دردسرهای کمبود کانتینر یخچال‌دار
سال‌هاست که مشکلات حمل‌ونقلی کشور چالش‌هایی برای تمام افراد جامعه داشته است، این چالش‌ها علاوه بر مشکلاتی که در تردد در سطح کشور و حتی داخل شهری ایجاد کرده، در مقیاس بزرگ‌تر، گاه موانعی بزرگ را بر سر راه تولید و تجارت گذاشته، موانعی که هرچند در سال‌های اخیر صدای اعتراض فعالان را بلند کرده، اما همچنان هیچ راهکاری برای رفع آن از طرف مسئولان را نداشته است.
صادرات، یکی از مهم‌ترین رکن‌های اساسی برای کسب درآمد کشور است، این در حالی است که در سال‌های گذشته در ایران صادرات به دلایل مختلفی از جمله مشکلات داخلی، خارجی، سیاسی و اقتصادی و حتی زیرساختی (حمل‌ونقلی) با چالش‌های بزرگ مواجه شده است. به‌دلیل موقعیت جغرافیایی ایران، برخورداری از منابع خاک حاصلخیز مناسب و چهارفصل بودن آن، محصولات کشاورزی ایرانی خواهان بسیاری در کشورهای مختلف جهان دارد. با این حال برخی مشکلات حمل‌ونقلی حل نشده، صادرات این محصولات را با محدودیت جدی مواجه کرده است.
صادرات ۱۵میلیارد دلاری در صورت حل مشکلات حمل‌ونقلی
ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون در رابطه با مشکلات حمل‌ونقل و تاثیر آن در بخش کشاورزی به روزنامه صمت گفت: در این زمینه نیاز است که به نکته فسادپذیری سریع برخی محصولات کشاورزی مانند محصولات لبنی و شیلاتی، سبزیجات و برخی میوه‌ها توجه کرد، متاسفانه به‌دلیل اینکه با کمبود کانتینرهای یخچال‌داری که از استانداردهای بین‌المللی لازم برخوردار باشند، مواجهیم این مسئله یک مشکل عمده در حمل‌ونقل محصولات کشاورزی ایجاد کرده است.
وی با اشاره به بازار روسیه، به عنوان یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی فعلی ایران، گفت: در این بازار نیز مشکل حمل‌ونقل را در حوزه دریایی داریم، کمبود کانتینرهای یخچالی در حوزه دریای خزر یکی دیگر از مشکلات حمل‌ونقلی ما است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون تاکید کرد: با این حال در حوزه دریا و زمینی، تعدادی کانتینر یخچالی موجود داریم، اما باوجود اینکه حمل‌ونقل ریلی یکی از امن‌ترین و ارزان‌ترین راه‌های حمل‌ونقل محصولات است، اما اصلا کانتینر یخچال‌دار در این حوزه نداریم.
قاسمی ادامه داد: صادرات گل و گیاه یکی از مواردی است که میتواند ارزآوری زیادی برای ما داشته باشد، در حالی که به‌دلیل کمبود همین کانتینرهای یخچالی یا عدم‌برخورداری از استانداردهای موردنیاز و مشکل حمل‌ونقل هوایی، در صادرات این محصولات و محصولات لبنی نیز با چالش روبه‌رو هستیم. این در حالی است که گل شاخه‌بریده امریکای‌لاتین روزانه وارد بازار مسکو و ماهی سالمون نروژ هم روزانه وارد بازار عربستان و امارات می‌شود، اما ما همچنان در زمینه صادرات ریلی، دریایی، زمینی و هوایی محصولات کشاورزی با چالش روبه‌رو هستیم.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون تاکید کرد: با این حال در نگاه نیمه پر لیوان نیز در نظر داشته باشیم که در همین شرایط تحریمی و با همین امکانات ناچیز، توانستیم حدود ۶ تا ۷ میلیارد دلار درآمد از صادرات را از آن خود کنیم، گرچه این میزان میتواند با این شرایط خوب باشد، اما مطلوب ما نیست و بازارهای ما را محدود می‌کند، بنابراین باید به سویی حرکت کنیم که افق‌های دورتری را جز کشورهایی که تقریبا وابسته به محصولات ما هستند، ببینیم؛ مانند کشورهای افریقایی که می‌توانند بازارهای گسترده‌تری برای ما باشند.
قاسمی افزود: کشورهای حاشیه خلیج‌فارس باتوجه به اقلیمی که دارند، امکان کشت و زرع به‌شکل ایران را ندارند و این مسئله باعث شده است که به دلایل مختلف از جمله شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی، ایران در صادرات بیش از ۸ قلم محصول، جزء کشور اول دنیا باشد که سرآمد آن، زعفران است. پس از زعفران، ما ۹۸ درصد زرشک دنیا را تولید می‌کنیم و در انار، سیب و مرکبات نیز جزء 5 کشور بزرگ صادرکننده دنیا هستیم و در پسته هم در بین رتبه دوم و سوم در تغییر قرار داریم. همچنین در محصولات صنایع‌غذایی نیز مثل کنسروها، بازار افغانستان، عراق و حاشیه خلیج‌فارس و در شیلات نیز، روسیه یا شوروی سابق را تامین می‌کنیم. اما معتقدم که باتوجه به میزان تولید، شرایط اقلیمی و ژئوپلتیک ما، این میزان برای‌مان کم است، بنابراین باید با رفع چالش‌ها، سطح صادرات و در نتیجه آن، تولید و اشتغال را افزایش دهیم تا بتوانیم برخی مسائل مربوط به اقتصاد را حل کنیم. به‌گفته رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون، اگر مشکلات مربوط به صادرات حل شود، احتمال اینکه بتوانیم تا ۱۵میلیارد دلار صادرات داشته باشیم نیز، وجود خواهد داشت.
وی همچنین بااشاره به تحریم‌های ترددی نیز گفت: خیلی از کشنده‌های ما اجازه ورود به کشورهای مقصد را ندارند، بنابراین در مرزهای کشور مقصد، کالاها را خارج و وارد کامیون‌های عراقی می‌کنیم؛ همین اتفاق در مرز آذربایجان و افغانستان نیز رخ می‌دهد.
وی در پایان سخنان خود در پاسخ به اینکه آیا این نوسازی باید به دست بخش خصوصی رقم بخورد یا دولتی نیز گفت: دولت و به‌طورکلی حاکمیت باید دست بخش غیردولتی را باز بگذارند، بخش خصوصی به‌شرطی‌که موانع برداشته شود، میتواند در بازسازی و نوسازی ناوگان‌ها ورود پیدا کند. بیش از ۷ سال است که در تلاش هستیم تا اجازه دهند کانتینر یخچالی وارد کشور شود. برای کشوری که در واقع چهارراه بین‌المللی است، بد است که کانتینر یخچالی در صنعت ریلی نداشته باشد، بنابراین اگر مجوزهای لازم داده و موانع برداشته شود، این امکان وجود خواهد داشت، اما در غیر این صورت نه!
مشکلات حمل‌ونقلی؛ عامل محدودکننده صادرات
آرمان خالقی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره مشکلات حمل‌ونقلی در حوزه کشاورزی با بیان اینکه به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های پیامد آن، نمی‌توانیم از ظرفیت‌های دیگر کشورها در بازارهای صادراتی استفاده کنیم، به صمت گفت: باتوجه به دمای بیش از ۵۰ درجه‌ای در بنادر کشور، کمبود کانتینرهای یخچال‌دار بر کیفیت محصولات صادراتی ایرانی تاثیر گذاشته است. باتوجه به اینکه محصولات کشاورزی اغلب فسادپذیر هستند و نمی‌توان محصولات صادراتی را در دمای بالا و شرجی بنادر معطل کرد، بنابراین درصورت بی‌توجهی به دمای نگهداری؛ محصولی که به مقصد می‌رسد، کیفیت خوبی نخواهد داشت.
وی با تاکید بر اینکه هیچ سرمایه‌گذاری مناسبی برای نوسازی یا تجهیز ناوگان محصولات کشاورزی انجام نشده است، گفت: اگر نتوانیم در خط انتقال صادراتی تجهیزات کافی را داشته باشیم، حتی اگر تولیدکننده تمام نکات بهداشتی و کیفی را رعایت کند نیز، محصولی که به بازارهای جهانی عرضه می‌کنیم، کیفیت کافی را نخواهد داشت.
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران بااشاره به تحریم‌ها و محدودیت‌های صادراتی گفت: باتوجه به اینکه به‌طورمستقیم به بسیاری از مقاصد صادراتی حمل‌ونقل کشتی یا دریایی نداریم، صادرات به‌شکل غیرمستقیم انجام می‌گیرد، برای نمونه محصولات ما بیشتر به امارات یا ترکیه صادر و سپس از آنجاها به‌سمت مقاصد صادراتی روانه می‌شوند. گاه در این جابه‌جایی‌ها به بسته‌بندی‌ها صدمه وارد می‌شود، بنابراین باید حداقل از نظر لجستیک امکانات لازم را فراهم کنیم.
وی در پاسخ به اینکه آیا این نوسازی باید به‌دست بخش خصوصی رقم بخورد یا دولتی گفت: باید بپذیریم که همه، همه‌کاره نیستند و نمی‌توانند هم تولیدکننده، هم حمل‌کننده و هم بازرگان خوبی باشند. بخش خصوصی به‌منظور حفظ بازارهای خود این آمادگی را دارد تا ناوگان حمل‌ونقل باری را نوسازی یا تجهیز کند، اما باید توجه داشت که آیا تامین این تجهیزات، هم به‌لحاظ نرخ رقابتی و هم به‌لحاظ کیفیت، به‌سادگی برای کشور اتفاق می‌افتد؟ باید اجازه ورود کامیون‌های کارکرده و تجهیز ناوگان داده شود یا به شرکت‌های حمل‌ونقلی تسهیلات ارائه شود تا ناوگان خود را تجهیز کنند.
خالقی همچنین بااشاره به هزینه بالای بیمه کالای صادراتی ایرانی به نسبت دیگر کشورها افزود: هزینه‌های بیمه کالای وارداتی و صادراتی ایران به نسبت دیگر کشورها مانند ترکیه یا عربستان به‌دلیل ریسک بین‌المللی ایران بالاتر است. از طرف دیگر چون کشتی‌ها وارد بنادر ما نمی‌شوند، باید کشتی واسط بگیریم که همین موضوع هزینه‌های صادراتی ما را افزایش می‌دهد.
از طرف دیگر، با عضویت در سازمان تجارت جهانی می‌توان از تعرفه‌های آن استفاده کرد، اما اکنون چون ما عضو نیستیم، نمی‌توانیم از این تعرفه‌ها استفاده کنیم، بنابراین هزینه عوارض گمرکی برای ما بالاتر است، بنابراین در یک محصول مشخص مثل بیسکویت یا ماکارونی حتی اگر قیمت‌های تمام‌شده یکسان باشد، به‌دلیل هزینه‌های سرباری که ما می‌پردازیم، آنها سود بیشتری می‌برند.
تاثیر چالش‌های حمل‌ونقلی در بازار داخلی
مهدی کریمی‌تفرشی، رئیس اتحادیه تعاونی‌های توزیع و فروش محصولات غذایی نیز پیش از این به تسنیم گفته بود: گرانی هزینه‌های حمل‌ونقل و کمبود کانتینرهای یخچالی همواره به توزیع محصولات به‌ویژه محصولات کشاورزی و جالیزی ضربه زده و یکی از اصلی‌ترین عوامل گرانی، محصولات بوده است. باید توجه داشت که حل مقطعی مسئله کمکی نخواهد کرد. یک روز کامیون‌داران اعتصاب می‌کنند، روز دیگر هزینه حمل‌ونقل سر به‌فلک می‌کشد. محصول سر مزرعه به‌وفور آماده توزیع است، اما یک‌جا در این زنجیره می‌لنگد و آن، زنجیره توزیع است.
وی ادامه داد: ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و... باعث شده نرخ محصولات در بازار گران تمام شود. از طرف دیگر، مافیای موجود در بازار باعث شده برای مثال محصولی مثل گوجه‌فرنگی مستقیم در بازار عرضه نشود و محصولات را انبار و به‌تدریج با نرخ بالا به بازار تزریق می‌کنند.
کریمی افزود: نقش صنعت حمل‌ونقل در رشد و شکوفایی کشور انکارناپذیر است. براساس آمار و اطلاعات موجود، سهم ارزش‌افزوده بخش حمل‌ونقل از کل کشور رقم قابل‌توجهی بوده و طی ۱۰ سال گذشته نیز روند رو به رشدی داشته است. در این میان سهم ارزش‌افزوده زیربخش حمل‌ونقل جاده‌ای بیش از سایر زیربخش‌ها بوده و همواره بیش از ۹۰درصد ارزش‌افزوده بخش حمل‌ونقل مربوط به حمل‌ونقل جاده‌ای بوده است.
به‌گفته وی، در کشور ما محصولات کشاورزی زیادی تولید می‌شود که می‌توان مازاد آنها را صادر کرد و بازارهای کشورهای همسایه را با تولیدات داخلی در دست گرفت. بسیاری از موادغذایی فسادپذیر هستند و به‌سرعت خراب می‌شوند. این در حالی است که می‌توان امکاناتی را ایجاد کرد تا این مواد بدون مشکل جابه‌جا و صادر شوند. وی تاکید کرد: فقدان انبارهای مکانیزه و سردخانه‌های مناسب در بخش کشاورزی باتوجه به تنوع آب‌وهوای ایران، یکی دیگر از مشکلات جدی این بخش است که امنیت غذایی را به‌مخاطره می‌اندازد.
وی در پایان گفت: در حال حاضر در بسیاری از پارکینگ‌های هوایی، هواپیماهای بدون استفاده وجود دارند که می‌توانند در اختیار بخش کشاورزی قرار گیرند و به این طریق از هدررفت محصولات کشاورزی کاسته شود، زیرا کشاورزی تنها بخشی است که در دوران کنونی و در شرایط تحریم میتواند ارزآور باشد. اگر امکانات مناسب در اختیار این بخش قرار گیرد، میتواند نقش بسزایی در ارزآوری داشته باشد.
سخن پایانی
هاب منطقه، انرژی خورشیدی و اقلیم از شمال تا جنوب ایران ظرفیت‌های بسیار خوبی برای تولید محصولات کشاورزی در آن فراهم کرده است که اغلب کشورها از آن محروم هستند. باتوجه به کیفیت خوب محصولات تولیدی ایرانی از نظر پروتئین، بازار خوب در کشورهای منطقه مانند ازبکستان و سهم ۳۰ درصدی اشتغال کشور در حوزه کشاورزی، نیاز است تا مسئولان و مدیران نهادهای مربوطه در کشور توجه ویژه‌ای به این بخش داشته و با حل چالش‌ها و مشکلات آن در راستای بهبود وضعیت صادراتی محصولات کشاورزی اقدام جدی داشته باشند.
