ناوگان فرسوده، اصلی‌ترین عامل ضعف ایمنی حمل‌ونقل در کشور است و تردد ناوگان فرسوده نه‌تنها ایمنی رانندگان را به‌خطر می‌اندازد، بلکه آسیب‌های دیگری مانند بالارفتن تلفات تصادفات، آلودگی هوا و... را به‌دنبال دارد. در حالی که کارشناسان چند سالی است درباره بحرانی شدن فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل هشدار می‌دهند و از تبدیل شدن آن به بحرانی بزرگ می‌گویند. انتظار می‌رود دولت طرح ویژه‌ای برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل در دستور کار قرار دهد و اجرایی کند تا مشکلات این بخش حل شود. کارشناسان در گفت‌وگو با صمت از فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل و مغفول ماندن طرح‌های نوسازی گفتند که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید. با ما همراه باشید.

مسئولان برنامه‌ای برای خروج خودروهای فرسوده ندارند

سیدامیر احمدی، دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو درباره برنامه‌هایی که در راستای نوسازی ناوگان فرسوده در دست اقدام است، به صمت گفت: امسال دولت هنوز برنامه خاصی برای خروج ناوگان فرسوده ندارد. البته این موضوع در دستور کار دولت بوده و قرار بر این است که برنامه ویژه‌ای برای ناوسازی ناوگان فرسوده طراحی شود. در سال ۱۴۰۱ باتوجه به رویکرد دولت سیزدهم و بودجه ۱۴۰۱ طرح جایگزینی خودروهای فرسوده بعد از حدود ۸ سال که ابتر مانده بود، دوباره آغاز شد. قرار بود این طرح از ابتدای سال شروع شود، اما از نیمه دوم سال این طرح اجرایی شد و باوجود پیش‌بینی‌هایی که در بحث نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده می‌شد و باتوجه به تولید یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودرو، در عمل فقط حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار خودرو نوسازی و جایگزینی انجام شد که تعداد بسیار کمی است.

احمدی افزود: باتوجه به قوانین موجود (قانون هوای پاک و قانون سامان‌دهی)، حدود ۸ میلیون خودرو فرسوده در کشور تردد دارند و اگر خودرویی ۲ دوره نتواند معاینه فنی بگیرد؛ یعنی شرایط خاصی دارد و فرسوده به‌شمار می‌رود. علاوه بر این، حدود ۴ میلیون خودرو نزدیک به سن فرسودگی داریم که سن آنها از ۲۰ سال رد شده و در بازه خروج هستند؛ از این‌رو لازم است دولت برای نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده برنامه‌ریزی ویژه‌ای داشته باشد، چرا که به معضل جدی به‌ویژه در کلانشهرهای کشور تبدیل شده و این در حالی است که تعداد خودروهای در حال تردد بسیار زیاد هستند و شاهد آن هستیم که در عمل خیابان‌ها به پارکینگ خودروها تبدیل شده است.

وی ادامه داد: حال پرسش این است که چرا با این مشکلات مواجه شده‌ایم؟ چون مسئولان تنها به فکر تولید بیشتر خودرو هستند و برنامه‌ای برای خروج خودروهای فرسوده ندارند. از ۱۴۰۱ تا ۱۴ فروردین امسال، ۱۹۰۰ کشته جاده‌ای داشته‌ایم که بیشتر آنها در خودروهای داخلی و فرسوده بوده‌اند؛ آماری تکان‌دهنده، عجیب و وحشتناک.

با تغییر دولت، سیاست‌ها هم تغییر می‌کند

احمدی درباره آمار دقیق ناوگان فرسوده اظهار کرد: باتوجه به تولید خودرو و سن فرسودگی تا سال ۱۴۰۴ ، حدود ۸ میلیون و ۶۰۰هزار خودرو فرسوده خواهیم داشت، در حال ‌حاضر هم، در کشور ۲۵ میلیون خودرو تردد دارند و طبق قانون هوای پاک، خودرویی که تازه تولید شده، اگر نتواند معاینه فنی بگیرد، یک خودرو فرسوده به‌شمار می‌رود. در مباحث ایمنی و جاده‌ها؛ باید تمام این موضوعات لحاظ شود. متاسفانه این مورد جزو موارد کلی است که به آن توجهی نمی‌شود. موضوع دیگری که سال گذشته در این راستا مطرح شد، بهینه‌سازی مصرف سوخت بود. تا سال گذشته در تامین بنزین خودکفا بودیم، اما در حال ‌حاضر با چالش افزایش بسیار زیاد مصرف بنزین مواجه و به‌دنبال واردات بنزین و سوخت هستیم. این در حالی است که می‌توان با توجه به شرایط، این موضوع را مدیریت و برطرف کرد. حتی در این زمینه در سال ۱۴۰۰ طرحی تقدیم ریاست‌جمهوری کردیم که تاییدیه نهادهای گوناگونی مانند وزارت صمت، سازمان استاندارد، وزیر اقتصاد و... را دارد، اما متاسفانه پیگیری نشده و در دست معاون اول رئیس‌جمهوری مانده است. چرا اجرایی نمی‌شود؟ اگر واقعا مشکل سوخت داریم، چرا این طرح کاربردی اجرایی نمی‌شود؟ اینکه گره کار کجاست، مشخص نیست. چرا جایگزینی و نوسازی خودروهای فرسوده که هزینه‌های سنگینی را به کشور تحمیل می‌کنند، به‌طورجدی دنبال نمی‌شود؟

وی ادامه داد: موضوع اصلی در کشور ما این است که متاسفانه با تغییر دولت، سیاست‌ها هم تغییر می‌کند. زمانی نرخ خودرو در نمایندگی بالاتر از بازار بود و جایگزینی انجام می‌شد؛ یعنی صاحب خودرو فرسوده ثبت‌نام و یک خودرو نو دریافت می‌کرد. در این روند از یک‌سو حق به حق‌دار می‌رسید و از سوی دیگر، خروج خودرو فرسوده هم داشتیم. به‌نظر من، سوداگری که در بازار خودرو شاهد آن هستیم و مشکلاتی را در بخش‌های گوناگون ایجاد کرده، دست خودروسازان است. اگر جایگزینی خودروها به‌طورجدی اجرایی شود؛ یعنی بابت هر خودرو فرسوده‌ای که تحویل داده می‌شود، خودرو جایگزین بگیرند، حداقل تعداد خودروهای فرسوده‌ای که در کشور تردد دارند و هر ماه سهمیه بنزین آنها شارژ می‌شود، کم شده و از خطرات جاده‌ای که هزینه‌های هنگفتی به کشور تحمیل می‌کنند و پرداخت‌های بهداشتی در رابطه با تصادفات، خانواده‌هایی که بی‌سرپرست و افرادی که نقص عضو می‌شوند، آلودگی هوا و... کاسته می‌شود؛ به‌راحتی می‌توان از این هزینه‌ها جلوگیری کرد، اما متاسفانه رسیدگی نمی‌شود.

دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو در پاسخ به این پرسش که ‌اجرایی نشدن طرح ناوسازی ناوگان حمل‌ونقل چقدر مربوط به مشکلات مالی است، اظهار کرد: اصلا مشکل مالی نیست. سال ۱۴۰۱ در قانون بودجه بحث جایگزینی خودرو دیده شده بود؛ یعنی قانون به‌صراحت گفته که باید از اول سال انجام شود، اما در نهایت از نیمه دوم سال، آن هم با فشار کمیسیون اجرایی شد. پس اینکه این طرح‌ها پیگیری نمی‌شود، چون در بودجه دیده شده، بحث مالی نیست و نشان از نوعی سوداگری دارد. سالانه در کشور حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودرو تولید می‌شود که از این تعداد ۱۰ درصد یا به‌عبارتی ۱۳۰هزار خودرو باید جایگزین شود، اما تنها ۱۲ هزار خودرو جایگزین شده است. اما چرا پاسخگو نیستند؟ صاحب خودرو فرسوده ثبت‌نام می‌کند، خودرو فرسوده را می‌دهد که خودرو نو بگیرد؛ به‌طبع این تعویض هیچ بار مالی برای دولت ندارد.

راهکار چیست؟

احمدی در پاسخ به این پرسش که چه کنیم تا نوسازی خودروهای فرسوده به‌طورجدی‌تر دنبال شود، اظهار کرد: درباره خروج خودروهای فرسوده قانون زیاد داریم، اما در اجرا مشکلات زیاد است. به‌عنوان نمونه، رئیس مجلس می‌گوید که کشور با بحران سوخت مواجه است و ما هم درباره آن راهکار و طرح ارائه داده‌ایم. این طرح کارشناسی‌شده‌ای است که مدیرعامل بورس انرژی هم آن را تایید کرده و در نهاد ریاست‌جمهوری هم در جلسات متعدد مطرح و تایید شده، پس باید در نهایت اجرایی شود و اگر بحران است، باید به‌طورجدی دنبال شود.

موضوع دوم اینکه، طرح جایگزینی در قانون بودجه ۱۴۰۱ باتوجه به شرایطی که داشته‌ایم، محقق نشده است، چرا؟ حال که اهداف ۱۴۰۱ در این بخش اجرایی نشده، می‌توانند به‌جای اینکه زمان بگذارند و از متولیان امر بخواهند پاسخگو باشند، این قانون را به سال ۱۴۰۲ بسط دهند و آن را اجرایی کنند. در این میان، تعداد زیادی مالک خودرو فرسوده داریم که توانایی خرید خودرو نو ندارند و در مقابل در قوانین مختلف داریم که وام کم‌بهره به مالکان خودروهای فرسوده بدهند، پس چرا اجرایی نمی‌شود؟ سال گذشته هم صندوقی برای نوسازی ناوگان فرسوده در قانون ساماندهی در نظر گرفته شد. در حال ‌حاضر هم کسانی که خودروهای خود را شماره‌گذاری می‌کنند، هزینه آن را به این صندوق می‌ریزند و مبلغی که وارد این صندوق می‌شود، فقط باید برای بحث نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده در قالب تسهیلات کم‌بهره به مالکان خودروهای فرسوده وام داده شود. متاسفانه از برج ۹ تاکنون خبری از اینکه چقدر این صندوق ورودی داشته و چه برنامه‌ریزی در این زمینه داشته‌اند، نداریم، یعنی همه این طرح‌ها پشت درهای بسته است؛ این‌گونه است که تردد این همه خودرو فرسوده، آلودگی و وارونگی هوا، تصادفات جاده‌ای، مصرف سوخت بالا و... را شاهد هستیم.

برنامه خاصی در دستور کار نیست

عباس مجیدی‌نژاد، کارشناس حوزه معاینه فنی نیز در این زمینه به صمت گفت: متاسفانه باوجود اینکه فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل به شرایط بسیار بحرانی رسیده است، اما در حال ‌حاضر در راستای نوسازی آن، برنامه خاصی در دستور کار نیست. اینکه در این راستا برنامه خاصی دنبال نمی‌شود، به کمبودهای مالی برمی‌گردد. صاحب خودرو فرسوده در صورتی‌ که شرایط فراهم باشد، از نوسازی وسیله نقلیه خود استقبال می‌کند. از یک‌سو، واردات خودرو برای مدتی ممنوع بود و از سوی دیگر، در این بخش مشکلات دیگری به‌وجود آمد. اینها فرسودگی ناوگان را بیشتر کرد. در دوره‌ای مصوبه‌ای دادند که 3‌ساله به صاحبان خودروهای فرسوده خودرو جدید حتی کارکرده داده شود که متاسفانه همین هم انجام نشد. البته در شأن ما نیست که خودرو کارکرده استفاده کنیم، اما این خودروها از خودروهای فرسوده بهتر هستند. در راستای این مصوبه اتوبوس از رومانی وارد کردند. البته رومانی در بین کشورهای اروپایی در صنعت خودرو شاخص نیست و می‌توانستیم از فرانسه، آلمان، ایتالیا و حتی سوئد خودرو وارد کنیم. در بخش خصوصی هم، برخی شرکت‌های حمل‌ونقل این فرصت را داشتند که در قبال اسقاط، خودرو عرضه کنند که متاسفانه چالش‌های متعددی در این مسیر ایجاد شد و در نهایت هم بی‌نتیجه ماند.

طرح‌ها فقط روی کاغذ است

مجیدی‌نژاد در ادامه، درباره بودجه نوسازی ناوگان فرسوده گفت: بودجه این بخش در جاهای دیگر هزینه می‌شود. به‌عنوان مثال، در حوزه معاینه فنی، دریافت سالانه یک عوارض ۱۰هزار تومانی از سوی همه خودروهای عمومی کشور مصوب شد، اما متاسفانه در معاینه فنی، حتی در ایمنی راه‌ها هم هزینه نمی‌شود.

این کارشناس حوزه معاینه فنی ادامه داد: سال ۱۳۹۷ اعلام شد، ۱۳۰ هزار خودرو فرسوده در کشور تردد دارند و در همان زمان در ایده‌آل‌ترین شرایط نوسازی ناوگان نیازمند تولید سالانه ۱۳ هزار خودرو از سوی دیزل و سایپا دیزل بود تا در 10 سال آینده به نقطه صفر برسیم. حال در سال ۱۴۰۲ هستیم که نه‌تنها آن برنامه اجرایی نشده، بلکه در سایت راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای نیمه‌سنگین، چه باری چه مسافری، در حال‌ حاضر سن معاینه فنی خودرو، ۲۵ سال قید شده؛ یعنی از طول عمر اسقاط تمام ناوگان نیمه‌سنگین چه در حوزه باری، چه مسافری، ۵ سال هم گذشته است. مجیدی‌نژاد درباره درصد فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل اظهار کرد: میزان فرسودگی ناوگان جاده‌ای ما از ۳۵ درصد هم بیشتر است. حداقل عمر بیشتر اتوبوس‌ها و خاورهای بنز که در جاده‌های کشور تردد دارند، از ۳۰ سال گذشته و این‌گونه است که شاهد این‌همه تلفات و کشتار جاده‌ای هستیم. بخش اعظم ایمنی جاده‌ها به وسایل حمل‌ونقل برمی‌گردد و چون فرسودگی در این بخش بحرانی شده و لوازم تعویضی و تعمیراتی هم اورجینال نیست، این بحران بزرگ شده است.

وی درباره اینکه در شرایط کنونی که تردد خودروهای فرسوده بحرانی شده چه باید کرد، گفت: دولت باید در زمینه تامین مالی اقداماتی انجام دهد و به‌عنوان نمونه، وام و تسهیلاتی اختصاص دهد تا ناوگان نوسازی شود.

مجیدی‌نژاد در پایان با تاکید به اینکه هیچ اقدام عملیاتی جدی در این زمینه شاهد نیستیم، اظهار کرد: اینکه در قانون هوای پاک به‌طورجدی بر ناوسازی ناوگان حمل‌ونقل تاکید می‌شود، فقط روی کاغذ است و ما شاهد هیچ اقدام اجرایی در این زمینه نیستیم.

سخن پایانی

در وضعیت فعلی که دولت با مشکل کسری بودجه و نابسامانی اقتصادی مواجه است، اینکه انتظار داشته باشیم یک‌باره اعتبار هنگفتی را صرف برنامه نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کند، انتظاری دور از واقعیت است و به‌طبع محقق نمی‌شود. اما در هر صورت، دولت باید برای این بخش و عبور از بحران‌های آن، برنامه داشته باشد و چرخه اقتصادی نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده را تنظیم کند؛ یعنی روابط بین بازیگران مختلف این بخش را تنظیم کند، به‌نحوی که نوسازی و جایگزینی خودروهای فرسوده ضمن اجباری بودن، اقتصادی و شرایط برای اجرای آن مهیا باشد. اگر برنامه‌های این بخش در مسیر درست و هماهنگ حرکت کنند، از یک‌سو ورود خودروهای نو و از سوی دیگر، خروج خودروهای فرسوده را خواهیم داشت.