حضور چین به‌عنوان کشور سرمایه‌گذار در بخش‌های مختلف زیرساختی، لجستیکی و تجهیزاتی، راه‌ و شهرسازی و فراهم کردن بسترهای تجاری، از اتفاقات تاثیرگذار در اقتصاد کشور است. برخی افراد معتقدند حضور چین به‌عنوان عنصر سرمایه‌گذار در برنامه‌های توسعه‌ای ایران، می‌تواند نتایج مثبت مهمی را برای کشور به‌همراه داشته باشد. آنها به وجود نقایص جدی در بحث زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترانزیتی کشور تاکید دارند و بر این باور هستند که با رفع این مشکلات، روند تجارت غیرنفتی کشور نیز متحول می‌شود، اما از سویی دیگر، برخی افراد اعتقاد دارند که مشکلات فعلی، از نبود برنامه جدی برای رفع مشکلات زیرساختی به‌وجود آمده است و باید رویکرد مقامات دولتی اصلاح شود. آنها ضمن تایید وجود نقص و چالش در زیرساخت‌های سخت‌افزاری، عملکرد مدیران را عامل شکل‌گیری شرایط فعلی می‌دانند. صمت در این گزارش، به بهانه همکاری چین با ایران درباره تکمیل زیرساخت‌های لجستیکی، با قدیر قیافه، فعال بازرگانی درباره مشکلات فعلی ترانزیت و کمبودهای این حوزه به گفت‌وگو پرداخته است.

هدف، تجاری‌سازی کریدورهای ترانزیتی

مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی، در دیدار با وزیر حمل‌ونقل چین، برنامه‌ریزی لازم برای انجام اقدامات مشترک در چارچوب «ابتکار یک کمربند، یک راه» را برای اتصال چین به اروپا از مسیر ایران را خواستار شد. این اقدامات در چارچوب تقویت و توسعه شاخه جنوبی جاده ابریشم مدنظر است. به‌گزارش ایرنا، وی در دیدار با وزیر حمل‌ونقل چین در پکن با اظهار امیدواری از فضای سازنده تعاملات 2 کشور و باتوجه به ظرفیت‌های عظیم ترانزیتی ایران در منطقه غرب آسیا، ایجاد کارگروه مشترک در زمینه فعال‌سازی همکاری‌های حمل‌ونقلی را پیشنهاد و بر مشارکت چین در تزانزیت کالای عبوری شرقی ـ غربی، توسعه خطوط ریلی و جاده‌ای بین ایران و افغانستان تا اتصال به چین تاکید کرد.

وزیر راه و شهرسازی در این مذاکره بیان کرد: بر این باور هستیم که دستاوردهای سازنده تعاملات راهبردی 2 کشور به‌ویژه در چارچوب تفاهمنامه همکاری ۲۵ساله گامی موثر به‌سوی رونق هرچه بیشتر تعاملات حمل‌ونقلی و ترانزیتی 2 کشور است و در پی آن، به توجه همه‌جانبه به تجارت می‌انجامد. جریان ترانزیت تجارت چین از مسیر ریلی ایران به‌سمت اروپا، بسیار کم‌هزینه و با حداقل زمان پیش‌بینی شده است؛ به‌طوری‌که تجار چینی می‌توانند تنها با حمل‌ونقل ریلی کالای خود را به کشورهای پیرامونی ایران انتقال دهند. وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: دستیابی به اهداف توسعه‌ای مستلزم همکاری و برنامه‌ریزی مشترک در حوزه حمل‌ونقل و زیرساخت است که با شکل‌گیری این تعامل در حوزه ترانزیت می‌تواند عبور ۲۰ میلیون تن کالای چینی از طریق ایران را به جغرافیایی پیرامونی پیش‌بینی کرد.انعقاد تفاهمنامه ترانزیتی میان 2 کشور، سنگ‌بنایی برای شکل‌گیری اتحادهای ترانزیتی جدید در منطقه خواهد شد که امکان هوشمندسازی کنترل‌های مرزی از طریق پنجره واحد گمرکی، استفاده از سامانه‌های مدیریت کریدور با امکان رصد بار در کلیه مراحل و استفاده یکپارچه از اسناد الکترونیک حمل‌ونقل بین‌المللی باید برای تحقق گسترش و توسعه روابط مدنظر دوطرف قرار گیرد. بذرپاش در پایان اظهارامیدواری کرد که نتایج مذاکرات، منجر به رشد و توسعه همه‌جانبه متقابل از طریق تجاری‌سازی کریدورهای ترانزیتی منطقه با همکاری ایران و چین شود.

برنامه ایران و چین، افزایش تعاملات تجاری و همکاری‌های اقتصادی است. این رویکرد و برنامه‌های اعلام‌شده برای تقویت همکاری‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

انعقاد قرارداد تجاری و اقتصادی بلندمدت با کشور چین، یکی از اتفاقاتی است که طی یک سال اخیر واکنش‌های متفاوتی را همراه خود داشته است. در نگاهی کلی باید گفت افزایش روابط و ثبات در روند برقراری ارتباطات سیاسی و تجاری با سایر کشورها، یکی از الزامات توسعه اقتصادی است. هر کشوری که قصد پیشرفت و بهبود اقتصادی را داشته باشد، ناچار به ترمیم روابط دیپلماتیک خود با سایر کشورها و امری اجتناب‌ناپذیر است. بدون باز بودن در کشور به روی جهان، توسعه، نوآوری، ورود سرمایه و سایر الزامات رشد و بالندگی محقق نخواهند شد. بنابراین، نظر دولت مبنی بر توسعه روابط اقتصادی با کشورهای منطقه و همسایه به‌ویژه چین را می‌توان مثبت ارزیابی کرد، اما نه‌تنها در رابطه با چین، بلکه در برقراری ارتباط با تمامی کشورها باید در نظر بگیریم که چه نقشی در معاملات داریم. به‌عبارتی، باید بررسی کنیم که در تفاهمنامه‌ها و قراردادها، در موضع ضعف قرار نگیریم و بتوانیم حداکثر بهره‌برداری را از فرصت‌های به‌دست‌آمده داشته باشیم. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و همچنین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کالایی در جهان است و باتوجه به جایگاه اقتصادی این کشور در جهان، تحکیم روابط با چین مزایای مهمی را برای ایران در عرصه تجارت جهانی در پی خواهد داشت.

یکی از برنامه‌های جدی اعلام‌شده، همکاری چین برای تجهیز و تکمیل مسیرهای ترانزیتی ایران و تامین بسترهای حمل‌ونقل است. حضور چین در این موضوع تا چه حد می‌تواند به ایران برای رفع نقایص زیرساختی کمک کند؟

در ابتدا باید گفت چین به‌عنوان دومین اقتصاد جهانی و یکی از مهم‌ترین کشورهای جهان در عرصه تولید و تجارت شناخته می‌شود، ازاین‌رو برقراری ارتباطات گسترده با این کشور می‌تواند پیامدهای مثبتی برای ایران داشته باشد؛ به‌شرطی که قراردادهای منعقدشده، سود ایران را تامین کنند و منافع یک‌جانبه را در نظر نگرفته باشند. به‌بیان دیگر، همکاری کشور مهمی مانند چین در زمینه ساخت بسترهای فنی حمل‌ونقل و تکمیل کریدورهای تجاری، اقدام مهمی است و در تمام روندهای اقتصادی کشور تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین، باید به این همکاری و انعقاد قراردادها، به چشم فرصت نگاه کرد. پیش‌تر به مزایای برقراری ارتباط با کشور چین اشاره شد؛ تمایل این کشور به سرمایه‌گذاری برای توسعه ایران از نظر زیرساختی و تجهیزات حمل‌ونقل و ترانزیت، مسئله‌ای مهم و دارای ابعاد مثبتی است، اما لازم است، توجه کنیم که در این روند تکمیل کریدورهای ترانزیتی ایران و سایر موارد عنوان‌شده در قراردادها و تفاهمنامه‌ها، ایران چه سودی خواهد برد. تکمیل و تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل، حائزاهمیت است، اما ایران نباید در تجارت جهانی، در حاشیه قرار بگیرد و تنها سایر کشورها از مزایای این مسئله بهره‌مند شوند، از این‌رو باید در انعقاد قراردادها و تفاهمنامه‌ها با سایر کشورها، همواره منافع ملی جزو ارکان اساسی تصمیم‌گیری‌ها در نظر گرفته شوند. با در نظر گرفتن چارچوب‌های مربوط به منافع ایران، روابط و نحوه ورود سرمایه‌های خارجی منصفانه‌تر و قابل‌پذیرش خواهند شد.

به نظر شما، تکمیل کریدورهای ترانزیتی ایران و تقویت بسترهای فنی و تجهیزاتی حمل‌ونقل، چه نقشی در تجارت خواهد داشت؟

یکی از مهم‌ترین مسائل در توسعه تجارت، بهره‌گیری از مسیرهای مطلوب با بیشترین منفعت و کمترین هزینه است. ایران از دیرباز در نقطه‌ای ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی قرار داشته است و اگر نگاهی به تاریخ داشته باشیم، می‌بینیم نه‌تنها کشورهای منطقه بلکه سایر کشورها نیز برای انجام فعالیت‌های تجاری خود از مسیر ایران عبور می‌کرده‌اند. بنابراین، به‌دلیل شاهراه بودن ایران، مسیرهای ترانزیتی موجود و بحث تکمیل کریدورها از اهمیت بالایی برخوردار است. از سویی دیگر، ایران و کشورهای همسایه ایران، جزو کشورهای مهم صادرکننده حامل‌های انرژی به‌ویژه نفت هستند و در نتیجه، کالاهایی که از مسیر ایران عبور می‌کنند  یا از ایران صادر می‌شوند، ارزشمندی بالایی دارند. طی ۴ دهه گذشته، تلاش شده است تا خطوط حمل‌ونقل ریلی ایران به‌ویژه در مسیر شرق به غرب کشور، توسعه یابند و تکمیل شوند، اما باوجود تمام تلاش‌های انجام‌شده، به دلایل متفاوت و مختلفی نتوانستیم از فرصت‌ها و ظرفیت‌های جغرافیایی کشور بهره‌برداری کنیم. اگر به همین روال فعلی ادامه دهیم، همین میزان حمل بار ترانزیتی که از مسیر ایران می‌گذرد نیز، از دست می‌رود و سایر کشورها مسیرهای جایگزین را انتخاب خواهند کرد. در چنین شرایطی از تمام فعالیت‌های ترانزیتی منطقه کنار گذاشته خواهیم شد و بدیهی است که نمی‌توان این اتفاق را مثبت ارزیابی کرد. بنابراین، توجه به امکانات فنی و زیرساخت‌های لجستیکی موردنیاز برای بهره‌مندی از مزایای فعالیت‌های ترانزیتی و توسعه روابط تجاری، از مسائل موردنیاز و ضروری کشور است که باید به آن پرداخته شود.

در میان صحبت‌های خود به امکان حذف شدن ایران در روابط تجاری منطقه اشاره کردید. در این‌باره بیشتر توضیح دهید.

باوجود تمام موقعیت‌های مثبت برای توسعه تجارت ایران، باید اعتراف کرد همیشه این مزایا ماندگار نیستند. به بیان دیگر، نمی‌توان همواره امیدوار بود تا موقعیت جغرافیایی مناسب ایران، کشورها را به‌سمت تجارت با ایران یا همکاری در فعالیت‌های ترانزیتی سوق دهد. نقطه قرارگیری ایران در منطقه، بسیار مناسب و تعیین‌کننده است، اما کشورها تا ابد منتظر توسعه‌های زیرساختی ایران نخواهند ماند. ایران طی دهه‌های گذشته، نتوانسته زیرساخت‌های لجستیکی و فنی خود را به‌طورکامل تجهیز کند و توسعه دهد. از سویی دیگر، افزایش تنش ایران با سایر کشورها سبب شد تا روند تجارت ایران با کشورهای منطقه دشوارتر شود. بنابراین، مهیا نبودن زیرساخت‌ها و بسترهای مربوط به حمل‌ونقل و ترانزیت در کنار تنش‌های دیپلماتیک سبب شد تا ایران عقب‌نشینی جدی از بسیاری از تعاملات تجاری داشته باشد. اگر همچنان به بسترها و زیرساخت‌های تجهیزاتی موردنیاز توسعه تجارت بی‌توجه باشیم، نقش ایران در فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی کمرنگ‌تر می‌شود. سایر کشورها منتظر رفع شدن مشکلات ایران نمی‌مانند و همواره به‌دنبال تامین منافع خود هستند. بنابراین، اگر منافع آنها در جایگزینی مسیری جز مسیر ایران باشد، به‌طورحتم این کار را خواهند کرد.راه‌اندازی و تکمیل کریدور شمال به جنوب کشور، جزو مباحث حمل‌ونقلی و ترانزیتی کشور است، اما همچنان به پیشرفت‌های جدی در این‌باره دست نیافته‌ایم. تا به امروز مشاهده شده است برخی کشورها مسیری جایگزین را تهیه و تدارک دیده و ایران را از برنامه‌های اقتصادی خود حذف کرده‌اند. این مسئله، اتفاق مثبتی نیست و برای جلوگیری از گسترش آن، باید نقایص و ضعف‌های تجهیزاتی کشور را برطرف کنیم.

به‌نظر شما مهم‌ترین اقدامی که دولت باید در راستای رفع مشکلات زیرساختی و ترانزیتی کشور انجام دهد، چیست؟

به‌نظر من، مهم‌ترین ایراد فعلی کشور، ضعف‌های سخت‌افزاری نیست و از مشکلات مربوط به تصمیم‌گیری رنج می‌بریم. صحبت‌ها و وعده‌های مختلفی طی سال‌های گذشته درباره رفع مشکلات زیرساختی و ترانزیتی کشور از سوی دولتمردان و مقامات دولتی مختلف عنوان شده که بیشتر آنها یا در حد حرف مانده‌ یا پروژه‌ها به‌ثمر نرسیده‌اند. به‌عبارتی، عزمی جدی برای آغاز و به پایان رساندن پروژه‌های زیرساختی در بدنه دولت‌ها در ادوار گذشته مشاهده نشده است. به‌دلیل نبود این رویکرد حیاتی حتی اگر با کشورهایی مانند چین نیز تفاهمنامه‌هایی درباره بهبود و تکمیل زیرساخت‌های فنی امضا کنیم، باز این قراردادها نتیجه مثبت چندانی نخواهند داشت. باید راهبردهای اقتصادی کشور، به‌گونه‌ای باشد که مشخص کند، قصد داریم در آینده کجا بایستیم. در حال ‌حاضر سند چشم‌انداز ۲۰ ساله‌ای تدوین شده که بیشتر شبیه رویا و آرزو است. هم‌اکنون نه‌تنها نگاهی دقیق به ضعف‌ها و ظرفیت‌های کشور نداریم، بلکه اراده‌ای سازنده و صحیح برای تغییر شرایط و حرکت به‌سمت بهبود وضعیت نیز وجود ندارد. در حوزه اجرا و پیاده‌سازی طرح‌های توسعه‌ای، ضعف‌های جدی داریم که باید تجدیدنظری درباره روند فعلی داشته باشیم.

سخن پایانی

در پی کم‌کاری‌های ایران در رابطه با تجهیز و تکمیل زیرساخت‌های ترانزیتی کشور، در چند سال اخیر ایجاد راه ابریشم جدید در منطقه، جزو مباحث مهم تجاری کشورها قرار گرفته است. شکل‌گیری راه ابریشم جدید را نمی‌توان اقدامی غیرمنصفانه یا اغراق‌آمیز توصیف کرد، چرا که هر کشوری به فکر منافع خود است و بهترین تصمیم را در راستای حصول مناسب‌ترین نتیجه اتخاذ می‌کند. زمانی که هر کشوری راهی منطقی‌تر و کم‌هزینه‌تر را برای ترانزیت کالاهای خود به‌دست آورد، طبیعی است که رغبت به استفاده از این راه‌های جدید داشته باشد. تنها راه جلوگیری از این اتفاق، اصلاح رویکرد مدیران و عملکرد آنها در به‌ثمر رساندن پروژه‌های ملی است.