دیدگاه استراتژیک ما توسعه‌محور است یا خیر؟
محمدرضا نعمت‌زاده
روزی از وزارت اطلاعات تماس گرفتند و گفتند که قصد دارند به مدیرانشان آموزش بدهیم. شنیده بودند چنین مرکزی دایر شده است. حتی برای وزارت جهاد کشاورزی، وزارت آموزش عالی و.... هم کلاس برگزار کردیم. از آموزش عالی تماس گرفتند که قصد کرده‌اند برای تعدادی از مدیرانشان کلاس‌های آموزشی برگزار کنند. این آموزش به‌گونه‌ای نبود که در کوچه و بازار بشود نظیرش را پیدا کرد.
درباره مراکز مشابه خارج از ایران مطالعه کرده بودیم. حتی یک‌بار برای کنفرانس صنعت نفت به کانادا رفته بودیم. آنجا به سراغ چنین مراکز و دانشگاه‌هایی رفتم. همین امر هم باعث شد، چنانچه پیش‌تر نوشتم، قرارداد مشترکی بین دانشگاه کلگری کانادا و دانشگاه صنعتی شریف تنظیم شود. برای نیازسنجی به ویژه از نظر فنی نیز با مرکز فنی و حرفه‌ای آلمان قراردادی امضا کردیم.
آلمانی‌ها در آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای از بهترین‌های جهان هستند. نتیجه این برتری‌شان را هم می‌توان از عملکرد صادرات و نقش‌شان در اروپا و جهان رصد کرد. آلمانی‌ها برای تشخیص کمبودها و مشکلات مهندسان ما با ۵۰۰ نفر از آنها مصاحبه کردند. نقاط ضعف را از این مصاحبه‌ها استخراج و اعلام کردند اگر می‌خواهیم کلاس‌های آموزشی برگزار کنیم باید به چه مواردی بپردازیم. دراین‌باره برنامه‌ریزی کرده بودیم و این‌گونه نبود که فقط کلاس‌های آموزشی برگزار کنیم و کارکنان را در کلاس بنشانیم.
در همه دورانی که در هیأت امنای دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقات عالی حضور داشتم به این نکته اشاره می‌کردم که فارغ‌التحصیلان باید problem solver باشند. ما به افرادی نیازمندیم که بتوانند رفتار و فرهنگ مردم ما را اصلاح کنند. به‌عنوان مطالعه‌ای موردی شهری را در نظر بگیرند و پس از اصلاح گستره فعالیت خود را در استان و سپس به اندازه کشور بزرگ‌تر کنند.
مثلا وقتی هر سال در سه مقطع لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترا، پنجاه تا شصت هزار مهندس کشاورزی تربیت می‌کنیم، چرا هنوز کشاورزی در دست و اختیار کشاورزان سنتی کم‌سواد یا بیسواد است؟ فارغ‌التحصیلان حاضر نیستند با روستایی کار کند و شریک شوند روستایی هم اصلا قادر به جذب فارغ‌التحصیلان نیست بنابراین با آموزش کم‌بازده روبه‌روییم که عملا نتیجه‌بخش هم نخواهد بود.
چند سال است کشاورزی گلخانه‌ای در کشور پا گرفته و فارغ‌التحصیلان کشاورزی با توجه به دانش و فناوری‌های جدید در این رشته مشغول به کار شده‌اند. از نظر اقتصادی و اشتغال هم با رشد روبه‌رو بوده‌ایم. با ارائه یارانه و حمایت‌های مالی دولت کشاورزی نسبتا رشد کرده است؛ کشت گندم، پیشی گرفته و کشت پنبه به یک‌پنجم کاهش یافته است. یعنی زمین‌های پنبه در اختیار گندم قرار گرفته است.
سعی کردیم چه در سطح مدیریت و چه فنی آموزش‌های موثر ارائه کنیم. یکصد نفر اول را همراه یکصد نفر دیگر که بعدتر اضافه شدند به‌گونه‌ای آموزش دادیم که حالا خودشان این صنعت را اداره می‌کنند.
در مدیریت استراتژیک، آماده‌سازی نیروی انسانی و استخدام پنج تا شش هزار نفر از مقطع دیپلم تا مهندس در مدت هشت سال، همان نیازی بود که به‌تدریج ما را به هدف نزدیک می‌کرد. ما شاهد آن بودیم که بخش‌های مختلف تقویت می‌شدند. حالا آنها این مسیر را در صنعت و توسعه آن ادامه می‌دهند؛ این تقویت سرمایه‌ای ملی است که قطعا قادر خواهد بود این صنعت را به چند برابر ظرفیت فعلی برساند. هرچند برخی نیز در میانه راه این مسیر را رها کردند و از ایران خارج شدند. بلایی که این سوال را در ذهن زنده می‌کند؛ دیدگاه استراتژیک ملی ما توسعه‌محور است یا خیر؟
پیش از این نیز در رابطه با خوراک سخن رفت. در این بخش، باید افزود که با افزایش سهم پتروشیمی ایران در جهان، نیاز به خوراک در این صنعت نیز افزایش پیدا کرده است. اگر در گذشته خوراک پتروشیمی‌ها متکی به مازاد پالایشگاه‌ها بود و بخشی در مناطق نفت‌خیز جنوب از تفکیک مایعات گازی NGL تهیه می‌شد، دیگر باید همپای فعالیت پتروشیمی‌ها، خوراک آن را هم تامین می‌کردیم. به همین دلیل، با شرکتی جهت انجام مطالعات جامع، قرارداد امضا کردیم.
پس از آن این شرکت، چنانچه پیش‌تر نوشتم، اعلام کرد چه طور و از چه راهی می‌توانیم خوراک پتروشیمی‌ها را در ۲۵ سال آینده تامین کنیم. با این حال زمان زیادی گذشت تا وزارت نفت که تامین‌کننده خوراک پتروشیمی‌هاست، این برنامه را پذیرفت. با توجه به تامین خوراک، چند واحد بزرگ پتروشیمی راه‌اندازی شد. خوراک پتروشیمی‌ها، از نعمت‌های خدادادی و در اختیار صنعت نفت است که تا پیش از این، آن را سوزانده یا در زیرزمین حرامش می‌کردیم.
با شناسایی و سپس مطالعه و مقایسه با کشورهای دیگر به ویژه عربستان متوجه شدم که این کشور در همکاری و با کمک سرمایه‌گذاران خارجی، برنامه‌ای استراتژیک را پیش می‌برد. عربستان معتقد بود هر آنچه از گاز در اختیار دارد باید تبدیل به محصولات پتروشیمی شود. بنابراین همه گازهای همراه نفت، به‌ویژه گاز اتان را به‌عنوان بهترین خوراک جدا می‌کرد. آنها پس از اتان، از گاز مایع به‌عنوان خوراک پتروشیمی استفاده می‌کردند.
