معدن به پای کمبود سوخت می‌سوزد؟
تامین سوخت معادن، می‌تواند یکی از مهم‌ترین اقداماتی باشد که نیاز است دولت توجه ویژه‌ای به آن داشته باشد. البته نمی‌توان تامین سوخت بخش خانگی را نادیده گرفت. باید در نظر داشت که بخش خانگی دارای اهمیت است و باید تامین انرژی از نان شب هم برای مسئولان واجب‌تر باشد. می‌توان با ایجاد راهکارهای اصولی، صرفه‌جویی را به خانه‌ها برد و در ادامه آن، انرژی صرفه‌جویی‌شده را به واحدهای معدنی و صنعتی تزریق کرد. معادن کشور برای اکتشاف و حفاری، نیازمند ماشین‌آلات هستند و این ماشین‌آلات، سوخت می‌خواهند. پس باید نتیجه گرفت که تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی، موضوع دارای اهمیتی است.
وابستگی فولاد به زغال‌سنگ
بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته سال‌هاست از سوخت‌های فسیلی به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر تغییر جهت داده‌اند، اما برخی کشورها از جمله ایران در حال حاضر بیشترین فشار را روی استخراج سوخت از معادنی نظیر زغال‌سنگ گذاشته‌اند و هر سال با این پافشاری شهروندانی را به کام مرگ می‌فرستند. این در حالی است که صندوق بین‌المللی پول از فرصت ۸۵ تریلیون دلاری جهان برای چرخش به‌سمت منابع تجدیدپذیر گزارش داده است. در شرایطی که جهان در حال گذر از زغال‌سنگ است، اقتصاد ایران همچنان برپایه تسریع استخراج و فرآوری زغال‌سنگ مدیریت می‌شود. شیوه مدیریتی که به‌تازگی ۵۲ شهروند را بدون توجه کافی به ایمنی معادن زغال‌سنگ به کام مرگ فرستاد. همچنان بسیاری از صنایع کشور مانند فولاد و سیمان هم به زغال‌سنگ وابسته هستند. این اتفاق باعث شده است حتی تولید زغال‌سنگ، روند صعودی بگیرد و برای عقب نماندن از آن، ایمنی معدنکاران صرفا شبیه به یک شوخی شود.
عمدتا کشورهای در حال توسعه، به سوخت‌های فسیلی وابسته هستند. زغال‌سنگ و دیگر سوخت‌های فسیلی، همواره موتور محرکه اقتصادهای نوظهور بوده‌اند. حال اما چهره جهان تغییر کرده است. جهان به‌دنبال معایب سوخت‌های فسیلی و تجدیدناپذیر بودن آنها، برنامه‌های متعددی برای اقتصادهای در حال توسعه دارد تا بتوانند از منابع بی‌پایان انرژی برای رشد و توسعه اقتصادی استفاده کنند، اما ایران همواره از این برنامه‌ها عقب مانده است. ایران با تسهیل و رفع موانع ورود انرژی‌های تجدیدپذیر، کمک قابل‌توجهی به صنایع کشور و به‌ویژه حوزه انرژی کشور خواهد داشت و بسیاری از ناترازی‌ها مانند برق و گاز را می‌تواند در زمان کوتاه‌تری جبران کند. گذار از زغال‌سنگ به انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در همین زمینه تعریف می‌شود.
۱۰ درصد گاز تولیدی، سهم صنایع و معادن است
احسان حسینی، کارشناس انرژی، در ارتباط با وضعیت تامین سوخت معادن در فصول سرد به صمت گفت: معادن، مصرف محدودی در ارتباط با مصرف گاز دارند و چندان میزان مصرف قابل‌توجهی ندارند که شاهد بروز ناترازی در آینده باشیم. در ۴ ماه سرد سال، تولید گاز به ۸۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که از این رقم بین ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی و باقی آن در معادن و صنایع کشور مصرف می‌شود. می‌توان نتیجه گرفت که حدود ۱۰ درصد از گاز تولیدی کشور موردمصرف صنایع و معادن است و سهم بخش خانگی حدود ۹۰ درصد است.
حسینی ادامه داد: بنابراین باتوجه به این اعداد و ارقام، هیچ گازی برای مصرف معادن باقی نمی‌ماند و سهم ۱۰ درصدی از تولید گاز کل کشور، رقم اندکی است. احتمال می‌رود که چنین وضعیتی، با گذشت زمان وخیم‌تر شود و در آینده شاهد آن باشیم که سهم معادن و صنایع، تبدیل به رقم ناچیزی شود. می‌توان انتظار داشت که در سال ۱۴۰۵، میزان مصرف انرژی برای صنایع و معادن افزایش پیدا کند و در ادامه آن تولید، وارد روند کاهشی شود. پیش‌بینی می‌شود که در زمستان امسال باید شاهد بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز در کشور باشیم که چنین امری با قطعی گاز صنایع و معادن همراه خواهد شد.
وی گفت: ضرر و زیان ناشی از ناترازی گاز را، واحدهای صنعتی و معادن کشور پرداخت می‌کنند که قطع گاز سبب می‌شود تا تولید صنایع و اکتشافات معدنی متوقف شود. منطقی‌سازی نرخ گاز خانگی برای دهک‌های مختلف جامعه، می‌تواند یکی از راهکارهایی باشد تا گاز کمتری در کشور مصرف شود و توان تولید برای واحدهای معدن و صنعت افزایش پیدا کند. با چنین اقدامی، پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز، صرفه بسیاری خواهد داشت. دولت باید پروژه‌های صرفه‌جویی در بخش خانگی را اجرایی و گازی که صرفه‌جویی می‌شود را به معادن و صنایع بفروشند. صنایع و معادن مانند فولاد و پتروشیمی که واحدهای تولیدی هستند، ۵۰ درصد بالاتر از هزینه تمام‌شده تولید گاز، پول پرداخت می‌کنند.
احداث مخازن روزمینی، معادن را نجات می‌دهد
وی افزود: راه‌اندازی گواهی صرفه‌جویی گاز در بورس انرژی می‌تواند اقدام موثری در تامین گاز معادن باشد. بخش‌های خصوصی می‌توانند از بخش خانگی، گاز را وارد پروژه‌های بهینه‌سازی کنند و همان گاز را به واحدهای معدنی کشور بفروشند تا پروژه‌های بهینه‌سازی توجیه اقتصادی پیدا کرده و سوخت صنایع و معادن تامین شود. معادن و صنایع، درآمدزایی بالایی دارند و دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات به معادن و صنایع، آنها را مجاب کند تا با سود به‌دست‌آمده، مخازن روزمینی احداث کنند. دولت می‌تواند پیشنهاد دهد تا در تابستان گاز ارزان‌تری به معادن و صنایع بفروشد و این گاز در مخازن ذخیره شود تا در فصل زمستان، معادن بتوانند از این گاز ذخیره‌شده استفاده کنند. اگر چنین اقدامی انجام گیرد، می‌توان امیدوار بود که در فصل زمستان، گاز معادن تامین شود. اگر چنین اقدامی انجام نشود، باید شاهد آن باشیم که معادن هیچ گازی در آینده برای مصرف نداشته باشند. این امکان وجود دارد تا در زمستان امسال، گاز صنایع و معادن به‌طورکامل قطع شود.
حسینی ادامه داد: باتوجه به ناترازی مشهود موجود در تولید و مصرف گاز طبیعی کشور و شدت یافتن این ناترازی در سال‌های آینده، صنایع آهن و فولاد کشور با مشکلات جدی ناشی از محدودیت گاز در فصل سرما مواجه و عدم‌النفع‌های سنگینی تا ۳۰ درصد از سود خالص سالانه خود را متحمل خواهند شد.
وی درباره تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی اظهار کرد: تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی، یکی دیگر از مواردی است که نیازمند توجه بیشتری خواهد بود. برخی از موارد شیوه تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی در قالب فرمول وزارت صنعت، معدن و تجارت و شرکت پخش فرآورده‌های نفتی برای بهره‌برداران معدنی مشکل‌ساز شده و نیازمند بازنگری است.
ماشین‌آلات مستهلک کارت سوخت ندارند
حسن مرادی، کارشناس انرژی در ارتباط با وضعیت تامین سوخت معادن و همچنین ماشین‌آلات معدنی به صمت گفت: برخی ماشین‌آلات معدنی مستهلک هستند و اجازه تردد در خارج از معادن را ندارند، طبق قانون هم نمی‌توانند کارت سوخت دریافت کنند، بنابراین مقرر شد تا خانه معدن، مطالعه‌ای در این زمینه انجام داده و نظرات کارشناسی برای آن دسته از ماشین‌آلاتی که عمر قانونی آن تمام شده، اما معدندار قادر به واردات نوع جدید نیست، ارائه دهد. بحث دیگر مربوط به منابع ذخیره‌سازی سوخت توسط معدنداران است. زمانی که ماموران شرکت پخش فرآورده‌های نفتی به شرکت‌های معدنی مراجعه می‌کنند، سوخت را در منابع آنها مشاهده کرده،بنابراین از تخصیص سهمیه جدید از سوخت خودداری می‌کنند. مرادی ادامه داد: در حال حاضر، خریداری سوخت توسط معدنکاران دشوارتر از گذشته شده است. طوری که اگر فعالان این عرصه مصرف سوخت بالایی داشته باشند، دولت سوخت موردنیاز را در اختیارشان قرار نمی‌دهد. به این ترتیب فعال معدنی ناچار می‌شود انرژی موردنیاز را به شکل آزاد تهیه کند. معدنی‌ها در شرایط تحریم و باوجود مشکلات ورود ماشین‌آلات نو، سعی می‌کنند دستگاه‌های خود را روی پا نگه دارند و آن وقت با چنین روند نادرستی این چنین به‌سمت تعطیلی پیش می‌روند. پیشنهاد معدنکاران این بود که از وزارت نفت درخواست شود، علاوه بر سوختی که با نرخ رسمی به‌دست معدنکاران می‌رسد، امکان تامین سوخت با نرخ متفاوت و بدون سهمیه‌بندی نیز برای معدنکاران فراهم شود که هم دغدغه قاچاق را نداشته باشد و هم اینکه نیاز آنها را برطرف کند.
معادن از موضوع کمبود انرژی جدا نیستند
وی گفت: تامین سوخت در بسیاری از معادن که در عمق بالایی از زمین مشغول فعالیت هستند، چندان موردنیاز نیست؛ اما در آن دسته که روی زمین قرار دارند، نیاز به تامین سوخت احساس می‌شود. امسال در کشور، به‌نوعی سرمای زودرس احساس شد و چنین امری طبیعی است که دولت باید آمادگی لازم را داشته باشد تا سوخت صنایع و معادن را تامین و نیروگاه‌های جدید را وارد مدار کند. قراردادی که ایران با روسیه به مدت ۲۵ سال مبنی بر تهاتر گاز بسته است، می‌تواند نیاز معادن را جبران کند.
وی افزود: دولت باید پیش از سرد شدن هوا، تدابیر لازم را برای تامین تامین سوخت معادن و صنایع و همچنین کاهش ناتزاری اتخاذ کند تا واحدهای تولید صنایع و اکتشافات معدنی با مشکل مواجه نشوند. قطعا معادن کشور از موضوع کمبود انرژی جدا نیستند و امیدوار هستیم تا قبل از هر بحرانی، دولت اقداماتی را برای رفع ناترازی انجام دهد، تا مشکلات گریبانگیر معادن نشود. استاندارد کردن بخاری‌های خانگی، اهمیت بسیاری در راستای صرفه‌جویی انرژی دارد و می‌توان این گازی که صرفه‌جویی می‌شود را در اختیار صنایع و معادن قرار داد. بخش معدن به‌طورمعمول مصرف‌کننده سوخت است و ما کمتر جایی شاهد بودیم که بخش معدن بخواهد سوخت را از چرخه خود خارج کند.
مرادی خاطرنشان کرد: شرکت ملی نفت ایران و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، باید اقدامات موثری را انجام دهند و همچنین نیاز است تا استانداران و فرمانداران، تلاش کنند تا سوخت معادن تامین شود. البته این تامین سوخت معادن باید در کنار مدیریت معادن باشد و نیازمند ایمنی خواهد بود و ایمنی معادن، بیشتر از کمبود سوخت معادن به توجه نیاز دارد.
سخن پایانی
مصرف سوخت یکی از اصلی‌ترین کانون‌های هزینه در صنایع معدنی است. حتی کوچک‌ترین بهینگی در این بخش می‌تواند به صرفه‌جویی‌های قابل‌توجهی بینجامد. برای مثال، اگر در یک سایت معدنی، بهازای هر کامیون حمل سنگ معدن، یک لیتر در ساعت در مصرف گازوئیل صرفه‌جویی شود، برای یک معدن کوچک می‌توان ماهانه بالغ بر ۷۰ هزار لیتر کاهش سوخت را برآورد کرد.
