تاروپودی که از بی‌خردی خاک می‌خورد
«صنعت نساجی» صنعتی است که برخی معتقدند به‌دلیل سود بالای واردات محصولات این حوزه، رمق تولیدکننده داخلی گرفته شده و در بازارهای هدف نیز آماده رقابت با رقبا نیستیم. تولیدکننده چالش‌های بسیاری دارد که البته در مقابل آن اعداد و ارقام دلربایی ازسوی مسئولان مربوطه شنیده می‌شود. نساجی یک صنعت بسیار قدیمی به‌شمار می‌رود و براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ ایران باید در این صنعت به رتبه سوم منطقه خاورمیانه و رتبه پنجاهم جهان دست پیدا کند. در رده‌بندی صنایع استراتژیک ایران صنعت نساجی بعد از خودرو و فولاد در رده سوم قرار دارد که نشان‌دهنده اهمیت این صنعت در کشور و همچنین ظرفیت ارزآوری آن است. آیا باوجود میزان اهمیت این صنعت، توجه و حمایت دولت از این صنعت متناسب با جایگاه مهم آن است؟
عملکرد صنایع نساجی و پوشاک در صادرات
صنایع نساجی و پوشاک یکی از صنایع با دامنه‌ای بسیار وسیع و متنوع است که با بهره‌مندی از سهم ۷ درصدی از تعداد کارگاه‌های صنعتی از جمله صنایع مهم کشور به‌شمار می‌رود. با این حال، آنجا که بحث به سهم از تعداد شاغلان صنعتی بازمی‌گردد، این عملکرد در سطح پایین‌تر و معادل ۶.۵ درصد است. باتوجه به ماهیت کاربرمحور بودن صنایع نساجی و پوشاک، این شکاف عملکردی میان سهم از تعداد کارگاه‌های فعال و تعداد شاغلین را می‌توان در نتیجه تولید زیر ظرفیت بنگاه‌های فعال در این صنایع استنباط کرد که نتیجه آن کاهش توانایی بنگاه‌های این دو صنعت در ایجاد اشتغال است.
صنایع نساجی و پوشاک با بهره‌مندی از سهم ۷ درصدی از کل بنگاه‌های صنعتی بالای ۱۰ نفر کارکن، ۲.۶ درصد ارزش‌افزوده صنعتی حاصل از این گروه از بنگاه‌ها را به‌خود اختصاص می‌دهد. البته حسب کل تولید صورت گرفته در این صنایع (اعم از صنفی و صنعتی)، سهم ارزش‌افزوده حاصله تا ۴.۸ درصد از کل ارزش‌افزوده صنعتی کشور قابل‌افزایش است. البته این بهبود عملکرد در حالی موردنظر قرار می‌گیرد که اطلاعات دقیقی از تعداد بنگاه‌های خرد (زیر ۱۰ نفر کارکن) در این صنعت موجود نیست و این خود منجر به سخت شدن فرآیند مدیریت و سیاست‌گذاری در این صنعت می‌شود. بهترین عملکرد نسبی بنگاه‌های فعال در این صنعت در برابر سایر بنگاه‌های دارای مقیاس مشابه در صنعت، از منظر ارزش ستانده حاصله، مربوط به بنگاه‌های زیر ۱۰ نفر کارکن است. این مسئله به‌نحو شدیدتر در زمینه ارزش‌افزوده حاصل از تولیدات بنگاه‌های زیر ۱۰ نفر کارکن نساجی و پوشاک در مقایسه با سایر بنگاه‌های زیر ۱۰ نفر کارکن فعال در بخش صنعتی کشور قابل‌مشاهده است. در واقع بنگاه‌های خرد فعال در صنایع نساجی و پوشاک واحدهای مهمی هستند که باید درباره آنها برنامه‌ریزی دقیق صورت گیرد. این در حالی است که واحدهای مذکور از درجه سازمان‌یافتگی پایینی برخوردارند.
در مقابل صادرات رسمی ۴۹۴.۵ میلیون دلاری کشور، حجم واردات ۱۶۶۶.۲میلیون دلار است که نشان‌دهنده تراز تجاری منفی کشور به‌میزان ۱۱۷۱.۷میلیون دلار است. البته باید توجه داشت این عملکرد بدون در نظر گرفتن حجم تجارت غیررسمی در کشور است و با برآورد میزان حجم قاچاق نزدیک ۴ میلیارد دلاری در صنعت نساجی، کسری تراز تجاری کشور در صنعت نساجی رقمی بیش از ۵ میلیارد دلار است. شدت قاچاق در برخی حلقه‌ها بیشتر است. به‌طور نمونه برخی انواع پارچه‌های تاری و پودی (که با کسری ساختاری مواجهند) بسیار قاچاق‌پذیر هستند، در حالی که الیاف صنعت نساجی تقریبا هیچ گاه قاچاق نمی‌شوند.
ظرفیت‌های صادراتی صنایع نساجی
محسن گرجی، مدیرکل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صنعت، معدن و تجارت به صمت گفت: در حوزه سرمایه‌گذاری ۱۱ درصد رشد در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال قبل آن با ۴۵۲ میلیون دلار واردات ماشین‌آلات به ثبت رسید که این رقم در سال ۱۴۰۱ حدود ۴۰۷ میلیون دلار بود؛ ضمن اینکه این آمار در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ رشد ۱۵ درصدی داشت که نشانگر پویایی صنعت است. مدیرکل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صمت به رونمایی از 3 سند راهبردی در حوزه پوشاک، پارچه، الیاف، کیف و کفش چرم و فرش ماشینی در سال گذشته اشاره کرد و گفت: این سندهای راهبردی با همکاری تشکل‌ها و اصناف مربوطه تهیه و تدوین شد و اکنون به مرحله اجرا رسید تا منجر به رونق تولید و صادرات در صنایع مختلف شود.
وی عنوان کرد: با همکاری مجلس و دولت، برنامه‌هایی را در حوزه نساجی و پوشاک در برنامه هفتم توسعه کشور قرار دادیم که این برنامه‌ها لازم‌الاجرا می‌شود.
گرجی با اشاره به خوداتکایی در تولید الیاف پلی‌استر، خاطرنشان کرد: واردات این محصول در سال ۱۴۰۰ نزدیک ۱۰ هزار تن، در سال ۱۴۰۱ حدود ۴ هزار تن و در سال گذشته ۱.۴ هزار تن بود؛ ضمن اینکه ۴ طرح بالای ۸۰ درصد در حوزه پلی‌استر با ظرفیت تولید ۶۱ هزار تن نیز امسال به بهره‌برداری خواهد رسید.
وی با اشاره به اینکه واحدهای زیادی در سال گذشته احیا شدند، گفت: در سال ۱۴۰۱ حدود ۹۸ واحد در ۲۳ استان و در سال گذشته ۱۰۲ واحد در ۲۱ استان احیا شدند.
مدیرکل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صمت ادامه داد: سال گذشته ۴۸۶ پروانه بهره‌برداری صادر شد که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱ که ۳۳۱ پروانه بهره‌برداری صادر شده بود، رشد ۴۱ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین سال گذشته هزار و ۷۰۶ جواز صادر شد که نسبت به سال ۱۴۰۱ که هزار و ۵۰۰ مجوز صادر شده بود، رشد را نشان می‌دهد. این آمارها نشانگر رشد صنعت نساجی و پوشاک است؛ هرچند سختی‌هایی نیز در این عرصه وجود دارد.
مدیرکل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صمت تاکید کرد: در حوزه چادر مشکی ظرفیت اسمی تولید به رشد ۶۰ درصدی رسید. همچنین در سال ۱۴۰۲ در صنعت نساجی اکریلیک رشد ۳۰ درصدی و نخ پلی‌استر و پنبه و انواع پارچه و پتو رشد‌های بالای 5 تا ۱۷ درصدی به ثبت رسید.
در میان اخبار
وی با اشاره به رشد برگزاری نمایشگاه‌ها، گفت: تعاملات بین‌المللی رو به رشد است و تولیدکنندگان پوشاک در نمایشگاه روسیه شرکت خواهند داشت؛ همچنانکه سال گذشته هم حضور داشتند. امسال نیز نمایشگاه دیگری در ترکیه برگزار می‌شود که فعالان صنعتی ایران در آن حضور خواهند داشت.
مدیرکل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صنعت، معدن و تجارت به صادرات ۳۸۶ هزار تنی صنایع نساجی به ارزش ۷۹۵ میلیون دلار در سال گذشته اشاره کرد و گفت: این میزان صادرات یک درصد از لحاظ وزنی و ۰.۶ درصد از لحاظ ارزی نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد داشت.
لازمه خوداتکایی، تولید پلی‌استر است
مهندس امامی رئوف، دبیر انجمن صنایع نساجی ایران با اشاره به آمار تولید و مصرف و واردات پلی‌اتیلن ترفتالات به‌عنوان ماده اولیه تولید الیاف و نخ پلی‌استر و رقابت‌های انجام‌شده در بورس برای خرید این محصول به صمت گفت: خوداتکایی در تولید الیاف پلی‌استر برای کشور کافی نیست و ایجاد واحد پتروشیمی برای تولید این ماده اولیه الزامی است. امامی رئوف ضمن دعوت از مردم به بازدید از دومین نمایشگاه تخصصی پارچه در شهر آفتاب گفت: موضوع اصلی تشکل‌های نساجی از جمله انجمن صنایع نساجی ایران در زمینه برگزاری نمایشگاه‌های نساجی، بی‌توجهی سازمان توسعه تجارت ایران به موضوع لزوم تعامل با ذی‌نفعان است. وی با اشاره به بی‌توجهی به نظرات بخش خصوصی برای تعیین زمان مناسب برگزاری نمایشگاه‌های مختلف بیان کرد: تاریخ‌های تعیین‌شده توسط شرکت سهامی، تغییرات مکرر در تاریخ‌های مصوب، ساعات نامناسب بازدید از نمایشگاه، افزایش تعرفه‌های نمایشگاهی و انحصار برخی خدمات نمایشگاهی، برگزاری همزمان نمایشگاه‌های غیرهمگن با یکدیگر و اعمال محدودیت در تخصیص فضای نمایشگاهی از عمده مشکلات مطروحه در مکاتبه انجمن با سازمان است. امامی رئوف با اشاره به حمایت دولت‌های مختلف اظهار کرد: ما خواستار حضور شرکت‌های تولیدی در عرصه‌های بین‌المللی، اصلاح قانون رفع تعهدات ارزی، پرداخت مشوق‌های صادراتی، حمایت از حضور شرکت‌های ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی و تامین بخشی از هزینه‌های غرفه‌گذاری و هیات‌های تجاری و فعال‌سازی رایزنان بازرگانی در کشورهای دیگر هستیم. امامی رئوف با اشاره به برگزاری همزمان نمایشگاه‌های نساجی و پوشاک و چرم در سال گذشته و استقبال وزیر صنعت، معدن و تجارت از این رویداد گفت: تغییر برنامه برگزاری نمایشگاه‌های مذکور و نارضایتی ایجادشده در تشکل‌های ذی‌نفع نشان از ناهماهنگی سازمان توسعه تجارت با مجموعه وزارت صمت و دفتر صنایع منسوجات و پوشاک دارد. دبیر انجمن صنایع نساجی ایران با انتقاد از تغییر رویکرد مناطق آزاد از سکوی صادرات به کانال واردات اظهار کرد: در سال ۱۴۰۲میزان واردات انواع پارچه به کشور ۸۳۵ میلیون دلار بوده که بخش اعظم این واردات از مناطق آزاد تجاری و بازارچه‌های مرزی انجام شده است.
لزوم جلوگیری از ورود پوشاک استوک
سعید جلالی قدیری، دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران به طرح انتقادات اتحادیه تولید و صادرات از سازمان توسعه تجارت پرداخت و به صمت گفت: تنها کاری که سازمان توسعه تجارت انجام نمی‌دهد حمایت از صادرات است. کافی است کمی به روند برگزاری نمایشگاه در کشورهای همسایه و حمایت دولت‌ها از صادرات و حضور شرکت‌های تولید در نمایشگاه‌های بین‌المللی دقت کنیم.
قدیری با اشاره به صادر نشدن مجوز برگزاری نمایشگاه ایران‌مد، نظرات مطرح‌شده در این خصوص را خارج از صلاحیت سازمان توسعه تجارت دانست و با طرح انتقادات اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک به لزوم توجه بیشتر سازمان و شرکت سهامی نمایشگاه‌ها به خواست‌ها و انتظارات تشکل‌های تخصصی پرداخت.
وی با بیان اینکه همه پوشاک دارای مارک خارجی، قاچاق یا تقلبی هستند، گفت: این کالاهای قاچاق عمدتا استوک هستند. کالای استوک هم لزوما دست دوم نیستند، بلکه بیشتر پوشاک نو خارجی هستند که فصل استفاده آن گذشته، بنابراین با نرخ بسیار نازل فروخته می‌شوند و تولیدکننده هم نمی‌تواند با آن رقابت کند. برای مثال اگر نرخ تمام‌شده یک تیشرت 3 دلار و در سطح عرضه خارجی ۶ تا ۷ دلار باشد، وقتی استوک می‌شود، نرخ آن به زیر یک دلار می‌رسد.
قدیری همچنین با اشاره به موضوع قاچاق پوشاک و لزوم مبارزه جدی و موثر با آن اظهار کرد: امیدوارم دولت کمی به حمایت‌های دولت ازبکستان و برنامه‌ریزی آن برای توسعه صنایع نساجی و پوشاک این کشور توجه کرده و از آن درس بگیرند.
دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران با بیان اینکه کشورهای دیگر برای جلوگیری از ورود پوشاک استوک به کشورشان از معاهدات بین‌المللی استفاده می‌کنند، گفت: سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در سطح عرضه، برخوردهایی صورت گرفت که باعث شد فضای قاچاق ناامن شود و سرمایه‌ها وارد این حوزه نشود. در این مدت تولید و توزیع پوشاک داخلی ۲۵ درصد رشد داشت و برندهای جدیدی هم شکل گرفت. حتی برخی از برندهای داخلی در مال‌های بزرگ جایگاه گرفتند. این در حالی است که پیش از این مال‌ها به برندهای ایرانی جایی اختصاص نمی‌دادند. اما این طرح مقابله با پوشاک در سطح عرضه متوقف شد.
سخن پایانی
صنعت نساجی مشکلات بسیاری دارد که خوداتکایی در تولید پارچه را به آرزویی دور از دسترس تبدیل می‌کند، اما با بهره‌گیری از فرصت‌های کشور حتی امکان صادرات به بازارهای هدف بیشتر را نیز دارد. از سوی دیگر تامین ارز برای خرید ماشین‌آلات صنعت نساجی و مواد اولیه امری حیاتی است که به‌نظر می‌رسد دولت در تامین این امور به صنعت نساجی کمک نمی‌کند. امیدواریم دولت و سازمان توسعه تجارت قدم‌های خوبی را برای رفع چالش‌های این صنعت بردارند.
