ناایمنی در ظاهر واژه‌ای کوچک است، اما نتایج حاکمیت آن بسیار بد خواهد بود؛ به‌بیان دیگر ناایمنی آتشفشانی خاموش است که به‌محض روشن شدن در ثانیه‌ای فاجعه‌ای بزرگ به‌بار می‌آورد. در چند سال اخیر اتفاقات بدی در نتیجه بی‌توجهی به ایمنی رخ داده که از جمله آنها می‌توان به حادثه تلخ پلاسکو به‌عنوان نمونه‌ای فرسوده و متروپل نمونه‌ای از تخلفات ساخت‌وساز یاد کرد؛ دو حادثه‌ای که داغ عظیمی بر دل هموطنان‌مان گذاشت. بعد از این حوادث نیز تکاپویی ازسوی مسئولان برای جلوگیری از این دست اتفاقات مشاهده نمی‌شود و متاسفانه اقدام سازنده‌ای صورت نگرفته و برنامه‌های ایمن‌سازی در برگه‌های کاغذ می‌ماند. صمت در این گزارش به بررسی اقدامات صورت گرفته درباره ساختمان‌های ناایمن پرداخت.

سکوت برای بی‌خبری از فاجعه!

هر روز در گوشه و کنار این شهر در ابعاد کوچک و بزرگ شاهد حوادث و آتش‌سوزی در ساختمان‌ها و اماکن ناایمن هستیم که در پی آن جان و مال بسیاری از شهروندان به خطر می‌افتد؛ حوادثی همچون فرو ریختن ساختمان پلاسکو و متروپل که از بی‌توجهی به اخطارهای مکرر، نبود ضمانت اجرایی و از همه مهم‌تر نبود عزم و اراده راسخ در مسئولان ذی‌ربط برای تحقق دستورالعمل‌های ایمنی در شهر نشأت می‌گیرد. نمونه دیگر نیز بازار تهران است. بازار ۱۱۲ هکتاری تهران به‌عنوان قطب اقتصادی کشور دارای بافت قدیمی و فرسوده‌ای است که آن را به ناایمن‌ترین مناطق تهران تبدیل کرده است.

 از سوی دیگر راه‌های نامناسب، انبارداری گسترده کالا و حدود یک میلیون تردد در روز از بازار مکانی خطرناک ساخته که در صورت وقوع حادثه نیز کار امدادرسانی را دشوار می‌کند.

چندی پیش لیستی از ۱۲۹ ساختمان ناایمن در تهران منتشر شد که به‌دنبال آن اخبار مختلفی شنیده شد و حتی برخی آن لیست را نپذیرفتند اما اعلام شد اقداماتی برای ساختمان‌های نامبرده انجام می‌شود، این در حالی است که اخیرا علیرضا زاکانی، شهردار تهران درباره انتشار لیست ساختمان‌های ناایمن تهران بیان کرد: انتشار لیست کار اشتباهی است و اگر لیست را ارائه کنیم از فردا کسی در شهر نمی‌ماند. مهم این است که این ساختمان‌ها ایمن شوند. در گذشته به همه چیز به‌صورت تک‌بعدی نگاه می‌شد و وضعیت این ساختمان‌ها تنها از لحاظ آتش‌نشانی موردبررسی قرار گرفته، اما همه چیز ایمنی آتش‌نشانی نیست.

از اخطار تا حکم قضایی برای ساختمان‌های ناایمن

عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران درباره مخالفت اخیر شهردار تهران با اعلام عمومی لیست ساختمان‌های ناایمن به صمت گفت: نقل‌قولی که از علیرضا زاکانی، شهردار تهران درباره منتشر نشدن فهرست ساختمان‌های ناایمن بیان شده، درست نبود. در واقع ایشان به‌طور مشخص درباره نحوه اعلام و اطلاع‌رسانی ساختمان‌های ناایمن صحبت کردند.

شهردار تهران همواره بر این موضوع تاکید دارند که مسیر پیگیری وضعیت ساختمان‌های ناایمن و اصلاح آنها رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی عمومی نیست. در اصل شهرداری تهران به‌صورت جدی موضوع ساختمان‌های ناایمن را از مسیر قانونی‌اش پیگیری می‌کند. وی با اشاره به ترس برخی از افراد پس از اعلام عمومی اسامی ساختمان‌های ناایمن اظهار کرد: مسیر قانونی از اخطار تا حکم قضایی در دست اقدام است، اما اینکه اسامی ساختمان‌ها اعلام عمومی شود تا به‌واسطه آن مردم دچار ترس شوند، درست نیست. افراد ساکن در ساختمان‌های ناایمن از این موضوع مطلع می‌شوند و اقدامات لازم را انجام می‌دهند.

اقدامات شهرداری برای‌ساختمان‌های ناایمن

محمدخانی در رابطه با برخورد شهرداری با ساختمان‌های ناایمن بیان کرد: پیگیری شهرداری در این موضوع در دو بخش انجام می‌شود. شهرداری درباره ساختمان‌های فرسوده که به‌دلیل قدمت بالا ناایمن شده‌اند با تسهیلاتی که کمیسیون ماده ۵ ارائه می‌دهد، شرایطی را برای نوسازی به‌صرفه مردم فراهم می‌کند. کمیسیون ماده ۵ شهرداری مربوط به بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی و تغییرات در این طرح‌ها است.

بر این اساس «در بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی شهری و تغییرات آنها در هر استان یا فرمانداری کل که به‌وسیله کمیسیونی به ریاست استاندار یا فرماندار کل، با عضویت رئیس انجمن شهرستان، شهردار، نمایندگان وزارت فرهنگ و هنر و آبادانی و مسکن و نماینده مهندس مشاور تهیه‌کننده طرح انجام می‌شود، آن قسمت از نقشه‌های تفصیلی که به تصویب انجمن شهر برسد، برای شهرداری لازم‌الاجرا خواهد بود. تغییرات نقشه‌های تفصیلی اگر در اساس طرح جامع شهری موثر باشند، باید به تایید شورای‌عالی شهرسازی
برسند.»

بخش دیگر تخلفات ساختمانی است. در این بخش، ساختمان لزوما ساختمان قدیمی نیست، بلکه ممکن است مانند ساختمان متروپل نوساز باشد. در این موارد شهرداری از مسیر قضایی ورود و موضوع را پیگیری می‌کند. پس در مجموع شهرداری در بخش بافت فرسوده تسهیلاتی برای صاحبان ملک در نظر می‌گیرد و در بخش تخلفات ساختمانی ساختمان‌های نوساز موضوع را با برخورد قاطع پیگیری می‌کند.

وی با اشاره به نقش مهم آتش‌نشانی در شناسایی ساختمان‌های ناایمن، افزود: نهاد تخصصی برای سنجش ایمنی ساختمان‌ها، آتش‌نشانی است. نظارت آتش‌نشانی بر ساختمان‌های در حال ساخت، مانند گذشته و با حساسیت‌های بیشتری ادامه دارد. سازندگانی که نکات ایمنی را در زمان ساخت، رعایت نکنند، در مرحله اول ازسوی سازمان آتش‌نشانی هشدار دریافت می‌کنند و در صورت نادیده گرفتن هشدار صادره ازسوی این سازمان، از ادامه فعالیت آنها جلوگیری خواهد شد. همچنین از نظر زیرساختی، نظارت بر تدوین ضوابط و دستورالعمل‌ها در خصوص هماهنگی امور مربوط به ساخت‌وسازهای شهری و رسیدگی به امور مربوط به مهندسین ناظر ساخت‌وسازهای شهری بر عهده معاونت شهرسازی است؛ در غیر این موارد شهرداری دخالت دیگری ندارد.

گشت‌ها آغاز به کار کردند

محمدخانی با تاکید بر اهمیت موضوع ساختمان‌های ناایمن در پایتخت اظهار کرد: به‌دلیل اهمیت موضوع اخیراً گشت‌های مشترک برای بررسی ایمنی ساختمان‌های ناایمن کار خود را آغاز ‌کردند. البته با این هدف که حادثه متروپل دوباره تکرار نشود، این گشت‌ها علاوه بر احتمال حریق، کیفیت سازه را هم موردبررسی قرار خواهند داد و هدف تنها جلوگیری از آتش‌سوزی نیست. در این گشت‌ها علاوه بر آتش‌نشانی، شهرداری تهران، نظام مهندسی و ستاد بحران نیز حضور خواهند داشت.

راهکار چیست؟

سخنگوی شهرداری تهران در تشریح راهکار حل مشکلات ساختمان‌های ناایمن گفت: نگاه شهرداری در این موضوع فرابخشی است. در واقع شهرداری معتقد است با مدیریت قرارگاهی می‌شود فرآیند ایمن‌سازی را تسریع کرد. در واقع دستگاه‌هایی که در این موضوع دخیل هستند باید کنار یکدیگر قرار بگیرند و به یک تصمیم مشترک برسند.

دست‌های پشت پرده و جانی که می‌رود!

خسرو ابراهیمی‌نیا، نایب رئیس دوم پیشین اتاق اصناف تهران درباره واحدهای صنفی ناایمن و اقدامات انجام‌گرفته برای آنها به صمت گفت: جلسات متعددی با حضور اتاق اصناف، اتحادیه‌ها و مراجع ذی‌صلاح مانند آتش‌نشانی درباره واحدهای صنفی فرسوده و ناایمن برگزار شد. از آنجایی که مسئولان در اتحادیه‌ها به‌سادگی از کنار این موضوع رد می‌شوند، در صورتی ‌که این موضوع بسیار جدی است، نتیجه خاصی حاصل نشده است.  ابراهیمی‌نیا با اشاره به ماده‌ای از قانون نظام صنفی مبنی بر رعایت ایمنی توسط اصناف اظهار کرد: براساس ماده ۱۷ قانون نظام صنفی کشور، افراد صنفی مکلفند قوانین و مقررات جاری کشور، از جمله قوانین و مقررات صنفی، انتظامی، بهداشتی، ایمنی، حفاظت فنی و زیباسازی محیط کار و دستورالعمل‌های مربوط به نرخ‌گذاری کالاها و خدمات را که ازسوی مراجع قانونی ذی‌ربط ابلاغ می‌شود، رعایت و اجرا کنند. یکی از وظایف اتحادیه‌ها، نظارت بر عملکرد واحدهای صنفی است. اتحادیه با استفاده از کارشناسان مربوط باید وضعیت واحدهای صنفی را به‌لحاظ حداقل‌های ماده ۱۷ قانون نظام صنفی بررسی کند.

هیچ مغازه ناایمنی تعطیل نشده!

نایب رئیس دوم پیشین اتاق اصناف تهران در ادامه درباره پیامدهای بی‌توجهی به اخطارها توسط اصناف گفت: در این زمینه ماده ۲۸ قانون نظام صنفی را داریم. براساس این ماده اگر موارد ماده ۱۷ قانون نظام صنفی توسط اصناف رعایت نشود، واحد صنفی به مدت ۶ ماه پلمب می‌شود و بازگشایی دوباره آن دارای شروطی است، این در حالی است که تاکنون شاهد تعطیلی یک واحد صنفی به‌دلیل ناایمنی نیز نبوده‌ایم، اما در مقابل آن، شاهد آتش‌سوزی واحدهای صنفی، تخریب و... بوده‌ایم. وی درباره ماده ۳۷ قانون نظام صنفی بیان کرد: براساس ماده ۳۷ قانون نظام صنفی، اتاق اصناف ناظر بر رعایت موارد یادشده است. براساس این ماده نظارت‌ها در زمینه اجرای مقررات فنی، بهداشتی، ایمنی، انتظامی، حفاظتی، بیمه‌گذاری، زیباسازی و سایر مقررات مربوط به واحدهای صنفی که از طرف مراجع ذی‌ربط وضع می‌شود، همچنین همکاری با ماموران انتظامی در اجرای مقررات است؛ در نتیجه اگر اتحادیه‌ها بازرسی خود را قوی‌تر کرده و آموزش‌های لازم را به اصناف بدهند، وظایف قانونی خود را انجام داده‌اند، اما متاسفانه برخی از اتحادیه‌ها مواد ۱۷ و ۳۷ قانون نظام صنفی را اجرا نمی‌کنند.

آتش‌نشانی هیچ ترک‌فعلی انجام نداده است

نایب رئیس دوم پیشین اتاق اصناف تهران با اشاره به نقش پررنگ آتش‌نشانی در بررسی وضعیت ایمنی واحدهای صنفی گفت: آتش‌نشانی وظایف خود را به‌خوبی انجام می‌دهد. این سازمان در مواجهه با ساختمان‌ها و اماکن ناایمن با ارائه اخطار، کار خود را شروع می‌کند. در حقیقت آتش‌نشانی برای هر مورد باتوجه به تخصص‌ها و شرایط منطقه، راهکارهای خاص متناسب ارائه می‌دهد و این خود اصناف هستند که باید راهکارها را اجرایی کنند. آتش‌نشانی قانون خاص خود را دارد و در صورت توجه نکردن واحد صنفی به اخطارهای لازم، می‌تواند نسبت به پلمب واحد صنفی اقدام کند. وی با اشاره به اقدامات آتش‌نشانی برای برقراری ایمنی گفت: این سازمان هیچ ترک‌فعلی انجام نداده و بروز حوادث ناشی از کم‌کاری اتاق اصناف و برخی از اتحادیه‌ها است. اگر آتش‌نشانی بخواهد به‌طور قانونی در زمینه واحدهای صنفی ناایمن اقدام کند، باید بسیاری از واحدهای فعال در سطح کشور تعطیل شوند؛ برای مثال، یکی از چلوکبابی‌های معروف در شمال تهران با ظرفیت ۴۰۰ نفر حدود ۱۲ پله با عرض کم به‌سمت پایین دارد. در صورت بروز اتفاق و حادثه، مردم چگونه باید از این محل فرار کنند؟ همچنین بسیاری از مغازه‌های بازار در فضای پشت‌بام یا سقف‌های کاذب ایجادشده در مغازه حجم زیادی مقوا و گونی انبار می‌کنند، این در حالی است که این سازه‌ها استحکام زیادی ندارند؛ از همین رو بارها شاهد آتش‌سوزی این مغازه‌ها بودیم که به‌علت بی‌توجهی یک فرد، چند مغازه از بین می‌رود. وی ضمن تاکید بر اینکه تحقق ایمنی در بخش اصناف نیازمند همکاری دوطرفه است، اظهار کرد: افراد زیادی از قوانین اطلاع ندارند یا اینکه به‌دنبال پیگیری این موضوع نبوده‌اند. پرونده‌های بسیاری در رابطه با آسیب‌های جانی و مالی واحدهای صنفی وجود دارد؛ برای مثال آتش‌سوزی که به‌تازگی در قهوه‌خانه اتفاق افتاد و جان چند تن را گرفت. متاسفانه همیشه صاحبان واحدهای صنفی فکر می‌کنند اتفاقی برای واحدهای خودشان رخ نمی‌دهد، در حالی که چنین نیست.

شهرداری کجای داستان است؟

ابراهیمی‌نیا در رابطه با نقش شهرداری در ایمن‌سازی مغازه‌ها گفت: شهرداری می‌تواند با اعمال درست قانون با افراد متخلف در بحث ایمنی برخورد کند. شهرداری باید به‌سرعت اعلام کند یک واحد صنفی ناایمن است تا در نتیجه آن، صاحبان ملک اقدام به ایمن‌سازی آن کنند. وی دلیل تعطیل نشدن بسیاری از مغازه‌ها باوجود ناایمن بودن را این گونه بیان کرد: برخی مالکان واحدهای صنفی به‌علت اینکه ملک آنها قدیمی است و سال‌ها مستاجران با اجاره کم در آن واحدها مشغول فعالیت بوده‌اند، بدون توجه به فرسودگی واحد، منتظر تخریب ساختمان می‌مانند تا با این اتفاق مستاجر را بیرون کنند؛ این اتفاق شامل حال بیشتر واحدهای صنفی بازار می‌شود.

تعطیلی کوتاه‌مدت یا نشستن بر خاک سیاه؟

نایب رئیس دوم پیشین اتاق اصناف تهران در پایان با بیان راهکاری برای ایجاد واحدهای صنفی ایمن و جلوگیری از اتفاق‌های تلخی چون پلاسکو اظهار کرد: اعمال ماده ۱۷ و ۳۷ قانون نظام صنفی ازسوی اتحادیه‌ها و اتاق اصناف می‌تواند از بروز بسیاری از اتفاقات تلخ جلوگیری کند. اگر یک واحد صنفی ناایمن برای دو ماه بسته باشد تا اقدامات لازم برای ایمنی آن انجام شود، بهتر است تا اینکه صاحبان اصناف، ملک و سرمایه خود را از دست بدهند و خانواده خود را عزادار کنند. این موضوع مانند این است که بدانیم فردی شنا بلد نیست، اما به‌علت علاقه‌اش از رفتن وی به دریا جلوگیری نکنیم؛ در نتیجه این روند فرد غرق می‌شود و خانواده وی عزادار می‌شوند. این را بدانیم که با وقوع یک اتفاق در واحدهای صنفی ممکن است زندگی ۱۰۰ نفر به خاکستر تبدیل شود؛ بنابراین نمی‌توان تنها با هدف حفظ درآمد و روشن نگه داشتن چراغ کسب‌وکار به روندی غلط ادامه داد.

سخن پایانی

هنوز اقدام خاصی برای ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن انجام نشده و مسئولان تنها کاغذ و قلم خود را در این مرحله به کار گرفته‌اند. ظاهرا اقدامات عملی برای آینده و پس از فاجعه‌های بزرگ‌تر مانده و در نهایت نیز در برابر جان و مالی که به ثانیه‌ای از دست رفته، واژه تکراری تسلیت شنیده می‌شود.