فولاد در برزخ تحریم و ناترازی
باتوجه به نوسانات اخیر نرخ ارز، افزایش نرخ دلار تاثیر قابل‌توجهی بر بازار آهن‌آلات گذاشته است. از آنجا که مواد اولیه و تولید فولاد عمدتا از طریق بازارهای جهانی تامین می‌شوند، تغییرات نرخ دلار می‌تواند تاثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر نرخ روز و خرید آهن‌آلات در بازار فولاد بگذارد. در این شرایط، آگاهی از تاثیرات این نوسانات بازار فولاد و آهن می‌تواند به خریداران و سرمایه‌گذاران کمک کند تا در زمان مناسب، بهترین تصمیم را برای خرید یا سرمایه‌گذاری بگیرند و خریدهای به‌صرفه‌تری داشته باشند.
تاثیر نرخ ارز بر بازار فولاد
نرخ ارز یکی از عوامل تاثیرگذار در اقتصاد ایران است که هرگونه تغییر در آن، می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر تمامی بخش‌های اقتصادی داشته باشد. یکی از مهم‌ترین عوامل که تحت‌تاثیر نرخ ارز قرار دارد، بازارهای کالایی مانند فولاد است. در ایران بسیاری از مواد اولیه از جمله برای محصولات فولادی از طریق واردات تامین می‌شوند و وابستگی به نرخ دلار در این زمینه بسیار بالا است. به‌همین‌دلیل نوسانات دلار می‌تواند باعث ایجاد بی‌ثباتی در بازار فولاد شود که آگاهی از این تغییرات را برای فعالان اقتصادی بیش از پیش برجسته می‌کند.
براساس گزارش‌های بازار جهانی فولاد در سال ۱۴۰۲، ایران جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آهن و فولاد است که با تولید بیش از ۳۰ میلیون تن فولاد در سال، جایگاه دهم را کسب کرده است. فولاد ایران عمدتا به کشورهای آسیایی، خاورمیانه و اروپا صادر می‌شود و به‌عنوان یک بخش استراتژیک همواره در کانون توجه قرار دارد. اگر بخواهیم نگاهی به اقتصاد داخلی ایران بیندازیم، باید بگوییم که صنایع وابسته به آهن و فولاد نظیر ساختمان‌سازی، خودروسازی، زیرساخت‌ها و پروژه‌های عمرانی، معماری و توسعه‌ای باعث شده‌اند تا فولاد به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود.
رابطه بین نرخ دلار با بازار آهن‌آلات، رابطهای مستقیم است. از تاثیر نرخ دلار بر نرخ آهن‌آلات، می‌توان به افزایش هزینه‌های واردات اشاره کرد که با هر بار افزایش نرخ دلار، کارخانه‌ها و تامین‌کنندگان باید برای تهیه مواد اولیه خود هزینه بیشتری بپردازند که این امر به‌طورطبیعی نرخ تمام‌شده محصولات فولادی از جمله میلگرد، تیرآهن، ورق و ... را در بازار فولاد به‌طورمستقیم دستخوش تغییرات کند. دلار یکی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر بازار آهن‌آلات است که نوسانات آن می‌تواند به‌سرعت در نرخ محصولات فولادی احساس شود. از آنجایی که مواد اولیه در تولید فولاد وارداتی هستند، هرگونه تغییر و نوسان در نرخ دلار می‌تواند به‌طورمستقیم هزینه‌های تولید محصولات فولادی را تحت‌تاثیر قرار دهد.
از سوی دیگر، نوسانات شدید نرخ ارز و نرخ دلار می‌توانند به‌شدت بازار فولاد را متلاطم کرده و پیش‌بینی نرخ را دشوار کنند. برای مثال، افزایش ناگهانی نرخ دلار، باعث افزایش هزینه‌های تولید و کاهش رقابت‌پذیری محصولات داخلی می‌شود. همچنین، این افزایش می‌تواند به کاهش تقاضا برای محصولات فولادی و در نتیجه، کاهش تولید منجر شود.
بازار فولاد یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است که نیاز به مدیریت دقیق برای مقابله با چالش‌های نوسانات ارزی دارد. تغییرات نرخ ارز منجر به افزایش هزینه‌های تولید، بی‌ثباتی در بازار و کاهش توان رقابتی تولیدکنندگان می‌شود. ثبات ارزی می‌تواند به توازن بازار داخلی و افزایش سهم صادرات در بازارهای جهانی فولاد کمک کند. به علاوه، سیاست‌گذاری‌های اقتصادی می‌توانند بر مدیریت پایدار بازار فولاد و منابع ارزی، حمایت از تولیدکنندگان و نظارت دقیق بر سفته‌بازی تاثیرگذار باشند. با تقویت زیرساخت‌های اقتصادی می‌توان راهی برای رشد و توسعه صنعت فولاد فراهم کرد و تاثیرات منفی نوسانات ارزی را کاهش داد.
توقف میزان تولید فولاد تا ۳۲ میلیون تن
کیوان جعفری‌طهرانی، تحلیلگر ارشد بازارهای بین‌المللی فولاد در ارتباط با وضعیت فولاد تا پایان سال به صمت گفت: شواهد نشان می‌دهد، به‌واسطه محدودیت‌هایی که به‌علت ناترازی انرژی برای صنعت فولاد به‌وجود آمده، میزان تولید تا ۳۲ میلیون تن، متوقف خواهد بود و دور از انتظار است که محدودیت‌ها، اجازه افزایش تولید را به صنعت فولاد بدهند. ناترازی انرژی در کشور به کمبود انرژی تبدیل شده است و اگر این امر وجود نداشت، میزان تولید فولاد کشور به رقم ۴۰ میلیون تن می‌رسید.
جعفری‌طهرانی ادامه داد: آسیب‌هایی که کمبود انرژی به حوزه فولاد وارد کرده، سبب شده است تا میزان تولید به مقدار ۴۰ میلیون تن نرسد و اکنون به ۳۲میلیون تن رسیده است. این ۸ میلیون تن اختلاف، سرمایه بسیار بالایی است. به‌علت محدودیت‌های تحریم که بر کشور حاکم است، می‌توان صادرات فولاد را نیز دارای چالش‌های اساسی دانست. رقم ۸ میلیون تن اختلاف تولید، به‌علت وجود تحریم‌ها، توانایی صادرات نداشت، اما می‌توانست سودآوری شرکت‌های فولادی را افزایش دهد.
وی در ارتباط با وضعیت صادرات فولاد گفت: وضعیت صادرات فولاد را می‌توان مناسب دانست که البته باوجود ریاست‌جمهوری ترامپ، دارای مخاطره است. این امکان وجود دارد تا ترامپ، تحریم‌ها را افزایش دهد و این امر، تنها برای نفت نخواهد بود و صادرات فولاد را نیز درگیر خواهد کرد. صنعت فولاد، جزو صنعت‌هایی است که در دور اول تحریم‌ها، مشمول تحریم شد. ترامپ، زمانی که از برجام خارج شد، تحریم‌هایی را علیه ایران وضع کرد که صنعت فولاد، در این دسته از تحریم‌ها قرار گرفت. با انتخاب مجدد ترامپ بر مسند قدرت امریکا، این انتظار وجود دارد تا تحریم‌های صنعت فولاد کشور، افزایش پیدا کند. بخش دیگری از مشکلات صادرات فولاد و تحریم‌های امریکا به حوزه حمل‌ونقل دریایی محصولات فولادی بر می‌گردد. این تحریم‌ها، می‌توانند محدودیت‌هایی را برای کشتی‌های ایرانی که اکنون در بنادر چین فعالیت می‌کنند، به‌وجود آورند. اگر فشار امریکا علیه چین، افزایش یابد، قطعا بر تعرفه‌های حمل‌ونقل دریایی اثرگذار خواهد بود. نرخ هزینه حمل دریایی به‌علت عدم‌حضور کشتی‌های ایران در بازار، افزایش خواهد یافت و به‌طورقطع، تاثیر خود را بر بازار فولاد نیز خواهد گذاشت.
کشورهای منطقه در حال پیشرفت هستند
وی افزود: ما نباید فراموش کنیم که کشورهای منطقه، از نظر رشد تولید محصولات فولادی، در حال پیشرفت هستند و در زمینه فولاد سبز، اقدامات مناسبی انجام داده‌اند. پیش‌بینی شده است که تولید فولاد کشورهای منطقه تا سال ۲۰۴۰، رقم ۳۰ میلیون تن خواهد بود که رقم بسیار بزرگی است. این موضوع، می‌تواند جایگاه فولاد کشور را به مخاطره افکند و رقیب جدی برای صادرات فولاد کشور ما باشد. این کشورها به‌علت توافق و قراردادی که میان خود دارند، مشمول عوارض وارداتی نیستند و ۵ درصد معافیت دارند. ما نمی‌توانیم به‌علت این معافیت که میان این کشورهای منطقه برقرار است، صادرات مطلوبی را ظرف مدت ۵ تا ۱۰ سال آینده به این کشورها داشته باشیم؛ این موضوع را نمی‌توان نادیده گرفت، باید فکری به حال آن کرد تا در آینده درگیر مشکلات و چالش‌های اساسی صادرات فولاد نشویم.
در ادامه جعفری‌طهرانی خاطرنشان کرد: همان‌طور که اشاره کردیم، به‌علت محدودیت‌هایی که کمبود انرژی به‌وجود آورده، مصرف سرانه فولاد در حال کاهش است که چنین موضوعی را باید مخاطره‌آمیز دانست. کشورهایی مانند هند، بیش از آنکه بخواهند روی صادرات فولاد تمرکز کنند، سعی بر این دارند تا مصرف سرانه فولاد را افزایش دهند و پروژه‌های جدید را با تامین بودجه مناسب در کشور راه‌اندازی کنند. عمده تمرکز کشور هند، بر افزایش سرانه مصرف فولاد و همچنین افزایش پروژه‌های تولید فولاد است.
وی گفت: اگر چین، در سال ۲۰۲۴، موفق شد تا صادرات فولاد را افزایش دهد، به‌علت کاهش فعالیت‌های ساخت‌وساز بود. اما چین برای سال جدید، در نظر دارد تا سرانه مصرف فولاد را افزایش دهد. رقابت در بازارهای جهانی و رقابت با کشورهای بزرگ فولادی مانند هند، روسیه و ترکیه، بسیار دشوار است و باید توجه داشت تا در کنار صادرات فولاد، فکری برای افزایش مصرف سرانه فولاد در کشور کرد. کشورها همواره برای بازاریابی، ابتدا باید به مصرف داخلی توجه داشته باشند و در مرحله بعد، تمرکز خود را بر صادرات بگذارند. اگر محدودیت‌های انرژی صنعت فولاد برداشته شود و پروژه‌ها، تامین مالی مناسب شوند، می‌توان به افزایش سرانه مصرف داخل امیدوار بود و سپس بازاریابی خارجی برای صادرات انجام خواهد گرفت.
بکارگیری استانداردها و فرآیندهای با آلایندگی کمتر
مرتضی حسن‌دوست، فعال صنعتی در ارتباط با تولید فولاد سبز و اهمیت آن به صمت گفت: تغییرات اقلیمی و افزایش دمای کره زمین طی سالیان گذشته، زندگی بشر را بیش از پیش به‌خطر انداخته و به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع امروزی تبدیل شده است. بر همین اساس، دولت‌ها و صنایع مختلف به‌ویژه صنعت مادر و استراتژیک فولاد، بکارگیری استانداردها و فرآیندهای با آلایندگی کمتر را در دستور کار خود قرار داده‌اند و به‌دنبال کاهش هرچه بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای در سال‌های پیش‌رو هستند که چنین اقدامی را باید بسیار مناسب دانست.
حسن‌دوست ادامه داد: در حال حاضر فولاد به ۲ روش عمده کوره بلند و کوره قوس‌الکتریکی در جهان تولید می‌شود که باتوجه به استفاده از زغال‌سنگ به‌عنوان ماده اولیه اصلی، تولید این فلز پراهمیت در کوره‌های بلند، میزان آلایندگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در این روش در مقایسه با کوره‌های قوس‌الکتریکی که در آنها از آهن‌اسفنجی و قراضه برای تولید فولاد استفاده می‌شود، بیشتر بوده و سبب شده است تا آسیب‌هایی به کره زمین وارد شود.
وی گفت: ایران به‌عنوان دهمین فولادساز بزرگ جهان نیز در حالی موفق به تولید ۳۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد در این سال شد که بیش از ۹۰ درصد فولاد خود را به روش کوره قوس‌الکتریکی تولید می‌کند و از این‌رو به‌عنوان کم‌آلاینده‌ترین تولیدکنندگان فولاد شناخته می‌شود؛ این در حالی است که اگر استفاده از قراضه و ضایعات بازیافتی بیش از گذشته در برنامه تولیدکنندگان داخلی قرار بگیرد، سودآوری بیشتر و آلایندگی کمتری را برای آنها به‌همراه خواهد داشت و تولید فولاد در ایران اقتصادی‌تر و سبزتر خواهد شد. یکی از مزایای مهم فرآیند بازیافت را می‌توان آسیب نزدن به محیط‌زیست و منابع‌طبیعی در مقایسه با روش معمول تولید فولاد که نیازمند استخراج سنگ‌آهن از معادن است، دانست. از طرفی میزان مصرف سوخت و آلایندگی ماشین‌آلاتی که در معادن مورداستفاده قرار می‌گیرند، بالا است و نبود این مسئله در بازیافت نیز یک مزیت مهم برای این فرآیند محسوب می‌شود.
وی افزود: بخش عمده بازیافت ضایعات فولادی در کشور ما مرتبط با خودروهای فرسوده است که باتوجه به سکانداری وزارت صنعت، معدن و تجارت در این حوزه طی چند ماه اخیر، خوشبختانه بازیافت با سرعت و پیشرفت قابل‌قبولی در مسیر رشد قرار گرفته است؛ اگرچه فعالان این صنعت کماکان با برخی چالش‌ها مانند عدم‌پرداخت کامل هزینه بازیافت توسط خودروسازان، زمانبر بودن تصویب و ابلاغ سیاست‌های کلی و… مواجهند که امید است با رفع این موانع، بازیافت ضایعات و در ادامه استفاده از آنها در صنعت فولاد کشور با استقبال بیشتری همراه شود.
سخن پایانی
توجه به صنعت فولاد و افزایش سرانه مصرف داخلی، می‌تواند نقش موثری در گشایش‌های اقتصادی داشته باشد. صنعت فولاد، به‌علت وجود تحریم‌های موجود و همچنین کمبود انرژی، نتوانسته آن‌طور که باید، میزان تولید را افزایش دهد. فولاد به حمایت نیاز دارد و باید با تامین مالی پروژه‌های فولادی، این صنعت را یاری کرد.
