زمان احیای صنعت خودرو فرا رسیده است
لحظه‌ای فرارسیده که چشم‌انداز صنعتی کشورمان، به‌ویژه بخش خودرو، با فوریت می‌تواند برای همیشه از یاد برود یا با خوش‌بینی دوباره جوان شود. اخیرا یک برنامه تلویزیونی نشان داد، ۹۲ درصد بینندگان ازتوقف فعالیت صنعت خودرو داخلی به نفع واردات حمایت می‌کنند. این نظرسنجی نیاز به تغییر بنیادین در صنعت کشور را بیش از پیش نمایان می‌کند. مصرف‌کنندگان که از هزینه‌های گزاف وسایل نقلیه با کیفیت پایین سرخورده‌اند، از صنعت ملی ناامید شده‌اند و با عدم‌شفافیت خودروسازانی که نه موقع خرید و نه موقع استفاده، خدمات قابل‌قبول به مشتریان ارائه نمی‌دهند، پیامی تند و تلخ برای خودروسازان کشور دارند: کاش نبودید! وضعیت خودروسازی کشور از هر منظری غیرقابل دفاع است و نیاز به اقدام فوری دارد. با این حال، همیشه در مشکلات، ذهن‌های بزرگ می‌توانند فرصت‌های جدیدی را خلق کنند و تنگنای امروز صنعت ما فرصت است اگر درست درک شود. صمت درباره وضعیت نامناسب و قابل تامل صنعت خودرو با کارشناسان این حوزه گفت‌و گو کرده که در ادامه می‌خوانید.
تغییر صنعت خودرو اجتناب ناپذیر است
علی میرزایی‌سیسان، پژوهشگر صنعت خودرو درباره وضعیت فعلی صنعت خودرو کشور و نیاز به احیای آن به صمت گفت: واقعیت این است که صنعت خودرو ما از نظر کلان و به‌ویژه کیفی، شرایط مناسبی ندارد. اصل موضوع پس‌رفت کیفیت در خودروسازی ما، اول در تنبلی مدیران در سراسر هرم صنعتی ما بوده است، در حالی‌که بی‌انگیزگی در قشر کارگر هیچ‌وقت کم نشده و تا دل‌تان بخواهد اخبار ناخوشایند ناسالمی مالی در این صنعت زیاد است. در فقدان رهبری الهام‌بخش در میان مدیران سطح متوسط و ارشد در صنعت چه باید کرد؟ شفافیت مالی و ارتقا تکنولوژی را از کی باید طلبید؟ واقعیت این است که از خود راضی بودن مدت زیادی است فرهنگ غالب سودبران این صنعت و بازار شده، در حالی که زحمتکشان این‌قشر همیشه زیر فشار افزایش تولید به هر قیمتی بوده‌اند! نتیجه این نامدیریتی این است که تغییر دیگر اجتناب‌ناپذیر است. اینکه صنعت را رها کنیم و درش را تخته کنیم یا مشکلاتشان را به روی خود نیاوریم یا ضعیفانه بخواهیم فرانسوی‌ها و چینی‌ها به جای ما در صنعت فکر کنند، راه‌حل یک متفکر ایرانی نیست. این در واقع انعکاس تنبلی و بی‌خیالی مدیریت در تمام سطوح است. تغییر خودروسازی ایران باید توسط ایرانی هدایت شود، اگر می‌خواهیم در جهان مدعی صنعتی باشیم. خارجی‌ها مجانی برای ما، مشکلات صنعتمان را حل نمی‌کنند! همان‌طور که ضرب‌المثل غربی‌هاست که می‌گویند: « ناهار رایگان در دنیا وجود ندارد.» ما باید خودمان به‌طور فعال به چالش‌های پیش روی صنعت خودرو بپردازیم.
اصلاح به جای توقف خودروسازی
میرزایی‌سیسان درباره شروع حرکت برای احیای صنعت خودرو با اشاره به اینکه باید نگاه‌مان را تغییر دهیم، اظهار کرد: برای آغاز تغییرات معنادار، باید صنعت و مسئولیت‌پذیری را در تمام رئوس هرم صنعت بیدار کنیم. به جای توقف خودروسازی در کشور، باید بر یادگیری و اجرای اقدامات اصلاحی تمرکز کنیم. صنعت ما باید فارغ‌التحصیلان برتر را به این حرفه جذب کند، کاری که در دهه ۷۰ خورشیدی به‌خوبی انجام می‌شد، ولی مثل بقیه امور بعد از مدتی فراموش شد.
وی ادامه داد: مشکل عجیب دیگر در صنعت خودرو، دوشغله بودن غیررسمی بسیاری از کارکنان است. امری که باعث می‌شود یک نفر نتواند تمرکز اصلی خود را روی بهینه‌کردن وظایف خود در خودروسازی بگذارد. غیرممکن است در خودروسازی آلمان یک نفر که در فولکس واگن کار می‌کند، عصرها نیز شغل دومی داشته باشد. پس چرا انتظار داریم محصولات‌مان مانند محصولات آلمانی باکیفیت باشد. این دوشغلی‌ها، نابسامانی عدیده‌ای برای کارکنان و شرکت به‌وجود می‌آورد و صنعت را از حرفه‌ای بودن دور می‌کند.
پژوهشگر حوزه خودرو افزود: فرار از مشکلات صنعتی برای ایران دیگر یک گزینه نیست. کشور ما باید صنعتی شود و ارزش سوخت‌های فسیلی زودتر از آنچه فکر می‌کنیم، کم خواهد شد. روزی فراخواهد رسید که کسی از ایران نفت نخواهد خرید، چون تعادل عرضه و تقاضای جهانی در انرژی در حال تحول است، حمل‌ونقل در حال تحول است و اتوماسیون و صنعت هوش مصنوعی در حال متحول کردن صنایع هستند. زمان آن فرارسیده که سیاستمداران و مدیریت در همه سطوح صنعت شجاعت لازم را برای مقابله با مسائل جدی به کار گیرند. اگر واقعا خواهان یک صنعت شفاف و مصرف‌کننده‌محور هستیم، می‌توان اقدامات اصلاحی متعددی را برای اصلاح وضع فعلی انجام داد. در اینجا یکی دو مورد را که مربوط به سطح کلان کشور است، مطرح می‌کنیم. یکی از این معیارها ادغام و خرید و شراکت کلان و فروش زیرمجموعه‌ها (M&A) یک شرکت صنعتی است. M&A می‌تواند یک حرکت استراتژیک برای شفاف‌سازی کردن، افزایش کارآیی و تضمین موفقیت آینده صنعت باشد. ما در صنعت خودرو احتیاج به باور کردن و جرأت تغییرات بزرگ داریم. ادغام یا فروش می‌تواند منابع را هم‌افزا کند، دوباره‌کاری را حذف کند و به صرفه‌جویی در مقیاس دست یابد و صنعت را چابک‌تر و رقابتی‌تر کند.
جرأت تصمیم‌گیری‌های بزرگ را به مدیران برگردانیم
میرزایی‌سیسان در ادامه به راهکارهای دیگر احیای صنعت خودرو اشاره کرد و گفت: تجدید ساختار مالی خودروسازی ما نیز ضروری است. در همین زمینه هم فعالیت‌های M&A می‌تواند این امر را با توانمند ساختن شرکت‌ها برای مدیریت مؤثرتر بدهی و بهبود سلامت مالی خود، جذب سرمایه‌گذاری بیشتر برای نوسازی و توسعه تسهیل کند. طرز فکر ما برای حل مشکلات باید تکامل یابد. ما باید به سمت بالابردن تاب‌آوری صنعت در سطح کلان باشیم، همچنان که به فکر تغییر هستیم و یاد بگیریم که بعد از زمین خوردن بلند شویم و نوآوری کنیم. نه اینکه محصول چینی را با مُهر تولید ایران برای شوآف پیشرفتمان در نمایشگاه‌ها نشان دهیم. باید جرأت تصمیم‌گیری‌های بزرگ را به مدیران‌مان برای تغییرات برگردانیم. آنها نباید از اجرای تغییر هراسان باشند، چون ترس از سرزنش وزیران دارند. مهندسی یک سفر مداوم با بالا و پایین شدن‌های زیاد است. در همه کشورهای دنیا شکست باعث نوآوری و بقا شده است، البته به شرط همت.
آخرین فرصت صنعت خودرو ایران برای بقا
پژوهشگر حوزه خودرو افزود: درگیر شدن در فرآیندهای اصلاحی درس‌های ارزشمندی در زمینه مدیریت صنعتی، نوآوری و شفاف‌سازی مالی ارائه می‌دهد. این تجربیات برای توسعه یک بخش صنعت که خواستار انطباق با مناظر اقتصادی و فناوری در حال تحول و در سطح صنعت جهانی باشد، یک فرصت است. تلاش برای اصلاح این صنعت، ارتقای کیفیت، افزایش شفافیت و مبارزه با فساد می‌تواند به‌عنوان یک کاتالیزور قدرتمند برای تغییرات فرهنگی و سازمانی عمل کند. چنین تغییری شرکت‌ها را تشویق می‌کند شیوه‌های مدیریتی مؤثرتری را اتخاذ کنند و فرهنگ مبتنی بر عملکرد را بپذیرند. باید در صنعت خودرو چابک‌تر شویم، نه اینکه خودکشی کنیم و به‌دنبال پیدا کردن کالبد جدیدی برای صنعتی شدن باشیم. دوران مهم نبودن رضایت مشتریان و حمایت‌گرایی بی‌چون‌وچرای بزرگان از صنعت به پایان رسیده است. بدون توجیه اقتصادی رشد و بقای صنعتی یک داستان خیالی است.
وی با اشاره به اینکه تصمیم‌گیران صنعت ما باید فرهنگ رشد واقعی را در جاده مخصوص ترویج دهند، ادامه داد: این تصمیم‌گیران برای نقش‌آفرینی مهندسی در سطح بین‌الملل در کف جاده مخصوص تلاش کنند، نه از پشت میزهای زیبای ریاست، زیرا این روزها آخرین فرصت صنعت خودرو ایران برای بقاست در حالی که ۹۲ درصد از مردم آرزو می‌کنند کاش این صنعت در کشور وجود نداشت. اگر صنعت کشور از این تلنگر تلخ مصرف‌کننده بیدار نشود، دیگر امیدی برای تغییر نیست.
برای مدیران شجاع بن‌بست وجود ندارد
میرزایی‌سیسان در پایان با تاکید بر اینکه فرصت زیادی برای نجات صنعت باقی نمانده، اظهار کرد: بیاییم از این بازخورد تلخ، به‌عنوان یک فرصت برای تغییر و پیشرفت جامعه استفاده کنیم. برای کسانی که به اندازه کافی شجاع هستند که اشتباهات مهندسی و مالی گذشته را تصحیح و نوآوری کنند، بن‌بست وجود ندارد. ولی دیگر جایی برای ادعا کردن واهی وجود ندارد که بدون پیشرفت واقعی، روبان‌قرمز افتتاح محصول ناتمام را به اسم محصول تجاری ببریم. قبل از اینکه از خارجی‌ها طالب درمان زخم‌عمیق صنعتمان باشیم، خودترمیمی را با شفافیت و اعتماد به فارغ‌التحصیلان سالم و حمایت از قشر کارگر زحمتکش شروع کنیم. شرایطی ایجاد نکنیم که به هر دلیلی مهندسان ما دوشغلی و سه‌شغلی باشند که پیامدهای تلخ کیفیت و مشکلات اجتماعی به‌وجود می‌آورد. ادعای واهی پیشرفت صنعتی نکنیم، در عمل نشان دهیم برای تغییر مثبت صنعت خودرو شب و روز تلاش کنیم! اگر مصرف‌کننده تغییر مستمر و صادقانه را در تولید و عرضه و خرید محصولات صنعت حس کند، وفاداری به خرید محصول ایرانی را نیز بیشتر می‌یابد.
خصوصی‌سازی؛ گام نخست احیای صنعت خودرو
مسیح فرزانه، کارشناس صنعت خودرو درباره وضعیت کنونی صنعت خودرو با توجه به ۵ دهه فعالیت این صنعت به صمت گفت: با وجود سرمایه‌های هنگفتی که در صنعت خودرو صرف شده، اما به‌دلایل گوناگون این صنعت از توسعه بازمانده است. در عدم‌توسعه‌یافتگی صنعت خودرو چند عامل به‌طور همزمان تاثیرگذارند که باعث شده سرمایه‌های زیادی در این بخش از دست برود. تصدیگری دولت، یکی از این موارد است. اگرچه سایه تصدیگری دولت طی سال‌ها همیشه بر سر صنعت خودرو سنگینی می‌کرده، اما واقعیت این است که هر قدر جلوتر آمده‌ایم، این تصدیگری و به‌نوعی دخالت دولت در این صنعت و دولتی کردن آن، بیشتر و بیشتر شده است. ادامه این رویکرد قطعا به ضرر این صنعت است همچنان‌که بخشی از آن را هم شاهد هستیم. یک بنگاه اقتصادی ضررده مانند صنعت خودرو باید به بخش خصوصی واگذار شود تا با مدیریت و سرمایه این بخش احیا شده، توسعه یابد و زمینه رونق اقتصادی، اشتغالزایی و رفاه را در جامعه فراهم کند.
فرزانه ادامه داد: در ادامه شاهد سوءمدیریت در صنعت خودرو هستیم که زیان زیادی به این صنعت وارد کرده است. از سویی هم صنعت خودرو به‌عنوان یک صنعت استراتژیک برای کشور، طی چند سال اخیر تبدیل به یک صنعت سیاسی شده است.
نجات صنعت خودرو با الگوبرداری درست
فرزانه در پاسخ به این پرسش که با وجود تمام مشکلات صنعت خودرو، آیا ادامه دادن تلاش‌ها برای رونق دوباره این صنعت نتیجه‌بخش است یا خیر، اظهار کرد: برای پاسخ به این پرسش بهتر است به کشورهای نزدیک یا همسایه نگاه کنیم؛ این کشورها درباره صنعت خودرو درگیر برنامه‌ریزی‌های بلندمدت دست‌کم ده‌ساله هستند. نگاه بلندمدت و داشتن چشم‌انداز در تمام کشورهای دنیا مشاهده می‌شود و بر این اساس ما هم در کشور نمی‌توانیم جدا از روند و فرمول‌هایی که برای بهسازی و توسعه یک صنعت در جهان وجود دارد، حرکت کنیم. باید نگاهی به مسیری که صنعت خودرو جهان به‌ویژه کشورهای صاحب‌نام در این صنعت طی کرده‌اند، بیندازیم.
وی افزود: واقعیت این است که نجات صنعت خودرو در گرو رفع تحریم‌هاست؛ یعنی نخست سیاست‌گذار باید به این سمت حرکت کند که از بار تحریم‌ها بکاهد و درنهایت این صنعت به سمتی برود که توسعه محقق می‌شود. باید به‌طور همزمان در کنار تلاش برای رفع تحریم‌ها، نگاه متولیان امر به صنعت خودرو تغییر کند و آنجاست که می‌توانیم بگوییم تلاش‌های ما برای توسعه این صنعت نتیجه‌بخش خواهد بود. تا ریشه‌درمانی انجام نشود، نمی‌توان منتظر اتفاق شگفت‌انگیزی در صنعت خودرو بود.
نخست مونتاژکننده خوبی باشیم
کارشناس صنعت خودرو در پایان اظهار کرد: در حال حاضر اگر تاکید بر ادامه راه این صنعت است موضوع به نگاه کلان سیاست‌گذاران برمی‌گردد. این صنعت برای ما یک صنعت استراتژیک است. البته باید بپذیریم که تولیدکننده خودرو نیستیم، اما می‌توانیم یک مونتاژکننده خوب خودرو باشیم. صنعت خودرو زمانی افتخار تولید خودرو را کسب خواهد کرد که از طراحی گرفته تا عرضه خودرو، صاحب دانش و فناوری باشد. این درحالی است‌که فناوری صنعت خودرو ما وارداتی است و صادرات خودرو هم نداریم. بهتر است در صنعت خودرو با توجه به شرایط کنونی آن، دست‌کم یک مونتاژکننده خوب باشیم. در این شرایط می‌توانیم نیاز بازار خودرو را با ترکیبی از مونتاژ باکیفیت و واردات تامین کنیم. حرکت براساس این رویکرد دشوار نیست. ضمن اینکه بخش زیادی از صنایع مستقیم و غیرمستقیم به صنعت خودرو ضررده کنونی متصل هستند و تعطیل شدن این صنعت در چنین شرایطی پیامدهای سنگین اقتصادی، اجتماعی و... به‌دنبال خواهد داشت. صنعت خودرو ما با تغییر نگاه، این پتانسیل را دارد که برای کشور مزیت‌های زیادی به‌دنبال داشته باشد که البته زمانبر و نیازمند تعاملات بین‌المللی است.
سخن پایانی
بنابراین گزارش کارشناسان معتقدند تا دیر نشده باید برای احیای صنعت خودرو دست به کار شویم و از پتانسیل ایرانی برای نجات این صنعت استفاده کنیم. احیای صنعت خودرو ایران نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است که شامل اصلاحات ساختاری، بهبود فناوری و افزایش رقابت‌پذیری می‌شود. احیای این صنعت نیازمند همکاری همه ذینفعان از جمله دولت، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی است. با اتخاذ یک رویکرد جامع و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان این صنعت را احیا کرد و به آینده روشن این صنعت امیدوار بود.
