ایران حدود ۹۰ درصد از زعفران جهان را تولید می‌کند و استان خراسان‌رضوی به‌ویژه شهرستان‌های تربت‌حیدریه و زاوه، مرکز اصلی کشت زعفران در کشور هستند. تجارت زعفران در ایران به‌طورعمده برپایه صادرات است. این محصول به کشورهای مختلفی از جمله اسپانیا، ایتالیا و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌شود، اما متاسفانه باوجود اینکه ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران است، به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه امریکا بسیاری از کشورها زعفران ایرانی را به نام خود به بازار عرضه می‌کنند که این موضوع چالش‌های بسیاری را برای ایران در زمینه حفظ بازارهای صادراتی به‌وجود آورده است. موارد فوق در حالی است که به‌تازگی سیدروح‌اله لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران اظهار کرد: در نیمه نخست امسال صادرات زعفران ۴۱.۵ درصد در وزن و ۵۲.۲ درصد در ارزش کاهش داشته و حتی باوجود افزایش نرخ داخلی زعفران شاهد کم‌اظهاری این محصول به‌میزان ۱۸.۶ درصد نسبت به سال قبل در ازای هر کیلوگرم هستیم و قاچاق و خروج غیررسمی زعفران از دیگر معضلات تجارت این محصول به‌شمار می‌آید.

حال در ادامه گزارش به بررسی مشکلات مربوط به صادرات زعفران و دلایل افزایش قاچاق طلای سرخ پرداختیم.

تجار افغانستان و قاچاق زعفران ایران

غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان‌رضوی با تاکید بر وضعیت بد زعفران ایران به صمت گفت: متاسفانه محدودیت‌های بسیاری داریم که موجب رشد رقبا در بازارهای جهانی شد. یکی از موانع اصلی در مسیر تجارت زعفران، تحریم‌ها است، زیرا در این وضعیت نمی‌توانیم ارتباطات پولی ـ بانکی با کشورهای مختلف داشته باشیم و از آنجایی که طرفین تجاری آشنایی با هم ندارند، اعتمادی به تجار ایرانی وجود ندارد که این اعتمادسازی، زمانبر است. این در حالی است که بازرگانان سایر کشورها از طریق حساب ال‌سی این اعتماد را ایجاد می‌کنند و به‌راحتی معاملات خود را انجام می‌دهند. البته ناگفته نماند که تحریم‌های داخلی بیش از تحریم‌های خارجی دست‌وپای تجار را می‌بندد. در نتیجه همه این اتفاق‌ها هر روز بخش بیشتری از بازار را از دست می‌دهیم و با کاهش صادرات روبه‌رو می‌شویم. این در حالی است که مصرف زعفران در جهان سال به سال رو به افزایش است.

وی با تاکید بر چالش‌های ناشی از تحریم‌ها گفت: محدودیت‌های ناشی از تحریم نیز سد بزرگی در این مسیر است. معمولا از ال‌سی یا ضمانتنامه بانکی برای صادرات یک محصول استفاده می‌شود و پس از توافقات قیمتی کالا ارسال و پس از ارسال، صادرکننده بدون اینکه با خریدار ارتباط مستقیمی داشته باشد، پول را از بانک دریافت می‌کند؛ اما محدودیت‌های ناشی از تحریم، صادرکنندگان ایرانی را از این امکان محروم کرده و صادرکننده و مشتری عملا برای نقل و انتقال پول با مشکلات جدی مواجهند. در حال‌ حاضر برای صادرات زعفران باید یک شرکت ثالث را در کشور دیگری پیدا و زعفران را به‌نام آن شرکت صادر کنیم. شرکت موردنظر زعفران را برای کشور مقصد ارسال می‌کند و پول توسط شرکت اخذ و در نهایت برای ما ارسال می‌شود. در این روند اگر حقی از صادرکننده ضایع شود، هیچ مدرکی برای گرفتن حق وجود ندارد.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان‌رضوی با انتقاد از وضعیت فعلی و راه‌های بسته مسیر تجارت اظهار کرد: در وضعیت یادشده یکی از راه‌ها برای تاجر این است که زعفران خود را به تاجر افغانستانی بدهد تا او محصول را به مشتری خارجی برساند. در این روند باید به‌ازای هر کیلو ۲۵۰ تا ۳۰۰ دلار به فرد بدهد که با این کار هزینه تمام‌شده بالا می‌رود و به‌تبع آن، مشتری از دست خواهد رفت.

خطری بزرگ برای ایران!

وی بااشاره به اینکه تجار افغانستانی زعفران ایران را می‌فروشند، بیان کرد: حال که تجار ایرانی به‌دلیل مشکلات بسیار، قادر به فروش زعفران در بسیاری از بازارهای هدف نیستند، تجار افغانستانی زعفران را به‌صورت قانونی یا قاچاق از کشور خارج می‌کنند و همان زعفران ایرانی را به نام افغانستان به مشتریان خود می‌فروشند. در واقع باتوجه به اینکه نمی‌توانیم محصول‌مان را به امریکا و عربستان و برخی کشورهای دیگر صادر کنیم، به‌اجبار باید توسط افغان‌ها زعفران ایرانی را صادر کنیم. در واقع با روند حاکم مشتریان خود را دودستی تقدیم رقبا می‌کنیم. این خطر بزرگی است که بیخ گوش ایران است و در سال‌های آینده بیش از این خود را نشان می‌دهد.

درد برگشت ارز حاصل از صادرات

میری با درخواستی از دولت چهاردهم اظهار کرد: متاسفانه به‌جای اینکه متولیان امور از بخش تولید، صادرات و صادرکنندگان حمایت و قدردانی کنند، طی ۶ سال گذشته نامهربانی‌ها را به این تلاشگران به حد اعلا رسانده‌اند. از جمله یکی از این اقدامات، برگشت ارز حاصل از صادرات و فروش ارز به سامانه نیما بوده که دستاوردی جز بی‌انگیزه کردن صادرکنندگان، کاهش صادرات و افزایش قاچاق نداشته است. امیدوارم با آمدن دولت جدید و نگاه کارشناسی به امور تولید و صادرات، مشکلات تمام بخش‌ها برطرف شود.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان‌رضوی درباره برگشت ارز حاصل از صادرات گفت: در ابتدا تاکید می‌کنم که صادرکنندگان هیچ مشکلی با اصل موضوع برگشت ارز حاصل از صادرات ندارند و برگرداندن ارز به کشور افتخار ما است. مشکل الزام ارائه ارز در سامانه نیما، آن هم با نرخ پایین‌تر است. از سال ۱۳۹۷ با صدور بخشنامه‌ای باید ارز حاصل از صادرات زعفران به کشور برگشت داده شود که بسیار هم اقدام درستی است، اما پول به‌طورمستقیم به‌دست ما نمی‌رسد و از طریق فرد یا کشور واسط به کشور می‌رسد. به‌همین‌دلیل پیشنهاد ما برای بهبود این حوزه، مجوز فروش ارز حاصل از صادرات در بازار آزاد است.

خطری بزرگ بیخ گوش زعفران ایران

در پی اظهارات فوق به‌دنبال دلایل افزایش قاچاق زعفران رفتیم.

فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران بااشاره به عوامل تاثیرگذار بر افزایش قاچاق زعفران به صمت گفت: اشتباهات بانک مرکزی در زمینه صادرات زعفران یکی دیگر از مشکلات است. بی‌ثباتی نرخ زعفران نیز در قاچاق این محصول موثر است. همچنین به‌واسطه تحریم بانکی، صادرکنندگان زعفران ناچارند ارز را از طریق صرافی‌ها وارد کشور کنند که این خود هزینه بیشتری را برای صادرکنندگان رسمی ایجاد می‌کند، اما قاچاقچیان از این دست هزینه‌ها ندارند. قاچاقچی زعفران، این محصول را با همان نرخی که صادرکننده رسمی می‌پردازد، از بازار می‌خرد، اما دیگر هزینه‌هایی چون عوارض آب مجازی، اخذ مجوز صادرات از سازمان استاندارد، تعرفه گمرکی در کشور مقصد و... را که صادرکننده رسمی می‌پردازد، پرداخت نمی‌کند. قاچاقچیان در صورت صادرات زعفران از کشورهای همسایه از معافیت‌های ورودی نیز برخوردارند و ارز حاصل از صادرات را هم با نرخ بازار عرضه می‌کنند.

منوچهری ورود افغانستان به حوزه صادرات زعفران ایران را نیز تایید و اظهار کرد: بخشی از زعفران ایران به‌صورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشور افغانستان می‌شود. سپس این محصول با نام و برند ملی این کشور به بازارهای دیگر می‌رسد. افغانستان در نمایشگاه‌های اروپایی به‌خوبی حضور دارد، این در حالی است که به‌دلیل افزایش و بی‌ثباتی نرخ ارز، ایران توانایی مالی شرکت در چنین نمایشگاه‌هایی را ندارد. البته جای شکر دارد که از این طریق زعفران به کشورهای دیگر می‌رسد؛ در غیر این صورت تولیدات نیز روی دست کشاورز می‌ماند. اگر به همین روال پیش برویم، بازارهای دیگر را نیز از دست خواهیم داد، زیرا تاجیکستان و ازبکستان که شناختی از زعفران نداشتند، اکنون زعفران کشت می‌کنند.

عوامل کاهش چشمگیر صادرات زعفران

محمدرضا اردیخانی، فعال صنعت زعفران با بیان اینکه بیشترین صادرات زعفران ایران به چین، امارات‌متحده‌عربی و اسپانیا بوده است، اظهار کرد: در شش‌ماهه نخست امسال صادرات به چین بیشترین کاهش را داشته و امارات مقصد اول زعفران صادراتی ایران است.

وی افزود: صادرات زعفران به امارات نیز ۳۲ درصد کاهشی بوده و از ۲۳.۱۲۱ تن در شش‌ماهه نخست سال گذشته به ۱۵.۶۱۰ تن در شش‌ماهه نخست امسال کاهش یافته است.

به‌گزارش ایسنا، این فعال صنعت زعفران گفت: صادرات زعفران به اسپانیا نیز کاهشی بوده، به‌طوری‌که صادرات زعفران به اسپانیا از ۱۸.۸۹۷ تن در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲ با ۴۱ درصد کاهش به ۱۱.۵۶تن در مدت مشابه امسال رسیده است.

چرا صادرات کاهش یافت؟

اردیخانی افزایش قاچاق و پیش‌بینی افزایش تولید زعفران را دو عامل مهم در کاهش چشمگیر صادرات زعفران ایران عنوان و تصریح کرد: از اواسط اردیبهشت، بررسی‌ها حاکی از افزایش تولید زعفران در مناطق عمده تولید در استان‌های خراسان بود و اخباری مبنی بر افزایش ۳ الی ۴ برابری منتشر شد و همین امر منجر به کاهش تقاضا در بازار جهانی برای خرید با نرخ مناسب‌تر بود.

این فعال صنعت زعفران در پایان تصریح کرد: سیاست‌هایی نظیر پیمان‌سپاری ارزی نیز باعث شد تا پس از افزایش نرخ ارز، قاچاق زعفران به‌شکل چشمگیری افزایش یابد و صادرکنندگان رسمی و قانونی نتوانستند محصولات خود را صادر و در بازار کشورهای هدف عرضه کنند.