بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به سال قبل ۰.۴ درصد افزایش یافته است. جمعیت شاغلان، برابر با ۲۴میلیون و ۴۹۰ هزار نفر بوده که نسبت به سال قبل، بیش از ۷۷۰ هزار نفر افزایش یافته و بررسی اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲، بخش خدمات با ۵۱.۹ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی، بخش‌های صنعت با ۳۳.۷ درصد و کشاورزی با ۱۴.۴ درصد قرار دارند.

اشغال و بیکاری، از جمله موضوعات اساسی اقتصاد هر کشوری است، به‌گونه‌ای که افزایش اشتغال و کاهش بیکاری، به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع تلقی می‌شود. نرخ بیکاری یکی از شاخص‌هایی است که برای ارزیابی شرایط اقتصادی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

به‌گزارش صمت به‌نقل از آخرین گزارش مرکز آمار ایران، طرح آمارگیری نیروی کار با هدف شناخت ساختار و وضعیت جاری نیروی کار و تغییرات آن اجرا می‌شود. این هدف از طریق برآورد شاخص‌های فصلی و سالانه نیروی کار در سطح کل کشور و استان‌ها، برآورد تعداد سالانه در سطح کل کشور و استان‌ها، برآورد تغییرات فصلی و سالانه شاخص‌های نیروی کار در سطح کل کشور و استان‌ها و برآورد تغییرات سالانه شاخص‌های نیروی کار در سطح استان‌ها تامین می‌شود.

براساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده، به‌دلیل تحولات اجتماعی انجام‌گرفته در زمینه ورود افراد به بازار کار در سال‌های گذشته، در کشورها حداقل سن ۱۵سال، برای بررسی شاخص‌های کلیدی بازار کار در نظر گرفته شده که به‌دلیل تحولاتی در ایران، از بهار سال ۹۸ شاخص‌های عمده بازار کار ایران براساس جمعیت ۱۵ساله و بیشتر محاسبه و ارائه شده است.

بنا بر آخرین آمارهای ارائه‌شده در سال ۱۴۰۲، عمده‌ترین شاخص‌های بازار کار محاسبه شده است. بر این اساس، جمعیت ۱۵ساله و بیشتر کشور در پایان سال گذشته به بیش از ۶۴ میلیون و ۵۵۲ هزار نفر رسیده که از این جمعیت تنها ۲۶ میلیون و ۶۳۸ هزار نفر که معادل تنها ۴۱.۳ درصد کل جمعیت بیش از ۱۵ساله و بیشتر بوده‌، از نظر مشارکت اقتصادی فعال محسوب شده‌اند. به این ترتیب بالغ بر ۳۷ میلیون و ۹۱۴ هزار نفر از جمعیت کشور که معادل ۵۸.۷ درصد از جمعیت بزرگ‌تر از ۱۵ سال ایران، در سال گذشته نه شاغل بوده و نه در پی شغل.

از میان جمعیتی که فعال محسوب شده‌، معادل ۲۴ میلیون و ۴۹۰ هزار آنها از نظر مرکز آمار ایران در طول سال گذشته شاغل بوده‌اند و نرخ بیکاری نیز ۸.۱ درصد بوده است. به‌زبان ساده‌تر مرکز آمار معتقد است در طول سال ۱۴۰۲، 2 میلیون و ۱۴۸هزار نفر از جمعیت فعال کشور، در یافتن شغل ناکام مانده‌اند.

سهم کمتر از ۳۸ درصدی شاغلان از جمعیت

همان‌طوری که گفته شد، ۴۱.۳ درصد از کل جمعیت بزرگ‌تر از ۱۵ساله کشور در سال گذشته فعال بوده‌اند. همچنین نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در میان زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری در مقایسه با مناطق روستایی کمتر بوده است.

ارقام جدید نشان می‌دهد که سهم اشتغالزایی بخش خدمات و صنعت در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۱ به‌ترتیب ۰.۳ درصد و ۰.۱ درصد افزایش یافته،اما سهم شاغلان بخش کشاورزی ۰.۴ درصد کاهش یافته است. خشکسالی در کنار بحران سیاست‌گذاری‌ها را می‌توان از علل افت تولید در بخش کشاورزی ایران به‌شمار آورد.

بررسی نرخ بیکاری تمام جمعیت ۱۵ساله و بیشتر ایران نشان می‌دهد که ۸.۱ درصد از آنها گرچه جویای شغل بودند،اما نتوانستند شاغل شوند. همچنین براساس فاصله اطمینان ۹۵درصدی که مرکز آمار مدعی آن است، نرخ بیکاری کل ایران بین ۸.۷ درصد تا ۸.۳ درصد با نقطه مرکز ۸.۱ درصد به‌دست آمد. به‌زبان ساده‌تر، نرخ بیکاری در میان زنان نسبت به مردان و در مناطق شهری کشور در مقایسه با نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی تغییرات روند تغییرات نرخ بیکاری نشان می‌دهد که این شاخص نسبت به بهار ۱۴۰۱ کاهش ۰.۹ درصدی را تجربه کرده است.

بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص نسبت به سال ۱۴۰۱ به‌میزان ۰.۴ درصد افزایش یافته است. بررسی نسبت اشتغال جمعیت ۱۵سال و بیشتر نشان می‌دهد که ۳۷.۹ درصد از جمعیت در سن کار (۱۵ساله و بیشتر) شاغل بوده‌اند. به‌زبان ساده‌تر، باید گفت از کل جمعیت ایران در سال ۱۴۰۲ که از ۱۵ سال بزرگ‌تر بودند، تنها ۳۷.۹ درصد در بخش رسمی اقتصاد کشور فعال بوده‌اند. چیزی نزدیک به دوسوم جمعیت در سن کار، یا مشارکتی در اقتصاد ندارند یا در بخش‌های غیررسمی مشغول شده‌اند. بررسی روند تغییرات نسبت اشتغال کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به سال گذشته (یا همان ۱۴۰۱) به‌میزان ۰.۷ درصد افزایش یافته است.

«خدمات» نیمی از مشاغل را ساخته است

بررسی سهم بخش‌های مختلف اقتصاد ملی در ایجاد فرصت‌های شغلی نشان می‌دهد که بخش خدمات با سهمی ۵۱.۹ درصدی در سال گذشته، بیشترین اشتغال را در ایران به‌وجود آورد. در واقع خدمات به‌تنهایی بیش از دیگر بخش‌های اقتصاد کشور توانست برای جویندگان، شغل ایجاد کند. پس از خدمات، صنعت با ۳۳.۷ درصد و کشاورزی با ۱۴.۴ درصد قرار دارند. یعنی حدود یک‌سوم مشاغل ایران را صنعت، یک‌ششم آن را کشاورزی و یک‌دوم آن را بخش خدمات به‌وجود آورده است.

مشاغل ناکافی برای جوانان

بررسی نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ساله حاکی از آن است که ۲۱.۲درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این شاخص در میان زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتری بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ساله در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که این شاخص نسبت به سال ۱۴۰۱ هرچند ۱.۴ کاهش یافته است،اما همچنان نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در ایجاد شغل برای جمعیت جوان خود ناتوان‌تر از دیگر بخش‌های جمعیتی خود و برای زنان ناتوان‌تر از مردان است، به‌نحوی‌که همواره این نسبت در سال‌ها و دوره‌های مختلف ثابت مانده و در دهه ۹۰ نیز با بحران‌های اقتصادی ایجاد شغل برای جوانان نسبت به گذشته افت محسوسی پیدا کرد.

همچنین نرخ بیکاری گروه سنی ۱‍۸ تا ۳۵ ساله هم بیانگر آن است که از کل آنها ۱۵.۲ درصد در طول سال گذشته بیکار بوده‌اند. این شاخص همچون دیگر شاخص‌ها برای زنان بدتر از مردان و برای جوانان شهرها به‌‎مراتب ضعیف‌تر از ساکنان مناطق روستایی بوده است.

همچنین ارقام منتشرشده درباره میزان نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ساله و بزرگ‌تر که از موسسات آموزش عالی فارغ‌التحصیل شده‌اند، از بیشتر بودن شدت بیکاری در میان این بخش نسبت به کسانی است که تجربه تحصیل در دانشگاه‌ها را ندارند. این رقم را برای سال گذشته معادل ۱۱.۸ درصد اعلام کرده‌اند که گرچه نسبت به وضعیت سال ۱۴۰۱ کاهش ۱.۱ درصدی داشته،اما همچنان با شدتی محسوس بیش از میانگین بیکاری جمعیت کشور است.

منظور از اشتغال ناقص، مجموع افرادی است که در هفته در پی ساعات اشتغال بیشتری بودند، اما موفق نشدند که کار مناسب را پیدا کنند و همین موجب اشتغال کمتر از ۴۴ ساعت آنها در طول هفته شده است. کسانی که اشتغال ناقص دارند، دستمزدی کمتر از حداقل مصوب را می‌گیرند و از شمول بخش‌های مختلف قانون کار هم خارج می‌شوند که نشان می‌دهد اشتغال ناقص به‌مراتب از اشتغال کامل ناامن‌تر و ناپایدارتر است.

سهم اشتغال ناقص در سال ۱۴۰۲ حکایت از این دارد که ۸.۲ درصد از کل جمعیت ۱۵ساله و بیشتر به اشتغال ناقص مشغول بوده‌اند. زنانی که موفق به یافتن اشتغال کامل شدند، به‌مراتب بیشتر از مردان بودند،اما در روستاها به‌دلیل وجود انواع مشاغل فصلی، شدت اشتغال ناقص بیشتر از تمام مناطق شهری کشور بوده و با این وجود اشتغال ناقص محاسبه‌شده در ۱۴۰۲ کاهشی ۱.۳ درصدی نسبت به ۱۴۰۱ داشته  است.

جزئیات دیگر گزارش مرکز آمار ایران هم پرده از نکته‌ای تازه بر می‌دارد. از میان تمام شاغلان بخش رسمی کشور در سال ۱۴۰۲، بیش از ۳۸.۵ درصد از آنها بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار کرده‌اند. این شاخص که بیانگر «کار شایسته» است و نشان می‌دهد که چقدر اوقات فراغت نصیب مزدبگیران می‌شود، به استاندارد کار در جوامع مختلف می‌پردازد. نکته حیاتی این است که ۰.۵ درصد در ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ به جمعیت کسانی که در هفته کار اضافی می‌کنند و ساعاتی بیش از حد را در ساعت کار می‌مانند، اضافه شده است.

بررسی شاخص نیت «neet»که به جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله‌ای اشاره می‌کند که نه‌تنها محصل نیستند، بلکه در پی شغلی هم نیستند را به‌تازگی مرکز آمار ایران محاسبه می‌کند. از نظر این مرکز در ۱۴۰۲ این شاخص ۲۵.۶ درصد بوده است. یعنی بیش از یک‌چهارم جمعیت ۱۵ تا ۲۴ ساله ایران نه در پی یافتن تخصص و تحصیلاتی بودند و نه در پی رسیدن به شغلی متناسب. تعداد زنانی که به این وضعیت دچار بوده‌اند، بیش از مردان و در روستاها نیز بیش از مناطق شهرنشین کشور بوده است.

همچنین متوسط ساعت کار شاغلان ایران در سال گذشته به ۴۵.۷ ساعت در هفته رسیده است. این نرخ بسیار بالایی است که نشان می‌دهد میانگین ساعات کاری شاغلان از نرخ قانونی که ۴۴ ساعت است، پیشی گرفته است. نکته مهم اینکه چنین وضعیتی در سال ۱۴۰۱ وجود نداشت، چراکه میانگین ساعات کار شاغلان در آن سال ۴۲.۹ ساعت در هفته بوده است.