به‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، اگرچه به‌دلیل نداشتن ارتباط تجاری ایران با ایالات‌متحده، تاثیر مستقیم تعرفه‌ها بر بورس ایران تقریبا صفر بوده، اما تاثیر غیرمستقیم، از مسیر نرخ کالاها و انتظارات بازارهای جهانی، ممکن است دیده شده باشد، اما این مولفه در مقایسه با تحریم‌ها، نوسانات ارزی و سیاست‌های اقتصادی داخلی نقش بسیار کمرنگی داشته است.

بازار سرمایه ایران به‌دلیل تحریم‌های چندلایه، ساختار غیرشفاف و بسته بودن به نظام مالی بین‌المللی، کمتر از سایر اقتصادها درگیر مستقیم با سیاست‌های تجاری امریکا بود. اما اقتصاد ایران، به‌ویژه در بخش بورس کالا و شرکت‌های صادرات‌محور، به‌شدت از قیمت‌های جهانی متاثر می‌شود.

هرچند تعرفه‌های ترامپ نقش غیرمستقیمی در تعدیل قیمت‌های جهانی ایفا کردند، اما آنچه بازار سرمایه ایران را به‌طورمستقیم در این بازه زمانی تحت‌تاثیر قرار داد، بازگشت تحریم‌ها از اردیبهشت ۱۳۹۷ بود. خروج امریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های نفتی، بانکی و مالی، شوک بزرگی به اقتصاد ایران وارد کرد.

در نتیجه، جریان نقدینگی داخلی به‌ویژه از سال ۱۳۹۸ به‌سمت بازار سرمایه هدایت شد و شاخص کل بورس تهران از حدود ۱۰۰هزار واحد در اوایل ۱۳۹۷ به بیش از 2 میلیون واحد در مرداد ۱۳۹۹ رسید. این رشد، باوجود شرایط رکودی اقتصاد، نشانه‌ای از یک حباب مبتنی بر سیاست‌های غلط پولی، هجوم نقدینگی و ضعف نظارت بود، نه نتیجه شرایط مساعد اقتصادی. بنابراین، در قیاس با تحریم‌ها و سیاست‌های پولی داخلی، تاثیر تعرفه‌های ترامپ بر بورس ایران ناچیز و غیرمستقیم بود.

از سویی نمی‌توان از نقش روانی سیاست‌های ترامپ بر بازار سرمایه ایران چشم‌پوشی کرد. سرمایه‌گذاران همواره نسبت به تحولات سیاسی بین‌المللی حساس هستند و در مقاطعی ریسک‌های ژئوپلتیکی ناشی از تنش‌های ایران و امریکا به نوسانات شدید در بازار سرمایه منجر شده است. صمت در گزارش پیش‌رو به بررسی تاثیر تعرفه‌های ترامپ بر بازار سرمایه پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

اثر تعرفه‌های ترامپ بر بورس ایران غیرمستقیم بود

پیمان حدادی، کارشناس بازار سرمایه معتقد است بازار سرمایه بیشتر تحت‌تاثیر تحریم‌ها، سیاست‌های ارزی و عوامل داخلی است. وی با تاکید بر اینکه سیاست‌های تجاری ترامپ مستقیما تاثیری بر بورس ایران نداشته است، اظهار کرد: اثر این سیاست‌ها بیشتر از کانال کاهش قیمت‌های جهانی کالاها و ایجاد اختلال در زنجیره تامین بر بازار سرمایه ایران منتقل شده است. وی بااشاره به اهمیت تحولات بین‌المللی در تحلیل صنایع صادراتی، خاطرنشان کرد: در آینده، وابستگی بازار ایران به متغیرهای جهانی افزایش خواهد یافت.

پیمان حدادی، تحلیلگر بازار سرمایه، بااشاره به سیاست‌های تجاری ترامپ در دوره ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ بیان کرد: این سیاست‌ها، به‌ویژه تعرفه‌هایی که علیه چین اعمال شد، تاثیر مستقیمی بر بورس ایران نداشت. وی افزود: در آن مقطع، بازار سرمایه ایران بیشتر تحت‌تاثیر تحریم‌های اقتصادی، نوسانات نرخ ارز و بی‌ثباتی داخلی بود.

حدادی با تاکید بر اینکه، بورس ایران به‌صورت غیرمستقیم از سیاست‌های ترامپ متاثر شده است، اظهار کرد: سیاست‌های تجاری ترامپ منجر به کاهش رشد اقتصادی جهانی، افت نرخ کالاها و بی‌ثباتی در زنجیره‌های تامین شد. این تحولات، به‌دلیل وابستگی شرکت‌های بزرگ بورسی ایران به بازارهای صادراتی، به‌صورت غیرمستقیم در عملکرد این شرکت‌ها نمود یافت.

این تحلیلگر بازار سرمایه در ادامه گفت: شرکت‌هایی مانند ملی مس ایران یا فولاد مبارکه اصفهان، که بخش عمده‌ای از درآمد خود را از صادرات به‌دست می‌آورند، در سال ۲۰۱۸ به‌دلیل کاهش تقاضای چین و افت نرخ فلزات در بازار جهانی آسیب دیدند. وی بااشاره به تشدید جنگ تجاری میان امریکا و چین در آن سال، بیان کرد: افت نرخ جهانی مس و فولاد در صورت‌های مالی شرکت‌های بزرگ بورسی ایران نیز منعکس شد و سودآوری آنها را تحت‌فشار قرار داد.

حدادی در ادامه افزود: در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹، نمی‌توان گفت که تعرفه‌های ترامپ باعث تقویت یا تضعیف بورس ایران شدند. وی با بیان اینکه سیاست‌های ترامپ بیشتر به رکود در بازار جهانی دامن زدند، تصریح کرد: تحریم‌های شدید علیه ایران و کاهش ارزش پول ملی، موجب انتقال نقدینگی به بورس و رشد شاخص شدند.

وی اظهار کرد: تأثیر سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ بر بورس ایران بیشتر از مسیر نوسانات نرخ جهانی و انتظارات روانی منتقل شد و نه به‌صورت مستقیم. رشد بازار سرمایه در آن مقطع بیشتر تحت‌تاثیر سیاست‌های ارزی دولت، ضعف بازارهای موازی مانند مسکن و ارز و ورود نقدینگی سرگردان بود.

این کارشناس در پاسخ به این پرسش که آیا در مقطع فعلی نیز باید سیاست‌های تجاری امریکا را در تحلیل‌ها مدنظر قرار داد، بیان داشت: قطعا بله. در دنیای امروز، هیچ بازاری مستقل از اقتصاد جهانی نیست. وی افزود: حتی باوجود تحریم‌ها و جدایی ایران از شبکه مالی جهانی، قیمت‌های جهانی و فضای سیاسی بین‌المللی از مسیر انتظارات سرمایه‌گذاران به بازار داخلی منتقل می‌شود.

حدادی بااشاره به اهمیت این موضوع در تحلیل صنایع صادرات‌محور، خاطرنشان کرد: برای تحلیل دقیق صنایع بورسی، باید جهت‌گیری اقتصاد چین، سیاست‌های امریکا و روند نرخ جهانی کالاها را به‌صورت مستمر رصد کرد. وی گفت: اگرچه ما به‌صورت فیزیکی و مالی با بسیاری از اقتصادهای جهان در ارتباط نیستیم، اما از منظر قیمت‌گذاری و انتظارات، به‌شدت اثرپذیری داریم.

باتوجه به اینکه تحولات جهانی به‌طورمستقیم بر عملکرد صنایع اثر خواهد گذاشت، بیان کرد: نرخ بهره در امریکا، تعرفه‌های تجاری، رشد اقتصادی چین، تصمیمات اوپک و حتی تنش‌های ژئوپلتیکی منطقه‌ای به‌صورت‌مستقیم‌تر در تحلیل‌های سرمایه‌گذاران وارد خواهد شد. وی تاکید کرد: در چنین شرایطی، دیگر نمی‌توان فقط بر عوامل داخلی تکیه کرد و ضروری است که تحلیل بین‌المللی و سواد مالی در میان فعالان بازار گسترش یابد.

تعرفه‌گذاری‌های ترامپ؛ تهدید پنهان برای صادرات‌محورهای بورسی ایران

حمید میرمعینی، کارشناس اقتصادی بااشاره به اثرات غیرمستقیم جنگ تجاری امریکا بر اقتصاد جهانی اظهار کرد: اگرچه ایران به‌دلیل قطع ارتباط مستقیم اقتصادی با ایالات‌متحده از تاثیر مستقیم تعرفه‌ها در امان است، اما رکود جهانی ناشی از این سیاست‌ها می‌تواند درآمدهای ارزی و عملکرد شرکت‌های صادرات‌محور بورس را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار دهد.

میرمعینی بااشاره به محدودیت‌های تعاملات اقتصادی ایران با جهان اظهار کرد: باتوجه به شرایط فعلی، بعید به‌نظر می‌رسد که تعرفه‌های تجاری امریکا به‌طورمستقیم بر بازار کالاهای داخلی ما تاثیر بگذارند. البته شرکت‌های صادرات‌محور ممکن است در کوتاه‌مدت به‌دلیل نوسانات بازار جهانی دچار آسیب شوند، به‌ویژه با در نظر گرفتن رکودی که این سیاست‌ها احتمالا به اقتصاد جهانی تحمیل خواهند کرد.

وی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد بازار جهانی به‌سرعت با نظام تعرفه‌ای جدید تطبیق خواهد یافت. در همین چند روز گذشته نیز، نشانه‌هایی از کاهش افت بازارهای جهانی و ثبات نسبی در نرخ کالاهای اساسی و فلزات مشاهده شده است. امریکا به‌عنوان یک ابرقدرت اقتصادی، نقش کلیدی در بازار جهانی ایفا می‌کند و سایر کشورها معمولا خود را با شرایط آن وفق می‌دهند.

این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اولویت‌بندی عوامل تاثیرگذار بر بازار سرمایه ایران بیان کرد: تاثیر اصلی بر اقتصاد ایران ناشی از تحریم‌ها و تنش‌های سیاسی است، نه این تعرفه‌های جدید. اگر شرایط سیاسی بهبود یابد و روند مذاکرات با امریکا مثبت پیش برود، حتی می‌توان انتظار رشد مقطعی بازار سرمایه را داشت.

میرمعینی در پیش‌بینی وضعیت بورس تهران تصریح کرد: بازار سرمایه در کوتاه‌مدت به احتمال زیاد رشد محدودی را تجربه خواهد کرد، اما تداوم این رشد به کاهش تنش‌های سیاسی وابسته است. بدون ثبات سیاسی، جریان نقدینگی قدرتمندی وارد بازار نخواهد شد و بورس همچنان در وضعیت نوسانی باقی خواهد ماند. البته حمایت‌های داخلی و جابه‌جایی پرتفوی‌ها ممکن است نقش تقویتی ایفا کنند، اما این رشد در صورت فقدان اخبار مثبت سیاسی پایدار نخواهد بود.

وی درباره آثار تعرفه‌های ترامپ بر اقتصاد ایران اظهار کرد: به‌نظر من، این تعرفه‌های جدید تاثیر خاصی بر اقتصاد ایران و به‌ویژه بورس نخواهند داشت، چراکه از اساس ما مراودات تجاری خاصی با امریکا نداریم که از این تصمیمات تاثیر بپذیریم.

میرمعینی افزود: عمده تجارت جهانی ما با کشورهای منطقه و بلوک شرق، به‌ویژه چین، انجام می‌شود. از این‌رو، اعمال تعرفه‌ها از سوی امریکا نمی‌تواند تاثیر چشمگیری بر بازار سرمایه ایران و صنایعی چون پتروشیمی‌ها داشته باشد. در صورت کاهش رشد اقتصادی کشورهایی مانند چین، اتحادیه‌اروپا، ژاپن و کشورهای آسیای‌شرقی، تقاضای جهانی برای مواد خام کاهش خواهد یافت. از آنجا که ایران صادرکننده مواد خامی چون نفت، پتروشیمی، فولاد، مس و سنگ‌آهن است، کاهش رشد جهانی و تقاضای بین‌المللی می‌تواند نرخ کامودیتی‌ها را پایین آورده و شرکت‌های بزرگ بورسی ما را که عمدتا دلاری و صادرات‌محور هستند، تحت‌تاثیر قرار دهد.

سخن پایانی

بررسی دقیق سیاست‌های تجاری ترامپ، به‌ویژه اعمال تعرفه بر واردات، نشان می‌دهد بازارهای جهانی و اقتصادهای وابسته به تجارت بین‌الملل به‌شدت از این تصمیمات آسیب دیدند. زنجیره‌های تامین مختل شدند، نرخ کالاهای پایه کاهش یافت و رشد اقتصادی جهان با افت همراه شد. اما درباره ایران، اگرچه تاثیر تعرفه‌ها از مسیر قیمت‌های جهانی به برخی صنایع بورسی منتقل شد، اما نقش اصلی در تغییرات بازار سرمایه ایران را تحریم‌های شدید، سیاست‌های پولی دولت و شرایط داخلی ایفا کردند. بورس ایران، خلاف تصور، بیشتر به عوامل داخلی واکنش نشان می‌دهد تا سیاست‌های تجاری امریکا، مگر آنکه آن سیاست‌ها مستقیما به ایران مرتبط باشند.

با این حال، برای آینده اقتصاد ایران، باید به این نکته توجه کرد که در صورت کاهش تحریم‌ها و گشایش در روابط بین‌المللی، تاثیر سیاست‌های تجاری قدرت‌های جهانی بر صادرات، واردات و سودآوری شرکت‌های ایرانی به‌شکل ملموس‌تری نمایان خواهد شد. از این‌رو، رصد دقیق سیاست‌های اقتصادی جهانی و تحلیل اثرات ساختاری آنها، باید به بخشی از فرآیند تصمیم‌سازی در سطح کلان تبدیل شود.

باتوجه به اینکه تحولات جهانی به‌طورمستقیم بر عملکرد صنایع اثر خواهد گذاشت، نرخ بهره در امریکا، تعرفه‌های تجاری، رشد اقتصادی چین، تصمیمات اوپک و حتی تنش‌های ژئوپلتیکی منطقه‌ای به‌صورت مستقیم‌تر در تحلیل‌های سرمایه‌گذاران وارد خواهد شد. در چنین شرایطی، دیگر نمی‌توان فقط بر عوامل داخلی تکیه کرد و ضروری است که تحلیل بین‌المللی و سواد مالی در میان فعالان بازار گسترش یابد.

در حالی که به‌ظاهر سیاست تعرفه‌ای دولت ترامپ تاثیر مستقیمی بر اقتصاد ایران ندارد، اما زنجیره‌ای از تحولات در اقتصاد جهانی و به‌ویژه بازار کامودیتی‌ها، می‌تواند تاثیرات عمیق و غیرمستقیمی بر عملکرد شرکت‌های بورسی ایران داشته باشد. در نهایت، آنچه بیش از همه آینده بازار سرمایه ایران را تعیین می‌کند، ثبات سیاسی، چشم‌انداز مذاکرات بین‌المللی و مدیریت تنش‌های ژئوپلتیک خواهد بود.

در نگاه کلان، سیاست‌های ترامپ بیشتر به رکود در بازار جهانی دامن زدند، اما همزمان تحریم‌های شدیدتر علیه ایران موجب کاهش ارزش پول ملی و انتقال نقدینگی به‌سمت بورس شد. بنابراین، نمی‌شود گفت تعرفه‌های ترامپ تاثیر مثبتی یا منفی روی شاخص بورس ایران گذاشتند؛ بلکه نقش آنها بیشتر از کانال‌های قیمتی در بازار جهانی و به‌صورت روانی بوده است.