لایحه بودجه ۱۴۰۲ در کمیسیون‌های مختلف از جمله کمیسون تلفیق در حال بررسی است. موضوعی که در بودجه برای تجار، وارد‌کنندگان و حتی مردم به‌عنوان مصرف‌کننده مهم است، اعلام رقم ۲۳ هزار تومانی نرخ تسعیر دلار است.  در لایحه بودجه سال آینده، درآمدهای نفت و فرآورده‌های نفتی ۶۰۳ هزار و ۸۰۷ میلیارد تومان پیش‌بینی‌شده و دولتی‌ها اعلام کرده‌اند قرار است در سال آینده یک‌میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت و گاز صادر شود.  نرخ تسعیر ارز در این بودجه پیشنهادی ۲۳ هزار تومان تعیین ‌شده، این در حالی است که به‌اعتقاد کارشناسان منتقد نسبت به این رقم، نرخ دلار در لایحه بودجه ۱۴۰۲ با چندین سناریو مختلف قیمتی قابل محاسبه است. در این سناریوها، نرخ دلار از ۳۳ تا ۴۶ هزار تومان اعلام ‌شده و خبری از دلار زیر ۳۰ هزار تومان نیست. دولت در شرایطی نرخ تسعیر دلار را ۲۳ هزار تومان تعیین کرده که این رقم، نرخ واقعی دلار نیست؛ به‌عبارت‌دیگر این رقم اعلامی تنها نمایش دولت برای بیان پایین بودن ارزش دلار در برابر ریال است. صمت در این گزارش سعی کرده دیدگاه کارشناسان درباره نرخ تسعیر دلار در بودجه ۱۴۰۲ را موردبررسی قرار دهد.

تسعیر ارز چیست

در لغت‌نامه دهخدا تسعیر به‌معنی قیمت‌گذاری و نرخ نهادن است. کلمه تسعیر در معاملات بین کشورها زمانی به‌کار می‌رود که قرار باشد دو واحد پولی به یکدیگر تبدیل شوند. هنگامی‌که در شرکتی در داخل ایران همه دفاتر مالی به ریال باشد و این شرکت بخواهد با شرکت دیگری با ارز خارجی مثل دلار، یورو و... به معامله بپردازد باید پول مبادله‌شده را به ریال تبدیل و سپس ثبت کند. این تبدیل واحد پولی تسعیر ارز نامیده می‌شود. نرخ تبدیل دو واحد پولی به یکدیگر را نرخ تسعیر ارز می‌گویند. به‌دلیل اینکه تعیین نرخ لحظه‌ای ارز دشواری‌های خاص خود را دارد، معمولا به‌صورت تقریبی در بازه‌های زمانی مختلف مثل یک هفته یا یک ماه از میانگین نرخ ارز به‌عنوان نرخ تقریبی استفاده می‌شود، اما اگر نوسانات نرخ ارز شدید باشد، نمی‌توان به این میانگین اتکا کرد. نرخ تسعیر دلار در بودجه عددی است که دولت برای هر یک دلار درآمد ارزی به بانک مرکزی می‌پردازد. در اصل این رقم عددی است که دولت «کالا»ی دلار را قیمت‌گذاری می‌کند.

نرخ تسعیر مطلوب، ارز سامانه نیما

صمد عزیزنژاد، کارشناس ارشد پول و بانکداری درباره نرخ تسعیر دلار در بودجه با رقم ۲۳ هزار تومان به صمت گفت: نرخ تسعیر دلار در بودجه در شرایط فعلی و روی کاغذ اصلا منطقی به‌نظر نمی‌رسد، چون این رقم با هیچ ‌کدام از نرخ‌های ارز شاخص هماهنگ‌ نیست. نکته مهم این است که معمولا نرخ سامانه نیما با تاخیر نسبت به افزایش نرخ ارز در بازار آزاد واکنش نشان می‌دهد. در حقیقت می‌توان گفت ورود نرخ ارز در کمتر از ۵ روز به کانال ۶۰ هزار تومان سبب افزایش درآمدهای دولت نخواهد شد، اما تاثیر خود را بر قیمت‌های سال آینده خواهد گذاشت؛ در نتیجه افزایش نرخ ارز در بازه یک‌ساله و با تغییر نرخ ارز در سامانه نیما عامل افزایش درآمد دولت خواهد بود.

وی افزود: دولت تصمیم دارد برای 2 سال نرخ ارز نیما را ثابت نگه‌ دارد تا جلوی افزایش نرخ کالاهای اساسی گرفته شود، اما با اوج‌گیری نرخ دلار عملا این هدف محقق‌شدنی نیست.

تاثیر روانی تسعیر

وی با اشاره به موارد ذکرشده و اتفاقات رخ‌داده در بازار ارز در روزهای اخیر اظهار کرد: از اوج‌گیری نرخ دلار می‌توان نتیجه گرفت که عدم ‌تغییر نرخ تسعیر در لایحه بودجه سال آینده تنها بعد روانی داشته و ارز دولت در نهایت با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان که در سامانه نیما تعیین‌ شده، به ریال تبدیل خواهد شد و درصورتی‌که این نرخ تغییر پیدا کند، درآمدهای دولت نیز تغییر خواهد کرد.این کارشناس ارشد پول و بانکداری در ادامه یادآور شد: نرخ دلار در سال ۱۴۰۰ در بازه ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان نوسان داشت. حداقل نرخ دلار بازار آزاد در سال گذشته در اردیبهشت‌ حدود ۲۱ هزار تومان و بیشترین نرخ دلار نیز در آبان نزدیک ۳۰ هزار تومان بود، اما این روند در سال جاری نمود بیشتری پیدا کرده و معلوم نیست برای سال آینده این جهش قیمتی دلار چقدر خواهد بود؛ بنابراین نمی‌توان عدد تسعیری را که برای سال ۱۴۰۱ در نظر گرفته ‌شده برای سال ۱۴۰۲ هم ثابت نگه داشت.

لزوم دخالت بهارستان‌نشینان در تسعیر

عزیزنژاد با اشاره به اینکه نرخ تسعیر ارز در بودجه ۱۴۰۲ باید توسط مجلس افزایش یابد، گفت: براساس بخشنامه بانک مرکزی، مبنای محاسبه نرخ تسعیر ارز، ۹۰ درصد میانگین نرخ دلار نیما در ۶ ماه گذشته است، اما این نرخ برای عدد تسعیر دلار در بودجه در نظر گرفته نشده است.به‌گفته این کارشناس مسائل ارزی، توافق در برجام، سرنوشت جنگ روسیه با اوکراین، مهار ارز ۶۰ هزار تومانی در بازار آزاد و کسری بودجه، مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر بازار ارز در سال جدید خواهند بود.

این کارشناس ارشد پول و بانکداری با اشاره به اینکه احتمالا این رقم ۲۳ هزار تومان به قطعیت نرسیده، توضیح داد: ابتدا باید میزان درآمد دلاری کشور شفاف‌سازی شود، زیرا زمانی که بانک مرکزی می‌خواهد ارز دولت را تسعیر کند، باید بداند که مابه‌ازای آن چقدر ریال بدهد. زمانی که نرخ ارز را ۴۲۰۰ تومان در نظر گرفته بودند، تکلیف مشخص بود، اما اکنون که نرخ دلار دچار نوسان است و رئیس‌کل بانک مرکزی رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان را برای دلار نیمایی تعیین کرده، نرخ تسعیر ۲۳ هزار تومانی برای دلار قابل‌قبول نیست.

نرخ تسعیر ۲۳ هزار تومان دور از واقعیت است

کمیل طیبی، کارشناس مسائل ارزی درباره نرخ واقعی تسعیر دلار در بودجه ۱۴۰۲ به صمت گفت: پیش ‌از این گفته‌ شده بود نرخ ارز در بودجه سال آینده روی ۲۶ هزار تومان بسته خواهد شد. با این ‌وجود دولت تصمیم گرفت عدد ۲۳ هزار تومان را در بودجه برای تسعیر نرخ دلار پیش‌بینی کند. گویا سازمان برنامه‌وبودجه در ابتدا پیشنهاد دلار ۲۶ هزار تومانی را مطرح کرده بود که در نهایت در زمان بررسی در هیات دولت نرخ دلار ۲۳ هزار تومان لحاظ شد، اما زمانی این رقم در بودجه گنجانده ‌شده که نرخ دلار حدود ۳۰ هزار تومان بوده، نه بیشتر از ۵۰ هزار تومان.

احتمال کسری بودجه

وی افزود: درآمدهای نفتی دولت در بودجه ۱۴۰۲ بالغ‌بر ۶۰۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی ‌شده، اما اگر در سیاست‌های جهانی در قبال خرید نفت از ایران تغییری رخ دهد یا اینکه نرخ جهانی نفت کاهش یابد، رقم پیش‌بینی‌شده فروش نفت توسط دولت محقق نمی‌شود و به‌طور حتم دولت با کسری بودجه مواجه می‌شود. کارشناس مسائل ارزی در ادامه تصریح کرد: شاید بهتر بود دولت رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان را به‌عنوان نرخ تسعیر دلار اعلام کند، زیرا اکنون این رقم در معاملات بازار نیمایی رسمیت یافته و باتوجه به اینکه دولت متعهد شده تا ۲ سال آینده نرخ دلار را برای کالاهای اساسی روی همین رقم ثابت نگه دارد، رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به واقعیت نزدیک‌تر است. همچنین این رقم برای تسعیر نرخ دلار می‌تواند در تعدیل جو روانی حاکم بر بازار آزاد موثرتر عمل کند.

سیاست غلط تثبیت تسعیر

وی با اشاره به‌ غلط بودن سیاست تثبیت نرخ تسعیر دلار برای ۲ سال متوالی توضیح داد: قیمت ارز در بازار آزاد و واقعیت اقتصاد ایران همخوانی ندارد، زیرا نرخ ارز تابع فاکتورهای بسیار زیادی است و همین موضوع نرخ آن را متزلزل کرده است. نرخ دلار در بودجه سال ۱۴۰۲ باید مبتنی بر واقعیت اقتصاد ایران تعیین شود، زیرا حتی ممکن است نرخ دلار در بازار آزاد هم واقعی نباشد. برای مثال اگر اتفاق کوچکی در روابط بین‌المللی رخ دهد، نرخ ارز ارزش پول ملی را به‌نحوی بالا و پایین می‌کند که متناسب بر واقعیت‌های حاکم بر اقتصاد نیست.

عدد محاسباتی

طیبی ‌در ادامه خاطرنشان کرد: نرخ ارز در شرایطی بالا رفته که پول ما براساس شرایط اقتصادی باید قوی‌تر عمل می‌کرد. همچنین نرخ دلار بودجه در زمانی که نظام یکسان ارزی برقرار است خاصیت سیگنالی دارد، اما وقتی نظام چندنرخی حاکم است این عدد فقط جنبه محاسباتی دارد و به تراز شدن بودجه کمک خواهد کرد.

وی در ادامه یادآور شد: درآمدهای محقق‌شده به همراه هزینه منابع اضافی و بازپرداخت قبلی و... از جمله مواردی هستند که در طول سال دولت می‌تواند درباره آن تصمیم‌گیری کند؛ بنابراین شاید دولت خواسته که با تثبیت نرخ تسعیر دلار در بودجه جلوی افزایش انتظارات تورمی را برای سال آینده بگیرد.

این کارشناس مسائل ارزی پیشنهاد کرد: شایسته‌تر بود دولت به‌جای اعمال نرخ‌های دستوری جلوی افزایش بی‌دلیل نرخ دلار را بگیرد تا مجبور نشود برای تعدیل جو روانی و کاهش انتظارات تورمی نرخ بی‌مبنا و اساس ۲۳ هزار تومان را برای دلار در بودجه ۱۴۰۲ در نظر بگیرد.