اهمیت بخش کشاورزی در ایران از بابت تامین نیاز غذایی داخلی و منطقه‌ای برای کشور و حتی کشورهای همسایه حائزاهمیت است. بر همین اساس بروز هرگونه چالش در این حوزه، علاوه بر مردم ایران، مردم کشورهای مقصد صادراتی و تجاری‌مان را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

.mordorintelligence در سال گذشته تحلیلی درباره بازار کشاورزی ایران در سال ۲۰۲۴ ارائه داده بود، براساس این تحلیل، اندازه بازار کشاورزی در ایران در سال ۲۰۲۴ حدود ۳۳.۱۰ میلیارد دلار برآورد شده بود و پیش‌بینی می‌شد که این میزان تا سال ۲۰۲۹ به ۳۵.۳۰ میلیارد دلار برسد.

براساس داده‌های بانک جهانی اهمیت کشاورزی، در سال ۲۰۲۳ بخش کشاورزی در ایران ۱۳درصد در تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد و حدود ۱۵درصد از جمعیت آن را به‌کار می‌گیرد، همچنین براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی (فائو)، در سال ۲۰۲۲، ۴۷ میلیون هکتار زمین کشاورزی ایران، ۲۷درصد از کل مساحت آن را تشکیل داده و در سال ۲۰۲۳ ایران با تولید ۱۹.۸ میلیون تن به‌عنوان دهمین تولیدکننده غلات در آسیا شناخته شده است.

ایران در میان کشورهای آسیایی پس از چین و هند قرار دارد و جایگاه سوم را در ذخایر غلات داراست. ذخایر چین ۴۱۴ میلیون تن، هند ۶۵ میلیون تن و ذخایر غلات ایران در سال ۲۰۲۴، به ۱۱.۸میلیون تن رسید که ۸.۸ میلیون تن آن تنها گندم بود. با این حال، برای ۱۴.۹میلیون متریک تن غلات به واردات وابسته است.

براساس آخرین گزارش‌ها از سازمان فائو ایران از جایگاه محسوسی در تامین مواد غذایی جهان برخوردار بوده و در سال ۲۰۲۲ در صادرات ۱۱محصول کشاورزی جزو ۱۰ کشور نخست جهان قرار داشته و رتبه‌هایی از یک تا ۱۰ را در این زمینه به خود اختصاص داده و توانسته، در میان صادرکنندگان بزرگ محصولات غذایی در جهان قرار گرفته است.

در ادامه این گزارش آمده، دولت ایران فعالانه در حال تقویت توسعه بخش کشاورزی خود است و قصد دارد تا سال ۲۰۲۷ سطح زیرکشت گلخانه‌ای را به ۴۸ هزار هکتار افزایش دهد. به‌طورهمزمان، نهادهای بین‌المللی مانند برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، فائو و تسهیلات جهانی محیط‌زیست (GEF) به تغییر ایران به‌سمت رویکرد کشاورزی فراگیرتر از طبیعت کمک می‌کنند. برنامه کمک‌های مالی کوچک (SGP) UNDP پروژه‌های کشاورزی جزئی را تامین مالی می‌کند، در حالی که فائو در ایجاد شبکه‌های تحقیقاتی و ایجاد سیاست‌های کشاورزی پایدار کمک می‌کند. این تلاش‌های مشترک نشان‌دهنده یک مسیر امیدوارکننده برای بازار کشاورزی ایران در سال‌های آینده است.

کاهش جهانی تولید غلات تا ۱۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۵

براساس پیش‌بینی‌های انجمن غلات ایران، مصرف جهانی غلات با ۹ میلیون تن افزایش به ۲.۳۲ میلیارد تن خواهد رسید، همچنین تولید جهانی گندم با ۳.۲ درصد کاهش به ۷۹۴.۵ میلیون تن و تولید جهانی ذرت با ۵ میلیون تن کاهش به ۱.۲۲ میلیارد تن خواهد رسید. این امر منجر به کاهش یک درصدی ذخایر جهانی و رسیدن به کمترین میزان در ۱۰ سال گذشته یعنی ۵۸۰ میلیون تن خواهد شد.

این گزارش می‌افزاید: کارشناسان با در نظر گرفتن شرایط نامساعد جوی در اوکراین، روسیه، ایالات‌متحده، آرژانتین و کشورهای افریقایی، پیش‌بینی کردند که تولید جهانی غلات در سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ میلادی را به ۱۰ میلیون تن کاهش یابد و به ۲۳۱.۲ میلیارد تن رساند. انتظار می‌رود مصرف جهانی غلات طی این 2 سال با ۹ میلیون تن افزایش نسبت به فصل قبل به ۲.۳۲ میلیارد تن برسد.

پیش‌بینی فائو از کشاورزی ایران در سال ۲۰۲۴

براساس پیش‌بینی‌های سازمان فائو انتظار می‌رود نیازهای واردات غلات ایران در سال ۲۰۲۴ ـ۲۰۲۵ در سطوح پایین باشد، زیرا برداشت غلات بالاتر از حد متوسط برآورد شده است. همچنین براساس این پیش‌بینی، تولید غلات در ایران در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۲.۴ میلیون تن برآورد شده که حدود ۱۰ درصد بالاتر از میانگین است. برداشت گندم که در پایان سپتامبر ۲۰۲۴ تکمیل شد، ۱۴میلیون تن تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ درصد بالاتر از میانگین پنج‌ساله است.

حمایت پایدار دولت از طریق ارائه نهاده‌های یارانه‌ای، وام‌های کم‌بهره و آموزش فنی در هنگام کاشت و برداشت. علاوه بر این، نرخ تضمینی خرید دولتی ۱۷هزار و۵۰۰ ریال به‌ازای هر کیلوگرم گندم، که حدود ۵۰ درصد بیشتر از سال قبل است، کشاورزان را بر آن داشت تا زمین‌های وسیعی را بکارند که به برداشت گندم بالاتر از میانگین کمک می‌کند. به‌گفته وزارت کشاورزی، تا اواسط اکتبر ۲۰۲۴، دولت بیش از ۱۲میلیون تن گندم خریداری کرده که حدود ۱۶درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. برای سال زراعی جدید نیز، دولت در نظر دارد با هدف خودکفایی و حمایت از کشاورزان و افزایش نرخ خرید به ۲۰هزار و۵۰۰ ریال به ازای هر کیلوگرم گندم، سطح تولید گندم را نسبت به سال قبل افزایش دهد. با این حال، پیش‌بینی می‌شود به‌دلیل شرایط آب‌وهوایی خشک بین ژانویه و مه ۲۰۲۵، زمانی که محصولات اصلی گندم در مراحل رویشی هستند، تاثیر نامطلوبی بر عملکرد داشته باشد. در منطقه کلیدی تولید غلات خوزستان، پیش‌بینی می‌شود کاشت محصولات گندم و جو از اواسط نوامبر ۲۰۲۴ آغاز شود.

قیمت‌های محصولات کشاورزی

نرخ تورم سالانه در سپتامبر ۲۰۲۴ حدود ۳۰ درصد بود و به‌تدریج از بالاترین رقم ۵۵.۵ درصد در آوریل ۲۰۲۳ کاهش یافت. زیرا اقدامات پولی جدید نرخ ارز را تثبیت کرد. با این حال، باوجود کاهش نرخ تورم، به‌طورکلی نرخ مواد غذایی در سطوح بالایی باقی مانده است. بر همین اساس دولت ۴۰.۵ میلیارد دلار ارز یارانه‌ای برای واردات کالاهای اساسی برای سال مالی ۲۰۲۴ ـ20۲۵ (۲۱ مارس ۲۰۲۴ تا ۲۰ مارس ۲۰۲۵) اختصاص داد تا از افزایش قابل‌توجه قیمت‌ها در بازارهای داخلی بکاهد. نرخ ارز یارانه‌ای برای واردات کالاهای اساسی ۲۸هزار و۵۰۰ تومان است که فشارهای تورمی بر مواد غذایی ضروری و نرخ کالاهای وارداتی را کاهش می‌دهد.

پیش‌بینی جدید از کشاورزی ایران در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵

براساس پیش‌بینی تحلیل‌ها و مدل‌های جهانی «تریدینگ اکونومیک» در طولانی مدت و در سال ۲۰۲۴ تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی به رقم ۳۱۹ هزار و ۷۱۵ میلیارد ریال و در سال ۲۰۲۵ این رقم به ۳۲۵ هزار و ۴۷۰ میلیارد ریال خواهد رسید.

۷ مورد از مهم‌ترین مشکلاتی که کشاورزان در سال ۲۰۲۴ با آن روبه‌رو هستند

کشاورزان امروزه با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستند که به‌طوراساسی انعطاف‌پذیری کشاورزی مدرن را آزمایش می‌کنند، تهی شدن منابع ارزشمند لازم برای حفظ مزارع مدرن، تخریب زمین‌های کشاورزی و کم‌ارزش‌ شدن ظرفیت آن، دیدگاه عمومی غیرمرتبط از کشاورزی و تغییرات جمعیتی، تبدیل زمین‌های روستایی برای توسعه شهری، فرسایش و جدا شدن ذرات خاک توسط نیروهای طبیعی، کمبود نیروی کار و منابع در دسترس کارگران و فشار مالی بر کشاورزان به‌دلیل افزایش هزینه‌های کود از جمله این چالش‌ها خواهد بود.

چگونه کشاورزان می‌توانند به بهترین وجه با مسائل کشاورزی مدرن سازگار شوند؟

در حالی که کشاورزان در نتیجه شهرنشینی و منابع محدود با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند، شیوه‌های کشاورزی پایدار می‌تواند به افزایش بهره‌وری و در عین حال به‌حداقل رساندن اثرات زیست‌محیطی و حفظ منابع کمک کند.

استقبال از پیشرفت‌های فناوری، مانند فناوری‌های کشاورزی هوشمند و راه‌حل‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌تواند به کشاورزان کمک کند تخصیص منابع را بهینه کرده و کارآیی را بهبود بخشند. همکاری با سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاری در آموزش و افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت کشاورزی می‌تواند حمایت، درک و قدردانی از چالش‌هایی را که کشاورزان با آن روبه‌رو هستند، تقویت کند.

ترکیب این استراتژی‌ها می‌تواند به کشاورزان کمک کند تا مسائل و پیچیدگی‌هایی را که دنیای کشاورزی مدرن با آن مواجه است، ایجاد کنند و برای اطمینان از آینده‌ای پایدار و موفق برای صنعت و کره زمین، انعطاف‌پذیری ایجاد کنند.

رشد اقتصادی ۳.۷ درصدی و رشد ۶برابری کشاورزی ایران در ۱۴۰۳

همچنین براساس گزارش تیر، بانک جهانی رشد اقتصادی ایران بخش کشاورزی ایران در ۱۴۰۳ نسبت به سال گذشته رشد ۶ برابری داشته است. این نهاد بین‌المللی انتظار دارد که رشد بخش کشاورزی ایران در امسال نسبت به سال گذشته ۶ برابر شود و به ۱.۳ درصد برسد، اما رشد بخش صنعت به ۴.۷ درصد کاهش یابد.

بخش کشاورزی ایران در سال ۱۴۰۲، تحت‌تاثیر خشکسالی، فقط ۰.۲ درصد رشد کرد و رشد بخش صنعت در این سال ۷.۴ درصد گزارش شده بود. بخش خدمات نیز که در سال ۱۴۰۲، رشد ۳.۸ درصدی داشت، امسال با کاهش رشد مواجه شده است و بیش از ۳.۴ درصد رشد نمی‌کند.

سهم ۰.۳ درصدی ایران از صادرات صنایع‌غذایی جهان

با این حال به‌گفته رئیس کمیسیون صنایع‌غذایی اتاق ایران، صادرات صنایع‌غذایی در جهان و در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۰۰ میلیارد دلار بوده و صادرات ایران نسبت به صادرات جهانی ۰.۳ درصد برآورد می‌شود.

به‌گزارش از اتاق بازرگانی ایران، ابوالحسن خلیلی، رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران بااشاره به آمار و ارقام موجود، میزان صادرات این بخش در سال ۱۴۰۲ را یک‌میلیارد و ۸۱۱ میلیون دلار اعلام کرد و گفت: این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱ که برابر با یک‌میلیارد و ۵۸۰ میلیون دلار بوده، حدود ۱۴درصد افزایش داشته است. صادرات صنایع غذایی جهان در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۷۰۰میلیارد دلار اعلام شده و نسبت صادرات صنایع غذایی ایران در این سال در مقایسه با صادرات صنایع غذایی در جهان، ۰.۳ درصد بوده است.

این فعال اقتصادی با بیان اینکه صنایع غذایی سهم ۳.۷درصدی از تولید ناخالص داخلی و سهم ۱۸درصدی از کل اشتغال صنعتی را دارد، گفت: سهم صنایع‌غذایی از ارزش‌افزوده بخش صنعت حدود ۱۱درصد و سهم صادرات آن نیز ۳.۷ درصد از کل صادرات صنایع است. از سوی دیگر در حال ‌حاضر ۸ هزار و ۳۰۰ واحد صنعتی ثبت‌شده با اشتغال ۳۶۱ هزار نفر و تولید ۴۰ میلیون تن فرآورده غذایی در کشور فعال هستند.

وی همچنین میزان صادرات این بخش در سال ۱۴۰۲ را یک میلیارد و ۸۱۱ میلیون دلار برآورد کرد و گفت: این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱ که برابر با یک میلیارد و ۵۸۰ میلیون دلار بوده، حدود ۱۴ درصد افزایش داشته است.

غفلت از ظرفیت‌های بی‌بدیل ایران در تولید انواع محصولات غذایی

خلیلی با نگاهی به ظرفیت‌های بی‌بدیل ایران در تولید انواع محصولات غذایی، تاکید کرد: اقلام عمده صادراتی در جهان عبارتند از: محصولات لبنی، شیرینی و شکلات، نوشیدنی‌ها، گوشت و فرآورده‌های گوشتی و شرکت‌های ایرانی به‌ویژه در قالب برند حلال که متقاضیان فراوانی در کشورهای مسلمان و غیرمسلمان دارد، می‌توانند از فرصت‌های موجود بهره ببرند و حجم صادرات صنایع غذایی را افزایش دهند. این بخش به‌دلیل دارا بودن مزیت‌های نسبی در صادرات، ایجاد ارزش‌افزوده، سطح اشتغالزایی بالا و توسعه فعالیت‌های کشاورزی می‌تواند نقش موثری در اقتصاد ایران بازی کند، بنابراین باید تامین نیازهای آن را در اولویت قرار دهیم.

به‌اعتقاد این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، افزایش تولید و امنیت غذایی، جلوگیری از صدور مواد اولیه خام کشاورزی، وابستگی کم به مواد اولیه وارداتی، پایین بودن میزان سرمایه‌گذاری در مقایسه با سایر بخش‌های صنعتی و انحصار تولید در برخی محصولات از جمله مزایای این صنعت است که با تکیه بر آنها باید زمینه تولید و صادرات آسان‌تر را برای آن مهیا کرد.

به‌باور خلیلی، فعالان صنایع‌غذایی ایران با نوسانات نرخ ارز و مشکلات عدیده در تامین مواد اولیه بسته‌بندی، افزایش نرخ تمام‌شده باتوجه به تصمیمات ارزی در داخل کشور، دخالت دولت در قیمت‌گذاری، شناسنامه‌دار نبودن بخش زیادی از محصولات کشاورزی و اعمال محدودیت‌های مقطعی در حوزه صادرات، کمبود نقدینگی برای اصلاح زیرساخت‌ها و خرید دستگاه‌های بسته‌بندی جدید و... مواجهند.