مشکلات و چالش‌های پیش‌آمده برای تولید و کوچک شدن سفره معیشت اقشار مختلف مردم در سالی که گذشت، سبب شد برای جلوگیری از تکرار و تداوم این مشکلات در سال جدید، رهبر معظم انقلاب امسال را سال«مهار تورم و رشد تولید» نامگذاری کنند، اما نکته حائزاهمیت این است که اگر تصمیمات کارشناسی و حساب‌شده‌ای در راستای تحقق شعار امسال اتخاذ نشود، شعار سال ۱۴۰۲ نیز مانند سال‌های گذشته صرفا در بنرهای رنگارنگ درج و در معرض دید عموم نصب خواهد شد. مهار تورم و رشد تولید جزو کلیدواژه‌هایی هستند که در سال‌های اخیر همواره موردتاکید رهبر معظم انقلاب قرار گرفته و ایشان در انتخاب شعار سال این موضوعات را در نظر داشته‌اند. بدون‌تردید یکی از مهم‌ترین مشکلات فعلی حاکم بر کشور، مشکلات بخش‌های کلان اقتصاد است که آسیب‌های ناشی از آن به‌طور مستقیم رفاه خانوار ایرانی به‌ویژه اقشار آسیب‌پذیر را هدف گرفته و مردم با مشکلات ناشی از آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بعد از اینکه «مهار تورم و رشد تولید» به‌عنوان شعار سال ۱۴۰۲ ازسوی رهبری اعلام شد، رئیس‌جمهوری از تیم اقتصادی دولت خواست که برنامه خود را برای مهار تورم ارائه کنند. این درخواست ابراهیم رئیسی در حالی است که کاهش تورم یکی از شعارهای اصلی وی در انتخابات سال ۱۴۰۰ بود و بعد از گذشت نیمی از دوره ریاست‌جمهوری وی، دولت هنوز برنامه‌ای برای مهار تورم ندارد. صمت در این گزارش نظر کارشناسان اقتصادی درباره راهکارهای تحقق شعار سال و موانع پیش روی این مسئله را جویا شده است.

رشد تولید، در گرو افزایش بهره‌وری

آلبرت بغزیان، اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران درباره شعار سال ۱۴۰۲ و الزامات تحقق آن به صمت گفت: متاسفانه شعار‌های مهمی که حول محور رشد و جهش تولید توسط رهبر انقلاب عنوان و مطالبه شده تاکنون آن‌گونه که باید به مرحله عمل نرسیده، زیرا برای تحقق رشد تولید آن‌گونه که شایسته است همه ارگان‌ها با هم هماهنگ نشده‌اند. برای رشد تولید ابتدا باید میزان بهره‌وری افزایش یابد. برای حصول این امر باید به سمت مصرف بهینه رفت و تلاش کرد مواد اولیه، نیروی کار و همچنین هماهنگی‌های لازم اعم از اداری و سایر مسائل موردنیاز برای رشد تولید با تسهیل قوانین بازار کار فراهم ‌آید.

وی در ادامه افزود: آنچه امسال باید به آن توجه ویژه کرد، مهار تورم است؛ وعده‌ای که جزو شعارهای انتخاباتی رئیس‌جمهوری بود، اما در این دو سال نه‌تنها به این هدف نزدیک نشدیم، بلکه در سال گذشته افزایش تورم آسیب‌های جدی به اقتصاد خانوار وارد کرد؛ بنابراین لازم است برای تحقق شعار سال درباره تورم دولت عمل‌گرا به موضوع ورود کند، زیرا اگر امسال تورم مهار نشود در آینده نه‌چندان دور باید منتظر فقیر شدن نیمی از مردم کشور باشیم.

شکست دولت در مهار تورم

این استاد دانشگاه با اشاره به سیاست‌های اقتصادی دولت در زمینه مهار تورم گفت: بازخوانی سیاست‌های اقتصادی نشان می‌دهد اقدامات دولت چندان در راستای مهار تورم نیست. تورم در کشور ما ریشه‌های زیادی دارد و برای مهار تورم باید سیاست‌های اقتصادی را زیروزبر کرد و طرحی نو درانداخت.

بغزیان با تاکید بر اینکه تورم در سال جاری نیز بالای ۴۰ درصد خواهد بود، توضیح داد: متوسط رشد نقدینگی در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۵ درصد بود که این آمار نشان می‌دهد احتمالا تورم در سال جاری مانند سال گذشته بالای ۴۰ درصد خواهد بود. علاوه بر این کسری بودجه بیش از ۴۰۰ هزار میلیارد تومانی دولت در سال گذشته و عدم تحقق درآمدهای پیش‌بینی‌شده دولت، احتمال چاپ پول و افزایش نقدینگی را بیشتر می‌کند و همین امر احتمال عدم تحقق شعار سال در بخش مهار تورم را بالا می‌برد.

لزوم اصلاحات اساسی

این اقتصاددان خاطرنشان کرد: برای اینکه اتفاق سال‌های گذشته مبنی بر تحقق نیافتن شعار سال تکرار نشود، بدنه دولت باید منسجم‌تر و با استفاده از نیروهای متخصص پیگیر اهداف شعار سال باشد. دولت تاکنون سعی کرده با تغییر مدیران جلوی افزایش تورم را بگیرد؛ هرچند تغییر مدیران چندان در کاهش تورم کارساز نیست و اقتصاد ایران دچار ابرچرخه‌های تورمی شده است. دولت برای کنترل تورم مجبور است دست به اصلاحات بزرگ بزند و اگر می‌خواهد تورم را کنترل کند، باید قانون پولی و بانکی را اصلاح کند. باید ساختار بودجه اصلاح شود و هزینه‌های دولت کاهش پیدا کند. بانک مرکزی باید استقلال داشته باشد، چون فقط این‌گونه می‌توان جلوی چاپ پول بی‌رویه و تولید نقدینگی دولت را گرفت. کسری حساب‌های سرمایه‌ای و شکاف تولید هم باید از بین برود. تحقق این اهداف اصلا کار ساده‌ای نیست و نیاز به عزم جدی در بدنه دولت دارد.

کاهش هزینه تولید

بغزیان با اشاره به اینکه دولت باید برای مهار تورم دلایل و ریشه‌های آن را آسیب‌شناسی کند، یادآور شد: با وضع حاضر مهار نقدینگی امکان‌پذیر نیست، زیرا دولت کسری بودجه دارد و بانک مرکزی نیز تسلیم ‌شده است. دولت برای اینکه کسری بودجه نداشته باشد، باید برخی ارقام بودجه را کاهش دهد که کاهش این ارقام به بروز رکود منجر می‌شود؛ مگر اینکه کاهش ارقام از بخش تولید نباشد، اما متاسفانه تولید در این سال‌ها کاهش‌ یافته است. یکی از دلایل بروز تورم بالا در ایران، کاهش تولید است. افزایش هزینه‌های تولید، کمبود نهاده‌های تولید، کمبود قطعات، فرسودگی ماشین‌آلات و... در این سال‌ها گریبان تولید را گرفته و دولت در سال جاری باید برای رفع این مشکلات تلاش بیشتری کند. وی کاهش هزینه‌های تولید را راهکار موثر در کنترل تورم و رشد تولید دانست و عنوان کرد: در شرایطی که تورم افسار پاره کرده و روزبه‌روز افزایشی است، دولت باید برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر این بحران به دهک‌های پایین جامعه از یک نظام سریع و دفاعی استفاده کند، چراکه به‌گفته دولتی‌ها در حال ‌حاضر رشد نقدینگی کنترل‌شده، اما بازهم تورم وجود دارد. برخی تورم را ناشی از یک شوک تقاضا می‌دانند، درحالی‌که چنین تصوری اشتباه است، زیرا برخی مشکلات هزینه تولید را افزایش داده است. در نتیجه داشتن برنامه برای کاهش هزینه تولید و هم افزایش عرضه امری بسیار ضروری است.

مهار تورم، شاه‌کلید رشد تولید

این اقتصاددان در پاسخ به این پرسش که راهکار عملی تحقق شعار «مهار تورم و رشد تولید» چیست، گفت: در دهه گذشته رهبری موضوع حمایت از تولید را با عناوین مختلف در شعار سال جای داده‌ و برای امسال ترکیب مهار تورم و رشد اقتصادی را عنوان شعار سال اعلام کرده‌اند. واقعیت این است ما تا زمانی که به مسائل اساسی کشور نگاه عقلانی و رفتار واقع‌بینانه علمی نداشته باشیم، شعارها و سیاست‌ها به نتیجه نخواهد رسید. نخستین مسیر تحقق سیاست‌ها و شعارها داشتن یک نگرش عقلانی و شناخت عمیق مسئله و دوری گزیدن از رفتارها و حرکات نمایشی است. یکی از مهم‌ترین وظایف دولت‌ها فارغ از نگرش سیاسی کنترل تورم است و در همه جای دنیا کنترل تورم مهم‌ترین تلاش دولت‌ها است. اگر تورم کنترل شود هزینه تولید کاهش خواهد یافت و نرخ تمام‌شده محصول نیز ثابت باقی می‌ماند؛ در نتیجه افراد بیشتری در شرایط ثبات اقتصادی قدرت خرید خواهند داشت و این موضوع درنهایت به رونق اقتصاد یعنی رشد تولید و رشد اقتصادی می‌انجامد.

دولت باید در پایان سال جوابگو باشد

امرالله امینی، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره شعار سال ۱۴۰۲ و الزامات تحقق آن به صمت گفت: در سال‌های گذشته دولت‌ها با شعار سال برخورد نمایشی داشتند و با برگزاری سمینار، همایش و تدوین سیاست‌هایی که هرگز به مرحله اجرا در نمی‌آمد، وانمود می‌کردند که نسبت به تحقق شعار سال بی‌تفاوت نیستند، اما انتخاب هوشمندانه و خردمندانه شعار امسال ازسوی رهبر معظم انقلاب موجب می‌شود در پایان سال ۱۴۰۲ عملکرد یک‌ساله دولت در زمینه شعار امسال قابل ارزیابی و رصد باشد؛ بر این اساس دولت باید با عدد و رقم در پایان سال نسبت به عملکرد یک‌ساله خود هم به مردم و هم به رهبر معظم انقلاب جوابگو باشد.

مهار تورم گره‌گشای مشکلات

وی با تاکید بر اینکه در همه جای دنیا برای ساماندهی اقتصاد از سیاست‌های ضدتورمی استفاده می‌شود، گفت: دنیا پذیرفته که بدون کنترل تورم هیچ سیاست اقتصادی‌ به نتیجه نخواهد رسید و عامل توسعه اقتصاد را کنترل تورم می‌داند. دولتمردان کشور ما نیز باید با بکارگیری نیروهای متخصص هر چه زودتر درصدد کنترل تورم برآیند تا سایر مشکلات اقتصادی نیز برطرف شود.

این اقتصاددان با تاکید بر اینکه موضوع تورم در اقتصاد ایران به سرطانی بدخیم تبدیل‌ شده اظهار کرد: دولت امسال باید با عزم جدی ریشه تورم مزمن در اقتصاد ایران را که ناشی از کسری بودجه‌های پیاپی است بخشکاند و سپس اقدام به اصلاح سایر ساختارها از جمله امور مالیاتی، ساختار کوچک‌سازی دولت، نظام واردات و صادرات و... کند.

موانع پیش پای دولت

امینی در پاسخ به این پرسش که چه عواملی می‌تواند مانع رسیدن به اهداف شعار سال باشد گفت: برای داشتن اقتصادی با رشد تولید بالا و رونق اقتصادی باید با جهان در تعامل تجاری و سازنده بود. در پس اصلاح روابط تجاری و بین‌بانکی با کشورهای دنیا نرخ ارز به ثبات خواهد رسید، اما اگر تحریم همچنان ادامه یابد، نرخ ارز بی‌ثبات می‌ماند که این مسئله به تشدید تورم در سال جاری و عدم تحقق شعار سال می‌انجامد.

وی در ادامه یادآور شد: دو عامل تحریم و عدم ثبات نرخ دلار و همچنین سوء مدیریت دولتمردان به تورم می‌انجامد و تورم افزوده موجب کندی رشد تولید می‌شود؛ بنابراین دولت علاوه بر ثبات نرخ ارز باید همزمان حل مشکل تحریم‌ها را پیگیری کند و بحث نظارت بر تولید و قیمت‌ها را جدی بگیرد.

کارنامه مردودی دولت

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه دولت در سال قبل کم‌کاری‌های بسیاری در مدیریت اقتصاد کلان کشور داشته، گفت: رشد نقدینگی و رشد پایه پولی، عدم مهار رشد قیمت‌ها در برخی بازارها مانند خودرو و کاهش قدرت خرید مردم، افزایش نرخ ارز و... در سال گذشته، کار دولت را برای تحقق شعار سال جاری دشوار کرده است. دولت برای جبران کاستی‌های سال گذشته باید به‌صورت جهادی، نه صرفا در گفتار برای مهار تورم اقدام کند، زیرا اگر دولتمردان بخواهند مانند سال گذشته کشور را اداره کنند، نه‌تنها شعار سال محقق نمی‌شود، بلکه وضعیت اقتصاد و معیشت مردم به قهقرا خواهد رفت؛ اما اگر با عزم جدی بتواند تورم را کنترل کند، در اصل زمینه را برای رشد تولید فراهم کرده، زیرا در اقتصاد باثبات تولید با آرامش گسترش پیدا می‌کند. همچنین دولت ‌باید علل و عوامل افزایش تورم را شناسایی و مدیریت کند. رشد نقدینگی، باعث رشد تورم و افت ارزش پول ملی می‌شود. در کنار این مسائل، تحریم‌ها نیز وجود دارد که به‌نوعی هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد.

لزوم اصلاح ساختار از بدنه دولت

امینی با اشاره به اینکه کنترل تورم باید از بدنه دولت آغاز شود، خاطرنشان کرد: دولت هزینه‌های زیادی دارد و برای تامین هزینه باید درآمد کسب کند اما در چند سال اخیر درآمدهای دولت به‌شدت کاهش پیدا کرده و دولت برای تامین هزینه‌های خود به چاپ پول متوسل شده است. مسئله تورم در اقتصاد کاملا روشن است. دولت خود با ایجاد نقدینگی، تورم را افزایش می‌دهد؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که دولت‌ خود باعث افزایش تورم در کشور شده، چون هزینه‌های بالایی دارد. پس برای اصلاح ساختار دولتی و کنترل تورم از دل آن باید در ساختار اداری، اقتصادی و سیاست‌گذاری تجدیدنظر اساسی شکل بگیرد و هزینه‌های دولت کاهش پیدا کند.

سخن پایانی

سال گذشته نرخ تورم آنقدر در کشور بالا رفت که رهبر انقلاب امسال را سال «مهار تورم و رشد تولید» نام‌گذاری کردند، اما باتوجه به کارنامه بد دولت در سال گذشته کارشناسان اقتصادی افق روشنی را برای نیل به اهداف شعار سال متصور نیستند. کارشناسان عقیده دارند برای مهار تورم و رشد تولید باید تغییرات زیادی در ساختار اقتصادی انجام شود و این تغییرات به اصلاحات گسترده اقتصادی نیاز دارند. این اصلاحات باید به‌شکل زیربنایی صورت گیرد تا ابتدا تورم مهار شود و در سایه مهار تورم آرامش به اقتصاد بازگردد. درنتیجه ثبات اقتصادی امنیت به سرمایه‌گذاری برمی‌گردد و تولید‌کنندگان می‌توانند کار خود را توسعه دهند و بر تعداد بنگاه‌های تولیدی و ظرفیت‌شان افزوده شود. فقط در چنین شرایطی است که اهداف شعار سال باوجود موانع موجود تحقق می‌یابد و آثار مثبت آن در سال‌های آینده نیز محسوس خواهد بود.