صنعت تجهیزات پزشکی ایران، به‌ویژ‌ه پس از افزایش شدید و قابل توجه نرخ ارز با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است. مشکلات تخصیص ارز ترجیحی از یکسو و ظهور همه‌گیری کرونا از سوی دیگر که نیاز به تجهیزات پزشکی را در همه ابعاد آن چند برابر کرده است، باعث شده تا این صنعت در صدر صنایع حیاتی قرار بگیرد. با این حال، نبود ارز کافی و کاهش واردات تجهیزات مورد نیاز، کشور را در تنگنا قرار داده است.

فعالان این صنعت می‌گویند، مشکلات تامین تخصیص ارز در سال‌های گذشته و عدم همکاری دولت‌ها در بازپرداخت مابه‌ازای خرید تجهیزات مورد نیاز، منجر به افزایش بدهی‌ بیمارستان‌های دولتی و مراکز درمانی شده است. این موضوعات علاوه بر شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات، در مورد واردکنندگان نیز صدق می‌کند و این روزها به یکی از چالش‌های پیش روی حوزه بهداشت و درمان بدل شده است. از سوی دیگر حدود ۶۰ درصد تجهیزات پزشکی از محل واردات تامین شده و تنها ۴۰ درصد از تجهیزات پزشکی تولید داخل هستند. صمت در این گزارش به بهانه روز جهانی پرستار و اهمیت تجهیزات پزشکی در روند درمان به ظرفیت‌ها و مشکلات تولیدکنندگان این حوزه پرداخته است.

گرانی‌ها چه بر سر تجهیزات پزشکی آورد؟

اهمیت تجهیزات پزشکی در درمان بیماران کمتر از تخصص بیمار و کیفیت دارو نیست. با این‌همه تولید تجهیزات پزشکی در ایران با حاشیه‌های بسیاری همراه است. فعالان این حوزه معتقدند علاوه بر مشکلات تامین نقدینگی و تخصیص ارز، رشد نرخ تورم، هزینه‌های تولید را با افزایش چشمگیری مواجه کرده است. افزایش صعودی نرخ دستمزد و سایر هزینه‌های سربار تولید هم مزید بر علت شده و آن‌طور که تولیدکنندگان می‌گویند، از آنجا که افزایش معقول نرخ تجهیزات به دلیل دستوری بودن قیمت‌ها عملا ممکن نیست، بنابراین سود تولیدکنندگان به‌شدت کاهش یافته و قدرت مانور فعالان این صنعت را از بین برده  است. به گفته تولیدکنندگان این حوزه علاوه بر چالش‌های داخلی، موضوع تحریم نیز از سال ۹۷ واردات و تامین به‌موقع نیازهای مربوط به تولید تجهیزات پزشکی را زیر سوال برده و شرکت‌ها برای تامین به‌موقع نیازهای خود از خارج با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. برخی نیز معتقدند، واگذاری حوزه تجهیزات پزشکی از معاونت درمان به سازمان غذا و دارو از دیگر مشکلات تولیدکنندگان این حوزه است. تولیدکنندگان معتقدند با توجه به اعمال نظر داروسازان در سازمان غذا و دارو، گاهی سیاست‌گذاری‌های درستی در حوزه تولید و تجهیزات پزشکی انجام نمی‌گیرد. از سوی دیگر وزارت بهداشت خود خریدار تجهیزات پزشکی است و در عین حال کار قیمت‌گذاری و صدور مجوز تولید و واردات تجهیزات پزشکی نیز از وظایف این وزارتخانه است؛ این امر نیز نوعی تضاد منافع را به وجود می‌آورد.

۶۰ درصد تجهیزات پزشکی ایران وارداتی است

روح الله مزینانی - مدیرکل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: براساس آمار هم‌اکنون میزان واردات تجهیزات پزشکی ۶۰ درصد مجموع تجهیزات مصرفی بوده و ۴۰ درصد دیگر هم تولید داخل است. بیش از ۷۰۰۰ ایندکس کالایی با ۳۶۰ هزار IRC در حوزه تجهیزات پزشکی در سطح کشور داریم که کمک بزرگی به حوزه سلامت می‌کند و از این تعداد ۲۴۰ هزار مورد تولید محصول در داخل کشور داریم و در کنار آن هنوز واردات ۱۲۰ هزار مورد را انجام می‌دهیم که باید در مسیر افزایش تولید محصول داخلی و ممنوعیت ورود نمونه خارجی که در داخل کشور تولید می‌شود، تلاش شود.برهمین اساس تعداد ۱۰۰ هزار قلم کالا در کشور قیمت‌گذاری شده تا بتوانیم در تامین اقلام و کالاهای مورد نیاز در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه سلامت مناسب‌ترین برنامه‌ریزی ممکن را در مسیرهای تهیه، تولید و عرضه محصول داشته باشیم.در علم پزشکی، متخصصان بسیاری در رشته‌ها و تخصص‌های مختلف عرصه‌های پزشکی و مهندسی در کنار هم در جهت تولید بهترین محصول تلاش می‌کنند. وزارت بهداشت نیز با این نگاه حمایت از تولیدکنندگان محصولات دانش‌بنیان در حوزه سلامت را در دستور کار قرار داده است. همچنین برای حمایت از تولیدکنندگان این حوزه نیز اقداماتی صورت گرفته که برچسب‌گذاری و اصالت محصول از مهم‌ترین این اقدامات است. هدف از این مصوبه نیز افزایش تولید داخل و صادرات محصول ایرانی و کاهش واردات محصولات خارجی بود. همچنین برای کنترل واردات نیز محدودیت‌هایی لحاظ شد.

آمار واردات به تفکیک نوع کالا مشخص نیست

عبدالرضا هنری - رئیس کارگروه تولیدکنندگان محصولات مصرفی، تنفسی و بیهوشی:  ۶۵ درصد بازار تجهیزات پزشکی ایران مربوط به واردات است با این‌همه آمار دقیق واردات تجهیزات پزشکی به تفکیک نوع کالا مشخص نیست.

 همچنین طبق آمار در سال ۲۰۲۱ سرانه تولید ناخالص داخلی ۶۲۸ میلیارد دلار بوده است، همچنین اندازه کل بازار تجهیزات پزشکی ایران ۵.۲ میلیارد دلار بوده است که ۳۵ درصد ارزش آن تولیدی و ۶۵ درصد مختص کالاهای وارداتی است. در کشور بیش از ۲۵۰ شرکت دانش‌بنیان تجهیزات پزشکی وجود دارد‌ اما وقتی ۶۵ درصد آمار بازار و گردش پول صنعت تجهیزات پزشکی مربوط به واردات است یعنی گرایش مدیران ما در سال‌های اخیر به سمت واردات بوده است. همچنین در آمار دیگری گفته می‌شود در کل صنعت تجهیزات پزشکی کشور ۵۰ هزار نفر مشغول به کارند و ۳۵۰۰ شرکت فعال در حوزه تجهیزات پزشکی داریم که ۱۵۰۰ مورد تولیدی و ۲۰۰۰ شرکت وارداتی هستند.مجموع این موارد گاهی بیمارستان‌های کشور را به دلیل بلاتکلیفی تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، با خطر کمبود کالاهای پزشکی مواجه می‌کند. مشکل نقدینگی و تامین ارز نیز از مشکلات جدی تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی است. با حذف ارز ترجیحی از حوزه تجهیزات پزشکی، نقدینگی باید ۵ تا ۶ برابر شود اما حمایت صحیحی از تولیدکنندگان در این زمینه صورت نمی‌گیرد. تولیدکنندگان این حوزه عملا از سال ۱۴۰۰ ارز ترجیحی برای واردات مواد اولیه دریافت نکرده‌اند و این سیاست منجر به افزایش ۳۰ تا ۴۰ درصدی نرخ تجهیزات و کالاهای مصرفی شده است. ‌عدم وصول مطالبات از دیگر مشکلات در حوزه تولید تجهیزات پزشکی است و از تولید یک کالا تا زمان وصول مطالبات گاهی یک سال و نیم طول می‌کشد!

صنعت تجهیزات پزشکی ایران در ابتدای راه است

امیر آرام فر، تولیدکننده تجهیزات پزشکی: صنعت پزشکی از معدود صنایعی است که نوآوری و پیشرفت فناوری در آن بسیار زیاد و سریع رخ می‌دهد. سطح دانش فنی امسال حتی در مقایسه با سال گذشته رشد و ارتقاء فراوانی داشته است. بدیهی است، این موضوع شرایط رقابت را بسیار پیچیده‌تر و دشوارتر می‌کند. به عقیده‌ من نخستین نیاز جامعه مهندسین پزشکی، به روز بودن و همراهی با دانش روز دنیا در این صنعت است. موضوعی که شاید به نظر ساده بیاید اما در واقع به نوعی سهل ممتنع است و در عین سادگی بسیار دشوار و پرهزینه است. تحقیق و توسعه مستمر یک الزام غیر قابل انکار در این صنعت محسوب می‌شود که تمامی شرکت‌ها و واحدهای فعال در این عرصه باید خود را به آن مقید و متعهد بدانند. شاید به جرات بتوان گفت صنعت تجهیزات پزشکی در ایران در ابتدای مسیر توسعه و رشد و پیشرفت خود قرار دارد و می‌تواند با حمایت و پیشتیبانی بخش دولتی، در سال‌های آتی خود را به یک کشور نقش‌آفرین در تمامی ابعاد این صنعت در جهان تبدیل کند. حقیقت این است که رشد و توسعه مستمر نیازمند صرف منابع مالی و هزینه‌های بسیار زیاد است که بدون حمایت و پشتیبانی بخش دولتی امکان‌پذیر نیست. از دولت فعلی انتظار می‌رود با توجه به تجربه کشور در سال‌های اخیر در کنترل بیماری کرونا و اهمیت و ضرورت اتکا به توان داخلی، توجه ویژه‌ای به این صنعت و مسائل و مشکلات آن داشته باشد و با نگاهی آینده نگرانه، سیاست‌های حمایتی برای این صنعت تدوین کند.تغییر دولت در حالی اتفاق افتاد که دولت پیشین برابر اطلاع واصله، افزون بر ۴ هزار میلیارد تومان به شرکت‌های تولیدی و واردکنندگان حوزه دارو و تجهیزات بدهکار است و این به منزله ضعف نقدینگی در صنعت پزشکی است که به طور قطع اثرات نامناسبی در تامین نیاز بازار داشت. از طرفی به جهت کاهش قدرت خرید مراکز، آثار کاهش ظرفیت و رکود تولید هم ظاهر خواهد شد که این هم یکی از ابزارهای کارا در بالا بردن قدرت چانه‌زنی خریداران به جهت سوء استفاده از شرایط پیش آمده برای تولیدکنندگان است که در نهایت منجر به تعطیلی کارگاه‌های کم‌توان مالی شده و فضا را برای سودجویان این بازار فراهم خواهد کرد.از دیگر مشکلات گریبانگیر تولیدکنندگان علاوه بر حجم مطالبات آن‌ها، افزایش هزینه‌های جاری تولید و افزایش نرخ دستوری دستمزد و حقوق و عدم تأمین به موقع نیازهای مربوط به تولید در بازارهای داخلی و خارجی است که عدم امکان رشد مناسب نرخ فروش محصولات تولیدی، این چالش را جدی‌تر کرده و باعث زیان‌ده شدن این صنعت خواهد شد. گذشته از این، افزایش حقوق دولتی، بیمه و دارایی خود داستان مفصل دیگر در این باره است.

سخن پایانی

دست‌اندرکاران حوزه تجهیزات پزشکی معتقدند سال ۱۴۰۲، با توجه به محدودیت‌های بودجه‌ای، حذف ارز ترجیحی، افزایش نرخ تورم، گرانی کالاها و…، سال سخت و شکننده‌ای برای آنها خواهد بود و لازم است که تدابیر لازم از هم اکنون، پیش‌بینی و اتخاذ شود. زیرا، اگر دولت توجهی به مسائل و مشکلات تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان تجهیزات و ملزومات پزشکی نداشته باشد، بازار تجهیزات پزشکی کشور؛ ملتهب و بحرانی خواهد شد.بر اساس گفته‌های فعالان صنعت تجهیزات پزشکی، بازپرداخت بدهی‌های دولت به فعالان صنعت تجهیزات پزشکی، حذف ارز دولتی و آزادسازی قیمت، ۳ اقدام دولت هستند که باید فورا در دستور کار قرار بگیرند تا به این ترتیب دولت بتواند مشکلات این صنعت را برطرف کند و بار دیگر چرخ این صنعت را به حرکت درآورد. طی چند سال اخیر به طور پیوسته اخبار ضد و نقیضی مبنی بر حمایت از تولیدکنندگان، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و به طور کلی افزایش ظرفیت و توان تولیدات داخل و … شنیده می‌شود اما متاسفانه واقعیت‌ها حاکی از آن است که شاید آنچنان که باید تا به این لحظه، بستر و شرایط مناسبی برای اثر بخشی این شعارها ایجاد نشده است.