد اولیه است. صنعت فولاد ایران از دیرباز به‌عنوان یکی از صنایع راهبردی و ارزآور در اقتصاد کشور شناخته شده و همواره نقش مهمی در ایجاد ارزش‌افزوده، توسعه صنعتی و تامین درآمدهای غیرنفتی ایفا کرده است. این صنعت، به‌واسطه گستره کاربردهای آن در بخش‌های مختلف اقتصادی و صنعتی، از جایگاهی ویژه در برنامه‌های توسعه کشور برخوردار است.
علاوه بر اهمیت اقتصادی، آثار و کارکردهای صنعت فولاد در ابعاد گوناگون زندگی روزمره نیز مشهود است. محصولات فولادی، زیربنای بسیاری از فعالیت‌های عمرانی، صنعتی و حمل‌ونقل را تشکیل می‌دهند. فولاد به‌عنوان پرمصرف‌ترین فلز صنعتی جهان، نقش کلیدی در زنجیره تامین بسیاری از صنایع ایفا می‌کند.
این ماده اولیه اساسی در صنایعی چون خودروسازی، تولید تجهیزات‌پزشکی، صنایع هوایی، ساختمان‌سازی، کشاورزی و صنایع نظامی کاربرد گسترده‌ای دارد. رشد مداوم تقاضای جهانی برای فولاد نیز موید جایگاه استراتژیک این صنعت در اقتصاد جهانی است. ظرفیت تولید فولاد خام کشور به‌طوررسمی معادل ۴۴.۳۲ میلیون تن برآورد شده است. با این حال، در صورت لحاظ کردن ظرفیت واحدهای فعال خارج از توازن، ظرفیت اسمی کشور در همین سال به حدود ۴۸.۷ میلیون تن افزایش می‌یابد. از میان این ظرفیت ۴۴.۳۲ میلیون تنی، حدود ۴.۹۲ میلیون تن به واحدهایی اختصاص دارد که ظرفیت اسمی آنها کمتر از ۲۰۰هزار تن در سال است. عملکرد این واحدهای کوچک، بسته به شرایط بازار، نحوه تامین مواد اولیه و میزان تقاضای موجود، متغیر بوده و از ثبات کمتری برخوردار است.
چین با تولید سالانه هزار و 18میلیون تن فولاد خام، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در جهان به‌شمار می‌رود و با اختلافی چشمگیر، در صدر این صنعت قرار دارد. این رقم نشان می‌دهد که چین به‌تنهایی بیشتر از نصف تولید جهانی فولاد را به خود اختصاص داده است. چنین سهم بزرگی را می‌توان نتیجه سیاست‌های صنعتی دولت چین، حمایت‌های مالی گسترده، دسترسی به مواد اولیه و نیاز بالای داخلی در بخش‌های مختلفی همچون ساخت‌وساز، زیرساخت و تولید دانست. در واقع، صنعت فولاد چین نقشی راهبردی در اقتصاد این کشور ایفا می‌کند و هرگونه نوسان در تولید یا صادرات فولاد آن می‌تواند به‌طورمستقیم بر بازار جهانی تاثیر بگذارد.
وضعیت کلی بازار فولاد جهانی مناسب نیست
کیوان جعفری‌طهرانی، تحلیلگر ارشد بازارهای بین‌المللی در ارتباط با وضعیت بازار جهانی فولاد به صمت گفت: کاهش قیمت‌ها و تقاضا به‌طورهمزمان در فصل تابستان می‌تواند مشاهده شود. باید اشاره کرد؛ مشکلات اقتصادی بر بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده فولاد، یعنی چین فشار مضاعفی وارد کرده است و باید امیدوار بود تا این وضعیت در بازار فولاد تا اواخر مرداد بهبود یابد. وضعیت کلی بازار فولاد جهانی مناسب نیست. ما در فصلی از سال هستیم که به‌دلیل مشکلات اقتصادی، بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده فولاد یعنی چین، وضعیت مناسبی ندارد.
طهرانی ادامه داد: عمدتا در فصل تابستان باید وضعیت بهتری را در بازارهای جهانی فولاد شاهد باشیم، اما قیمت‌ها حمایت نمی‌شوند و تقاضا نسبت به فصل‌های گذشته پایین‌تر از همیشه است. در حال حاضر، شاهد یک روند کاهش نرخ غیرقابل‌پیش‌بینی هستیم که احتمالا چنین روندی در ماه ژوئیه نیز ادامه خواهد داشت. با این حال، انتظار می‌رود که از اواخر مرداد، وضعیت بازار کمی بهبود یابد.
وی گفت: وضعیت بازار فولاد در کشور نیز شرایط چندان مناسبی ندارد. بسیاری از شرکت‌ها و کارخانه‌هایی که در این زمینه فعالیت دارند، در دوران حملات رژیم‌صهیونیستی فعالیت‌شان کاهش یافته یا پرسنل در دورکاری به سر می بردند. آخرین خبرها نشان می‌دهد که فعالیت‌ها تا پایان هفته گذشته محدود بوده است. البته کارخانه‌ها براساس اعلام شرکت‌های تولیدکننده زنجیره فولاد همچنان در حال کار هستند، اما اطلاعات دقیقی از ظرفیت‌های تولیدی در دسترس نیست. تنها اتفاقی که در زمان حمله اخیر رخ داد، پیش‌بینی افزایش نرخ زغال‌سنگ بود که آن هم به‌طور قابل‌توجهی اتفاق نیفتاد. اگر جنگ ادامه پیدا می‌کرد، احتمالا نرخ نفت و سایر کامودیتی‌ها افزایش می‌یافت. خوشبختانه، جنگ به پایان رسید و این موضوع تاثیر مثبتی مبنی بر عدم‌افزایش قیمت‌ها بر بازار داشت. جعفری‌طهرانی به نرخ سنگ‌آهن اشاره کرد و گفت: در روزهای اخیر، نرخ سنگ‌آهن به کف قیمتی خود رسید و زیر ۹۳ دلار قرار گرفت. روند کاهش نرخ سنگ‌آهن از ۱۰۲ دلار آغاز شد و پیش‌بینی تحلیلگران خارجی این بود که قیمت‌ها به زیر ۹۰ دلار برسد. با این حال، به‌نظر من همان‌طور که ۲ ماه پیش نیز عرض کردم، نرخ کف سنگ‌آهن در محدوده ۹۳ دلار مثبت و منفی، 0.5دلار است. در ماه ژوئیه، وضعیت بازار همچنان مناسب نیست، اما در اواخر اوت انتظار افزایش نرخ فصلی داریم. معمولا در ماه سپتامبر، به‌دلیل تعطیلات طولانی در هفته اول ماه اکتبر در چین، قیمت‌ها افزایش می‌یابند. این افزایش نرخ به‌دلیل ذخیره‌سازی مواد اولیه و محصولات میانی قبل از تعطیلات است. باتوجه به قطع نشدن برق و مسائل دیگر، تولیدکنندگان همچنان در حال فعالیت هستند، اما اطلاعات دقیقی از ظرفیت‌های تولیدی در دسترس نیست. به‌طورکلی، ما در فصلی هستیم که قبل از جنگ قطع برق داشتیم و این موضوع تاثیر منفی بر تولید گذاشته است.
مشکلات زیرساختی، محدودیت‌های انرژی و تحولات تجارت بین‌المللی
چندی پیشامیرحسین کاوه، کارشناس صنعت فولاد در ارتباط با چالش‌ها و مشکلات اساسی حوزه فولاد اظهار کرد: صنعت فولاد ایران به‌عنوان یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد کشور، با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی روبه‌رو است. این صنعت، تاکنون به‌دلیل برخورداری از منابع غنی سنگ‌آهن، انرژی ارزان و موقعیت جغرافیایی مناسب، ظرفیت بالایی برای رشد داشته است. با این حال، مشکلات زیرساختی، محدودیت‌های انرژی و تحولات تجارت بین‌المللی، موجب شده‌اند که بهره‌برداری از ظرفیت تولید فولاد در کشور کمتر از حد انتظار باشد.
وی گفت: یکی از مشکلات اساسی صنعت فولاد، ناترازی انرژی است که در تابستان به‌دلیل کمبود برق و در زمستان به‌علت کمبود گاز، موجب کاهش ظرفیت تولید می‌شود. محدودیت‌های ۳۰ تا ۸۰ درصدی برق در کارخانه‌های فولادی از نیمه دوم فروردین، تاثیر مستقیمی بر تولید و صادرات این بخش داشته است. توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف انرژی می‌تواند به کاهش این مشکلات کمک کند، اما سرمایه‌گذاری کافی در این زمینه انجام نشده است. باوجود این چالش‌ها، صنعت فولاد سهم قابل‌توجهی در اقتصاد ملی دارد. این بخش ۵.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) را به خود اختصاص داده و زمینه‌ساز ایجاد حدود ۲ میلیون فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم شده است. همچنین، صادرات فولاد ایران سهم ۱۲درصدی از صادرات غیرنفتی کشور را شامل می‌شود که ارزش آن در سال ۱۴۰۳ حدود ۶.۶ میلیارد دلار بوده است.
وی افزود: در کنار چالش‌های داخلی، تحولات جهانی و جنگ تعرفه‌ای نیز بر بازار فولاد ایران تاثیرگذار است. افزایش تعرفه‌ها، رقابت تجاری را تشدید کرده است و احتمال دامپینگ فولاد توسط چین نیز وجود دارد. اگر این روند ادامه پیدا کند، ایران باید سیاست‌هایی برای کاهش وابستگی به بازارهای ناپایدار و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای اتخاذ کند. سازمان‌هایی مانند همکاری شانگهای، گروه بریکس، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اکو، می‌توانند فرصت‌هایی برای توسعه روابط تجاری فراهم کنند. علاوه بر این، تغییرات ساختاری در بازار انرژی می‌تواند بر تجارت جهانی فولاد تاثیر بگذارد.
افزایش نرخ گندله در زنجیره فولاد
کاوه ادامه داد: در بخش داخلی، افزایش نرخ گندله در زنجیره فولاد یکی دیگر از چالش‌های اخیر بوده است. نسبت نرخ گندله به شمش فخوز که معمولا ۲۳ درصد بوده، به ۲۵ درصد رسیده است. همچنین، نسبت نرخ گندله به کنسانتره از ۱۴۴درصد به ۱۶۰درصد افزایش یافته که موجب بالا رفتن حاشیه سود گندله‌سازان شده است. در حالی که مصرف‌کنندگان گندله که پیش‌تر مواد اولیه خود را با ۴۰ درصد نرخ محصول نهایی خریداری می‌کردند، اکنون با ۴۳ درصد هزینه روبه‌رو شده‌اند که فشار بیشتری بر تولیدکنندگان وارد کرده است. با افزایش موانع تجاری و تعرفه‌ای در سطح بین‌المللی، کشورهایی که بتوانند همگرایی‌های اقتصادی را تقویت کنند، شانس بیشتری برای حفظ موقعیت خود در بازارهای جهانی خواهند داشت. ایران می‌تواند با انعقاد قراردادهای تجاری و تقویت تعاملات اقتصادی با کشورهای همسایه، فرصت‌های صادراتی فولاد و صنایع پایین‌دستی را افزایش دهد و حضور خود را در بازارهای بین‌المللی تثبیت کند. این کارشناس فولاد در ادامه گفت: باتوجه به شرایط فعلی صنعت فولاد ایران، تمرکز بر تحولات جهانی و راهبردهای توسعه می‌تواند مسیر رشد این صنعت را تسهیل کند، در حالی که چالش‌های زیرساختی و انرژی همچنان مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت تولید هستند، بهینه‌سازی مصرف انرژی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین می‌تواند به افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری صنعت فولاد ایران در بازارهای بین‌المللی کمک کند.
سخن پایانی
ایران با تولید سالانه ۳۱میلیون تن، در رتبه دهم جهان قرار دارد. این جایگاه در حالی به‌دست آمده که ایران با چالش‌هایی نظیر تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و موانع صادراتی مواجه است.
با این حال، دستیابی به این سطح از تولید نشان‌دهنده ظرفیت بالقوه بالای کشور در زنجیره فولاد، به‌ویژه در بهره‌برداری از منابع معدنی، نیروی انسانی متخصص و موقعیت جغرافیایی مناسب است.
