ایران با قرارگیری در میان ۱۵ کشور معدنی جهان، فرصت خوبی در اختیار دارد تا علاوه بر اشتغالزایی، وابستگی خود را به درآمدهای نفتی کم کند؛ اتفاقی که در عربستان کلید خورده و توانسته بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی را راهی این کشور کند، هرچند در سال‌های اخیر تحریم‌ها از سرعت توسعه در بخش معدن کم کرده اما در این بین برخی تصمیمات به‌مثابه خودتحریمی عمل کرده است و توانسته فرار سرمایه را در این بخش به‌ثبت برساند، اما امروز صنایع معدنی باتوجه به توسعه‌های صورت‌گرفته، نیازمند توسعه در حوزه اکتشاف هستند تا بتوانند سهم خود در بازارهای صادراتی را افزایش دهند، در غیر این صورت، علاوه بر از دست رفتن سهم صادراتی، شاهد کاهش تولید و اشتغالزایی در این واحدها خواهیم بود. صمت در این گزارش بااشاره به چالش‌های معدن بر حمایت مجلسی‌ها تاکید داشته و به بررسی نظرات محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی پرداخته است.

چالش‌های جدی معدن و صنایع معدنی

به‌گزارش صمت، اشاره به این شعار بدان معنا است که بخش معدن ظرفیت بسیار دارد و با بهره مناسب از این ظرفیت می‌توان درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی را افزایش داد، اما در این بین، بخش معدن با تعداد زیادی معدن غیرفعال مواجه است که ورود آنها به چرخه تولید، علاوه بر افزایش بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی در حوزه اشتغالزایی نیز موثر است. اما حوزه اکتشاف آن‌طور که باید، با توسعه در حوزه‌های صنایع معدنی پیش نرفته و همین موضوع امروز به یک چالش جدی تبدیل شده است که می‌تواند تهدیدی برای صنایع پایین‌دستی باشد.صنعت فولاد نیز به‌عنوان یکی از پرچمداران صنایع معدنی، امروز با این چالش مواجه است و باید در همین سال‌های باقیمانده تا ۱۴۰۴، میزان اکتشاف و بهره‌برداری از سنگ‌آهن را افزایش دهد، در غیر این صورت گزینه واردات روی میز خواهد بود که منجر به افزایش نرخ تمام‌شده می‌شود.از سوی دیگر، چشم‌انداز صنعت فولاد براساس ذخایر در اختیار و منابع گازی تعریف شد، اما توسعه نامتوازن امروز وضعیت این صنعت را به‌جایی رسانده است که تولید ۵۵میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴ کمی دور از ذهن باشد. به‌گفته نمایندگان مجلس، به‌نظر می‌رسد در این میان مجلسی‌ها نیز آماده همکاری هستند تا با تسهیل این مسیر، توسعه در بخش معدن سرعت گیرد.

مولدسازی با جدیت عملیاتی شود

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با صمت گفت: برای پیشبرد اقتصاد و برون‌رفت از مشکلات موجود، نیازمند مولدسازی هستیم که این مهم از سال گذشته در برنامه‌های کلان کشوری تعریف شده است.

هزینه فرصت در دنیا مشخص است

وی بااشاره به هزینه فرصت، ادامه داد: در تمام اقتصادهای پیشرفته، بهره‌برداری از فرصت‌ها دارای هزینه‌هایی بوده و باید با تعریف مشخص، نسبت به ساماندهی و کاهش آن اقدام کرد. در تمام کشورهای جهان «هزینه فرصت» به‌عنوان یکی از شاخص‌های تاثیرگذار بر توسعه دیده شده و تعریف مشخصی دارد؛ این شاخص در ایران نیز در حال شناسایی و معرفی است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس افزود: بنابراین باید به‌درستی مشخص کنیم که ظرفیت‌های معدنی چقدر است؟ در گام بعد هم باید مشخص شود به چه میزان از آنها استفاده می‌کنیم و هزینه استفاده از این فرصت و مزیت اقتصادی چقدر است. پورابراهیمی تاکید کرد: در صورتی که میزان بهره‌وری در بخش معدن افزایش یابد، می‌توان شاهد افزایش درآمدهای صادراتی از محل صادرات معدنی و صنایع معدنی بود.

اکتشاف در ۷ درصد مساحت کشور

پور ابراهیمی با تاکید بر توسعه اکتشافات تصریح کرد: ما بیش از ۷ درصد مساحت کشور را اکتشاف کرده‌ایم. در ۳۵ سال گذشته ناچیزترین اقدامات را در حوزه اکتشافات انجام داده‌ایم. در دنیا ۷ بار مطالعات اکتشافی انجام شده است،البته تحریم‌ها و کاهش نقدینگی باعث شد تا سرعت توسعه در حوزه اکتشاف آهسته و آهسته‌تر شود. به‌همین‌دلیل، لازم است تا امروز این کار با سرعت بیشتری در دستور کار قرار بگیرد تا بتوان سال‌های ازدست‌رفته را جبران کرد.

پورابراهیمی افزود: نخستین گام برای توسعه بخش معدن، انجام مطالعات اکتشافی است. آمارها در ۳۵ سال گذشته نشان می‌دهد که وضعیت نامناسبی در عملیات اکتشافی و کمترین عمق در اکتشافات را داشته‌ایم.

تامین سرمایه از بورس

رئیس کمیسیون اقتصاد مجلس بیان کرد: چندی پیش در کرمان اعلام کردم ما حاضر هستیم از طریق بازار سرمایه، تامین سرمایه برای اکتشافات انجام دهیم. ما باید بتوانیم یک هلدینگ تخصصی از طریق پذیرش در بازار سرمایه با حضور شرکت‌های بزرگ و با حمایت مردم داشته باشیم.

پورابراهیمی افزود: ما رتبه پنجم دنیا در مس را داریم، اما در تولید رتبه بیستم را در اختیار داریم. میزان تولید امروز به ۲۸۰ هزار تن مس کاتد است که با ظرفیت‌های ما همخوانی ندارد.

وی بیان کرد: مسئله دیگر، حبس محدوده‌های معدنی در دستگاه‌هایی است که باید حمایت داشته باشند. بخش دیگر محیط‌زیست است که باید تعاملات در این بخش بیشتر شود.

این نماینده مجلس اظهار کرد: سازمان زمین‌شناسی اطلاعات به‌دست آمده را اطلاع‌رسانی عمومی نمی‌کند. پورابراهیمی دوباره تاکید کرد که باید در این حوزه اقداماتی انجام شود؛ در نهایت، خانه ملت برای فعال‌سازی معادن آمادگی لازم را دارد.

حمایت تمام‌قد از بروزرسانی معادن

در همین حال، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره چالش‌های موجود در حوزه ماشین‌آلات معدنی در کشور گفت: ممنوعیت واردات ماشین‌آلات معدنی چند سال در کشور برقرار بود، اما امسال در لایحه بودجه اجازه واردات این ماشین‌آلات داده شد، البته در داخل نیز ما تولید این ماشین‌آلات معدنی را داریم و شرکت‌هایی مثل هپکو و ...، تولید ماشین‌آلات معدنی و راهسازی را دارند.

مشکل قدیمی تامین ماشین‌آلات

مهدی طغیانی با تاکید بر اینکه میزان تولید داخل ماشین‌آلات معدنی کفاف نیاز داخل را نمی‌کند، تاکید کرد: کار معدن یک کار بسیار بسیار سرمایه‌بر است و باید در آن ابزارآلات کار کند؛ هرچقدر این ماشین‌آلات کمتر باشد، نرخ آن بالاتر می‌رود و در نهایت، روی هزینه تمام‌شده ماده معدنی اثر می‌گذارد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه باید واردات این ماشین‌آلات معدنی در حدی که بودجه تعیین شده انجام شود، ادامه داد: به‌طورکلی باید موانع واردات این ماشین‌آلات به کشور مرتفع شود، در حدی که در داخل تولید داریم از آن استفاده و برای تامین سایر نیازهای‌مان باید اقدام به واردات کنیم. استخراج از معادن نباید معطل ماشین‌آلات معدنی باشد، البته باید ماشین‌آلات به‌روز و پیشرفته را هم به کشور وارد کنیم که این اقدام کمک به تولید در حوزه معدن است.

وی با بیان اینکه ما کشوری هستیم که از حیث معدن مزیت خوبی داریم، خاطرنشان کرد: واردات ماشین‌آلات معدنی کمک می‌کند که از این ظرفیت بهتر استفاده کنیم تا به این وسیله سهم معدن در اقتصاد کشور بالاتر برود.

نگاه صمت به توسعه معادن

طغیانی درباره میزان حمایت وزارت صمت از معدنداران نیز توضیح داد: مشکلی که ما در وزارت صمت داریم، این است که در بحث توسعه معادن هنوز کار جدی و علمی نداریم، در واقع فاقد یک نقشه‌راه توسعه معادن هستیم. در حوزه حمایت از معادن کوچک‌مقیاس باید برای حمایت از آنها؛ هرکدام متناسب با خودشان، نوع حمایت مخصوصی از سوی وزارت صمت و دولت صورت بگیرد.

این نماینده مجلس یازدهم توضیح داد: یکی از مشکلات جدی ما، نبود ماشین‌آلات معدنی در زمینه فرآوری این مواد معدنی است و اگر این ماشین‌آلات به کشور وارد شوند و در دسترس معدنداران قرار بگیرند، جلوی خام‌فروشی مواد معدنی گرفته می‌شود.

وی درباره میزان رشد کارخانجات ماشین‌آلات سنگین در این چند سال وضع ممنوعیت واردات گفت: ماشین‌سازی در کشور وقتی ممنوعیت وجود داشته باشد، رشد می‌کند، اما به شرط اینکه برای ماشین‌سازان برنامه داشته باشیم. در واقع باید ، یک نوع حمایت مشروط از آنها وجود داشته باشد.

سخن پایانی

حال که مجلس آمادگی دارد تا در حوزه فعال‌سازی معادن وارد شده و مسیر را برای ورود سرمایه‌گذاران آماده کند، باید به بحث وضع قوانین و مقرراتی که می‌توان از آنها به‌عنوان خودتحریمی یاد کرد، توجه ویژه داشت. امروز سرمایه‌گذاران و حتی فعالان معدنی آن‌طور که باید، امنیت در کسب وکار معدنی را چندان بالا نمی‌دانند و نمی‌توانند برای بلندمدت برنامه‌ریزی داشته باشند. این در حالی است که کشورهای همسایه از جمله کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس باوجود حجم کمی از ذخایر معدنی به‌نسبت ایران، برنامه بلندمدتی برای بخش معدن و صنایع معدنی‌شان تدوین کرده‌اند و به‌دنبال جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی هستند تا از میزان وابستگی به درآمدهای نفتی کم کنند، اما ما با در اختیار داشتن ذخایر بسیاری از مواد معدنی که باعث شده در میان ۱۵ کشور معدنی جهان قرار بگیریم، به‌دلیل عدم تدوین نقشه‌راه بلندمدت، امروز به‌جایی رسیده‌ایم که واردات سنگ‌آهن هم در میان راهکارهای عبور از چالش‌ها مطرح می‌شود. این در حالی است که بنادر کشور نیز از زیرساخت‌های کافی برای واردات حجم بالایی از سنگ‌آهن آماده نیستند، پس این راهکار چندان هم کمک‌حال صنعت فولاد نخواهد بود. در کنار این موضوع، در حالی ما بر عقب‌ماندگی در حوزه اکتشاف تاکید داریم که کشورهای منطقه بر سر تصاحب سهم بازار صادراتی وارد رقابت جدی شده‌اند. روسیه باوجود تحریم‌های وضع‌شده بر بازار منطقه، بیش از گذشته متمرکز شده و با ارزان‌فروشی توانسته سهم خوبی را از آن خود کند.

در نتیجه، در کنار حل چالش‌های درونی باید به‌دنبال ورود به بازارهای صادراتی جدید و افزایش سهم گذشته بود. کاهش صادرات فولاد در سال گذشته زنگ خطر برای از دست دادن سهم صادراتی است که جبران آن باتوجه به شرایط یادشده چندان کار آسانی نخواهد بود. امروز بخش معدن و صنایع معدنی نیاز دارد تا توسعه را در تمامی زوایا با سرعتی پیش ببرد که علاوه بر جبران عقب‌ماندگی‌ها بتواند با تغییرات جهانی نیز همسو شود. امروز معادن بزرگ دنیا در مسیر هوشمندسازی حرکت می‌کنند و این در حالی است که تامین ماشین‌آلات از مشکلات جدی معادن ایران محسوب می‌شود. باید یک‌بار برای همیشه، تکلیف را با بخش معدن مشخص کرد و دید در کجا قرار داریم و باید به کدام جایگاه دست پیدا کنیم؛ در غیر این صورت، با از دست رفتن سهم صادراتی نمی‌توان انتظار سوددهی زیادی را از مجموعه‌های معدنی و صنایع معدنی داشت. حمایت دولت در کنار حضور پررنگ بخش خصوصی می‌تواند راهکاری جدی برای حل این مشکل باشد.