ایران تا به امروز فرصت‌های تجاری مهم و بالقوه‌ای را از دست داده و یکی از آنها، توسعه روابط تجاری با کشورهای حوزه دریای خزر و سایر متعلقات آن است. طی سال‌های گذشته، ایران از نظر سیاسی و جغرافیایی، شانس‌های متعددی را برای توسعه تجارت به‌دست آورده بود، اما نتوانست آن‌طور که باید و شاید، از این فرصت‌ها بهره‌برداری کند. در نهایت نیز، سایر کشورها از این مجال‌های تجاری استفاده کردند و جای ایران را در بازارهای مختلف گرفتند. پس از فروپاشی شوروی، کشورهای جداشده، بازار صادراتی مهمی محسوب می‌شدند و نیازهای جدی به محصولات ایران داشتند و به‌دلیل نداشتن توجه کافی به این مسئله، بسترهای تجاری گسترده‌ای با کشورهای مذکور شکل نگرفت. به‌دلیل ضعیف بودن سیاست‌های خارجی ایران و همچنین نقص‌های جدی در برقراری ارتباطات تجاری، هدایت کردن سرمایه‌ها به بازارهای بالقوه و جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی، تا به امروز شانس‌های جدی تجارت در منطقه را از دست دادیم و در این زمان سایر کشورها مانند ترکیه، از حضور نداشتن ایران استفاده کردند. ایران باید به گذشته نگاهی بیندازد و برای تغییر رویه در فعالیت‌های تجاری خود، برنامه جدی تدوین کند.

چند ماه پیش اعلام شد، موافقتنامه همکاری اقتصادی و تجاری بین دولت‌های ساحلی خزر به‌امضا رسیده و انتظار می‌رود در چند مدت آتی به‌بهره‌برداری برسد. حضور ایران در نشست‌های همکاری مختلف اقتصادی منطقه، به‌طبع تاثیر بسیار زیادی بر روابط تجاری ما با سایر کشورها دارد. در این میان، نکته قابل‌توجه آنجا است که بهره‌گیری از اطلاعات و تجربیات کشورهای موفق، مهم‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه‌ای است که باید از آن استفاده کنیم، از این‌رو شرکت در موافقتنامه همکاری اقتصادی و تجاری بین دولت‌های ساحلی خزر می‌تواند ضمن بهبود روابط اقتصادی و تجاری ایران، فرصت‌ها و تجربه‌های مهمی را در اختیار ما قرار دهد. درحال‌حاضر کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه، به‌عنوان مهم‌ترین رقبای ایران در بازارهای جهانی شناخته می‌شوند. ایران اگر برنامه جدی برای پیشرفت در فعالیت‌های بازرگانی نداشته باشد و نتواند با این رقیبان قدرتمند در بازارهای جهانی مقابله کند، در ادامه همچنان فرصت‌های مهم و بازارهای بالقوه برای محصولات خود را از دست خواهد داد. حضور ایران در نشست‌ها و توافق‌های تجاری منطقه‌ای، می‌تواند به ایران برای حضور در تجارت بین‌المللی یاری رساند.

ضعف‌های ایران در بهره‌گیری از فرصت‌های توسعه تجارت در منطقه، دلایل متعددی دارد که رسیدگی به هر یک، ضروری است. برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های خزر، ابتدا باید موانع و چاله‌های فعلی در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور را حل کنیم. در حال‌ حاضر تولیدکننده‌های داخلی، از نیاز سایر کشورها و همچنین بازارهای بالقوه موجود اطلاعی ندارند. به‌عبارتی، تاجری خبره وجود ندارد که ضمن نیازسنجی کشورهای خارجی، تولیدات ایرانی را به بازارهای بین‌المللی به‌نحو احسن معرفی کند. این ضعف‌های مهم سبب شده تا پایه‌های تجارت ایران با سایر کشورها به‌ویژه کشورهای حاشیه دریای خزر سست شود و رفع مشکلات این‌چنینی، همکاری چندجانبه نهادها و سازمان‌های دولتی را می‌طلبد. نمی‌توان مسئله توسعه تجارت را تنها وظیفه وزارت صنعت، معدن و تجارت دانست؛ بلکه نهادهایی مانند وزارت امور خارجه و جهاد کشاورزی، سازمان شیلات و سایر سازمان‌های درگیر در مسئله تجارت، باید با یکدیگر همکاری‌های موثر داشته باشند. در رابطه با افزایش همکاری‌های تجاری با کشورهای حوزه دریای خزر، سازمان امور بنادر و دریانوردی همواره یکی از نهادهای مهم درگیر و مسئول بهبود روابط بازرگانی ایران است، بنابراین رفع نقایص سیاست‌گذاری‌های تجاری و پرورش تاجران و رایزنان بازرگانی، یک وظیفه چندجانبه میان سازمان‌ها و نهادهای مختلف است، اما متاسفانه در حال ‌حاضر چنین سازماندهی میان دستگاه‌های دولتی وجود ندارد. تا زمانی که این مشکلات بنیادین در سیاست‌گذاری‌های کلان تجاری وجود دارد، نمی‌توان به بهبود شرایط فعلی امیدوار بود.