حفظ امنیت غذایی وابستگی مستقیمی به حفظ اراضی و شغل کشاورزی دارد. متأسفانه این موضوع طی سال‌های اخیر در کشور با پدیده تغییر کاربری، ساخت‌وساز در اراضی کشاورزی و دست کشیدن کشاورزان از شغل خود مواجه شده و به یک مقوله ضدامنیت غذایی تبدیل شده است.

۹۰ درصد اراضی کشاورزی کمتر از ۳ هکتار می‌شود

برآیند همه چالش‌های مربوط به تغییر کاربری را می‌توان در خرد شدن اراضی کشاورزی و خروج آنها از چرخه تولید مشاهده کرد. نگاه آماری به این مسئله ضدامنیتی، نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند. به طوری که معاون وقت وزیر جهاد کشاورزی سال گذشته در دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در کرج اعلام کرد که «درحال‌حاضر ۷۰ درصد اراضی کشاورزی ما زیر پنج هکتار است و در ۱۰ سال آینده ۹۰ درصد این اراضی کمتر از سه هکتار خواهد شد.» قاعدتاً برای زمین‌هایی در این حد خرد نمی‌توان سیاستگذاری درستی در راستای تولید و امنیت غذایی داشت.

این مسئله در استان البرز به عنوان یکی از استان‌های مساعد کشاورزی که نقش مهمی در امنیت غذایی کشور ایفا می‌کند؛ طی سال‌های اخیر بسیار بغرنج شده و در این مدت بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی استان به شهرک‌های ویلایی تبدیل شده است.

 باندهای ویلاسازی

این موضوع در البرز به قدری وخیم است که رئیس کل دادگستری البرز در سال ۱۳۹۹ از وجود «باندهای ویلاسازی» در استان خبر داد. حسین فاضلی هریکندی در خصوص فعالیت باندهای ویلاسازی با تأکید بر لزوم مقابله جدی با باندهای سازماندهی شده تغییر کاربری‌ها در استان تاکید کرد و افزود: بیشتر افرادی که زمینی را خریداری می‌کنند خود سازنده یا ایجادکننده تغییر در کاربری‌ها نیستند بلکه عمدتا افرادی با خریداری اراضی بزرگ آن را قطعه بندی کرده و در قطعات کوچک و گاهی پس از ساخت ویلا به افراد مختلف واگذار می‌کنند.

رئیس کل دادگستری البرز با هشدار به مدیران کلیه دستگاه‌های خدمات رسان از جمله ادارات آب، برق و گاز تاکید کرد: طبق بررسی انجام شده ارائه این خدمات یکی از علل عمده ادامه تغییر کاربری‌ها است که متخلفان را ترغیب به ادامه فعالیت خود می‌کند قطعا این اقدام مدیران ادارات جنبه مجرمانه داشته و برخورد قضایی خواهد شد.

رئیس کل دادگستری البرز گفته بود: قطعا کلیه برخوردها بدون ملاحظه و اغماض خواهد شد و تلاش خواهیم کرد در این زمینه ابتدا از افرادی شروع کنیم که صاحب قدرت و نفوذ هستند.

رئیس کل دادگستری البرز در آبان سال ۱۴۰۰ هم با ابراز نگرانی از وسعت تغییر کاربری‌ها در البرز گفت: در صورت عدم برخورد سریع با تغییر کاربری‌ها و ویلاسازی‌های غیرمجاز در آینده شاهد تبدیل استان البرز به شهر البرز خواهیم بود.

۲۰ درصد کشاورزان شغل خود را رها کرده‌اند!

توحید شیریزاد رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان البرز هم نکته قابل توجهی درباره وضعیت کشاورزی در استان البرز به ایسنا گفت. وی با اشاره به پایان سرشماری کشاورزی ۱۴۰۳ اعلام کرد: «این سرشماری نشان داد که تعداد بهره‌برداران در حوزه زراعت و باغداری طی ۱۰ سال اخیر، ۲۰ درصد کاهش داشته است. این یعنی اراضی و باغ‌های استان با تغییر کاربری، به ساختمان، باغ ویلا و سایر ساخت‌وسازها تبدیل شده است.» این یعنی ماحصل فعالیت باندهای ویلاسازی در استان البرز، از دست رفتن حجم بالایی از اراضی و رها کردن شغل کشاورزی و باغداری توسط ۲۰ درصد این افراد بوده است.

اگرچه طی این مدت شاهد برخورد وسیعی از سوی دستگاه قضایی با تغییر کاربری و تخریب حجم بالایی از ساخت‌وسازهای غیرمجاز بوده‌ایم؛ ولی در نظر نگرفتن موضوع پیشگیری توسط نهادهای متولی وضعیت بغرنجی به وجود آورده است. بررسی نقشه‌های ماهواره‌ای سال‌های نه چندان دور، تغییرات بسیار زیادی را در تبدیل اراضی کشاورزی به مناطق ویلایی نشان می‌دهد.

تغییر فاحش در ۱۰ سال

این موضوع به وضوح در تصویر ماهواره‌ای فاصله ۱۰ سال یعنی سال ۱۳۹۳ و سال ۱۴۰۳ به وضوح نمایان است. البته همان سال ۱۳۹۳ هم وضعیت اراضی از نظر تغییر کاربری حال مساعدی نداشت اما وضعیت به قدری وخیم شده که مقایسه سال ۱۴۰۳ با ۱۰ سال قبل هم وضعیت فاجعه‌باری را نشان می‌دهد. به هر حال، خواه ناخواه باید قبول کنیم که این حجم از تغییر کاربری غیرمجاز چیزی جز فساد آن هم با گردش مالی بسیار بالا نیست. چطور ممکن است در این استان با این حجم از نیرو و امکانات نظارتی، فقط در فاصله ۱۰ سال، این حجم از تغییر کاربری رخ دهد و نهادهای متولی نتوانند از آن پیشگیری کنند. البته تخریب و اعمال قانون بعد از ساخت هم دردی را دوا نخواهد کرد چون اولاً زمین کشاورزی دیگر به حالت کشاورزی باز نخواهد گشت و دوماً برخی سازندگان حتی تا چندین بار تخریب را هم تضمین می‌کنند و به خریدار تعهد می‌دهند در صورت تخریب ویلا، باز هم آن را بسازند!

سخن پایانی

حفظ امنیت غذایی وابستگی مستقیمی به حفظ اراضی و شغل کشاورزی دارد که متأسفانه طی سال‌های اخیر با پدیده تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی در معرض خطر است.این فساد به وضوح در تصویر ماهواره‌های فضایی پیداست. به راستی چطور می‌توان چشم بر از بین رفتن حاصلخیزترین اراضی البرز و کشور بست؟