سراب تخفیفهای ۹۰ درصدی
هنوز هم برخی از کاربران شبکههای مجازی، مشتریان و فروشندگان بازارهای خرد و آنلاین، تبلیغات «فراجمعه» را روی بیلبوردهای شهری بهخاطر دارند؛ تبلیغی جسورانه که در سالهای ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ مفهوم بلکفرایدی را وارد اکوسیستم تجارت الکترونیک ایران کرد. آن زمان بامیلو با نام «حراجمعه»، «تثبیت مفهوم خرید هیجانی در یک روز خاص» را روال کرد و شوک بزرگی به بازار سنتی و آنلاین ایران وارد نمود. آن روز و آن سال، هجوم کاربران برای خرید کالاهای با تخفیف بالا، با چالشهای فنی، کندی سرورها و نارضایتیهای لجستیکی همراه بود، اما نمیتوان از جسارت و دستاورد بزرگ این اقدام گذشت. بامیلو اگرچه امروز دیگر وجود خارجی ندارد، اما میراثی که تحتعنوان بلک فرایدی در ایران بهجا گذاشت، مسیری بیبازگشت را برای سایر بازیگران باز کرد.
پیدایش بلک فرایدی در بازار جهانی
بلک فرایدی بهعنوان روز بعد از جشن شکرگزاری در ایالاتمتحده شکل گرفت. یکی از روایتها میگوید مأموران پلیس فیلادلفیا در دهه ۱۹۵۰ به دلیل ازدحام شدید خودروها و جمعیت خریداران، آن روز را «سیاه» توصیف کردند.
روایت دیگر اقتصادیتر است و میگوید: در حسابداری، زمانی که شرکتها از زیان به سود میرسند، اعداد از «قرمز» به «سیاه» میروند. با گذشت زمان، خردهفروشان امریکایی بلک فرایدی را به نقطه شروع رسمی فصل خرید کریسمس تبدیل کردند و تخفیفهای بزرگ، باز شدن مغازهها از ساعات اولیه و «دروازهبازها» (doorbusters) بخشی از این سنت شدند.
با ظهور تجارت الکترونیک، فروش آنلاین بلک فرایدی رشد چشمگیری پیدا کرد و رویدادهایی مثل «Cyber Monday» بهعنوان مکمل آنلاین شکل گرفت. این گسترش جهانی باعث شد بلک فرایدی در بازارهای غیرامریکایی نیز اجرا شود.
با گذشت زمان، خردهفروشان این روز را بهعنوان نقطه شروع رسمی فصل خرید کریسمس دیدهاند، یعنی زمانی که فروشها بالا میروند و سود شرکتها بیشتر میشود. در اواخر قرن بیستم، بلک فرایدی بهصورت ملیتر در امریکا رایج شد و تخفیفهای بزرگ، باز شدن مغازهها از ساعات اولیه (حتی نیمهشب) و «دروازهبازها» (doorbusters) به بخشی از این سنت تبدیل شدند.
چگونه بلک فرایدی جهانی شد
طبق برخی منابع، تخمین زده شده که حدود ۵۰ تا۶۰ درصد از کشورهای جهان (از ۱۹۵ کشور) به نحوی بلک فرایدی را به رویداد خرید تبدیل کردهاند.
طبق گزارش Salesforce، در سال ۲۰۲۴، فروش آنلاین جهانی در بلک فرایدی به ۷۴.۴ میلیارد دلار رسیده است، که رشدی تقریبی ۵ درصد نسبت به سال قبل دارد. همچنین در گزارش OneMobile، آمده است که فروش آنلاین امریکا در بلک فرایدی ۲۰۲۴ حدود ۱۰.۸ میلیارد دلار بوده است و این رقم حدود ۱۴ درصد از کل فروش جهانی را تشکیل داده است.
نکته مهم این است که بخش بزرگی از فروش جهانی بلک فرایدی هنوز مربوط به بازار امریکاست، اما به مرور کشورهای دیگر سهم خود را افزایش میدهند.
همچنین براساس گزارش Global-E بازار فروش اروپا در طول تعطیلات بلک فرایدی در مقایسه با ۲۰۲۳، رشد ۱۹ درصد داشته است. همین منبع برای منطقه خاورمیانه رشد ۲۵ درصدی فروش در طول بلک فریدی را اعلام کرده و در منطقه آسیا ـ اقیانوسیه (APAC) رشد متوسط گزارش شده که نشان از روند رو به رشد «پذیرش بلک فرایدی» در تجارت دارد.
بنابراین با قاطعیت میتوان گفت؛ بلک فرایدی امروز فقط مختص امریکا نیست؛ در بسیاری از کشورها به شکلهای مختلف اجرا میشود. در کشورهای اروپایی مانند بریتانیا، آلمان، فرانسه، هلند، سوئد و ... ، بلک فرایدی رشد قابلتوجهی دارد. در آلمان، برخی فروشگاهها «هفته سیاه» (Black Week) یا «Black Shopping» برگزار میکنند و تخفیفها گاهی تا چند روز ادامه دارد. در فرانسه، فروشندگان عمده الکترونیک اقدام به تخفیفات بزرگی در این روز میکنند. در بلژیک نیز از حدود سال ۲۰۱۶، بلک فرایدی بهصورتجدی توسط فروشگاههای آنلاین و فیزیکی پذیرفته شده است. در امریکای لاتین نیز کشورهایی مثل مکزیک، کلمبیا و برزیل بلک فرایدی را پذیرفتهاند. در مکزیک، مثلا رویداد مشابهی به نام «Buen Fin» وجود دارد که شبیه بلک فرایدی است. در برزیل، حجم تراکنشهای پرداخت فوری (Pix) در بلک فرایدی چندین برابر شده است.
در کانادا، گرچه تعطیلات شکرگزاری در ماه اکتبر برگزار میشود، خردهفروشها بلک فرایدی را در همان زمان بلک فرایدی امریکا برگزار میکنند تا از موج خرید استفاده کنند. استرالیا نیز در سالهای اخیر بلک فرایدی را پذیرفته است، به خصوص در بخش آنلاین؛ چون این کشور شکرگزاری امریکایی را ندارد، اما خردهفروشها از مدل فروش تخفیفی آن استفاده میکنند. در کشور ترکیه نیز نسخهای از بلک فرایدی وجود دارد که تخفیفهای زیادی را ارائه میدهد.
بلکفرایدی در ایران بیشتر نمایشی تبلیغاتی است تا تخفیفی واقعی
محمدرضا فرجی تهرانی، نایبرئیس اول اتاق اصناف تهران بااشاره به تب بلکفرایدی و موج تخفیفهای اینترنتی گفت: بسیاری از فروشگاههای مجازی بهجای رقابت سالم، صرفا در پی جذب مشتری با تبلیغات و قیمتسازی هستند؛ بنابراین مردم باید در معاملات الکترونیک دقت ویژه داشته باشند.
بلکفرایدی ایرانی؛ رقابت یا تخلیه انبار؟
فرجی تهرانی اظهارکرد: ماهیت بلکفرایدی در کشورهای دیگر عمدتا بهعنوان رقابتی واقعی میان برندها برای تخلیه انبار و عرضه کالاهای قدیمی پیش از تولیدات جدید است. اما در کشور ما این رویکرد کمتر مشاهده میشود و بیشتر نوعی موج تبلیغاتی و تخفیفنمایی در بستر مجازی تلقی میگردد. وی افزود: در بسیاری از کشورها برندها با هماهنگی، کالاهای سال قبل خود را با تخفیف واقعی عرضه میکنند، زیرا در سال جدید مدلهای تازه جایگزین میشود. اما در ایران این نظام عرضه هدفمند کمتر وجود دارد و گاهی فروشندگان تنها برای جذب نقدینگی اقدام به درج تخفیفهای غیرواقعی میکنند.
ضرورت دقت مردم پیش از خرید اینترنتی
نایبرئیس اول اتاق اصناف تهران با تاکید بر لزوم هوشیاری خریداران گفت: مردم باید به اصالت فروشنده و محل خرید توجه ویژه داشته باشند و صرفا از سایتها و درگاههای دارای نماد اعتماد خرید کنند تا در صورت بروز هرگونه مشکل مسیر پیگیری مشخص باشد.
وی بااشاره به تجربههای گزارششده در اتحادیه افزود: در برخی موارد مشاهده شده اشخاصی کالاهایی را با نام و برند دیگران منتشر کردهاند تا صرفا فضای بازار را تحتتاثیر قرار دهند و خریداران متضرر شدهاند. بنابراین تاکید ما بر انجام خرید از مراکز رسمی و معتبر است.
خرید از صفحات مجازی؛ احتیاط، نه اعتماد کورکورانه
فرجی تهرانی اظهارکرد: اگر شهروندان از صفحات مجازی خرید میکنند، باید دقت کنند فروشنده دارای هویت مشخص، نماد الکترونیک معتبر و قابلیت پیگیری مالی باشد. در غیر اینصورت، معامله عملا بدون پشتوانه حقوقی است. وی تاکید کرد: بلکفرایدی نباید به بستری برای سودجویی یا فریب تبلیغاتی تبدیل شود. آنچه اهمیت دارد، رفتار آگاهانه خریدار و اطمینان از اصالت کالاست.
اعتبار مهمتر از قیمت
فرجی تهرانی بااشاره به تجربههای بینالمللی خاطرنشان کرد: بلکفرایدی در خارج از کشور تابع محدودیتهای جدی عرضه است. برندها معمولا اجازه خرید عمده به دلالان یا واسطهها نمیدهند و سیستم فروش شفاف است. بنابراین مردم عموما از پلتفرمهای معتبر جهانی خرید میکنند تا مطمئن باشند کالا نو و اصلی است، حتی اگر نرخ بالاتری بپردازند. وی افزود: در بازار داخل نیز همین اصل باید رعایت شود. خرید از مراکز معتبر حتی با پرداخت بهایی بیشتر، اقدامی عقلانیتر از خرید ارزان ولی غیرقابلپیگیری است.
نگاه منطقی به تخفیفها
نایبرئیس اول اتاق اصناف تهران در پایان تصریح کرد: تب بلکفرایدی نباید هیجانی باشد. هدف از خرید باید رفع نیاز واقعی و نه صرفا استفاده از کلمه تخفیف باشد. مهمتر از هر چیز، امنیت مالی و اصالت کالای خریداریشده است.
طرح نظارتی ویژه برای مقابله با تخفیفهای غیرواقعی
معاون بازرسی و نظارت اتاق اصناف ایران از اجرای طرح نظارتی ویژه بلکفرایدی برای مقابله با تخفیفهای غیرواقعی خبر داد.
بهنام نیکمنش، ضمن بیان این مطلب در گفتوگو با مهر درباره طرح نظارتی ویژه بلکفرایدی اظهار کرد: با توجه به نزدیک شدن ایام فروش فوقالعاده، تقاضای عمومی برای کالاهایی مانند پوشاک، کیف و کفش، لوازم آرایشی و بهداشتی و … افزایش مییابد. برای مقابله با تخفیفهای غیرواقعی و نامتعارف، طرح نظارتی به رؤسای اصناف سراسر کشور و اتحادیههای صنفی ابلاغ شده است تا بازرسین سازمان نیز بتوانند رصد و پایش لازم را انجام دهند و در صورت مشاهده تخفیف نامتعارف یا تبلیغ غیرواقعی، برخورد کنند. وی افزود: در سراسر کشور، واحدهای صنفی در مناسبتهای مختلف با هدف مشارکت اجتماعی و تحریک فروش، تخفیف ویژه و فروش فوقالعاده ارائه میدهند؛ اما گاهی این تخفیفها واقعی نیستند. به عنوان مثال، تخفیفهای ۸۰ تا ۹۰ درصدی معمولاً واقعی نیستند.
تخفیفها باید واقعی باشند تا تبلیغ نیز معتبر باشد. به همین دلیل به مردم توصیه میشود حتماً فاکتور خرید را از واحدهای صنفی دریافت کنند، زیرا در فاکتور میزان تخفیف واقعی قید میشود. نیک منش تصریح کرد: شناسایی واحدهای فاقد پروانه کسب نیز در دستور کار بازرسین قرار دارد.
سخن پایانی
بلک فرایدی نمونهای از واردات یک سنت تجاری امریکایی به بازارهای دیگر است. این نشاندهنده جهانی شدن مدل فروش خردهفروشی و تبلیغات امریکایی است. این رویداد کمک زیادی به رشد تجارت آنلاین کرده، به خصوص در کشورهایی که فروشگاههای آنلاین در حال رشد هستند. در این دوره تخفیف، تقاضا بسیار بالا میرود، که میتواند فشار زیادی بر زنجیره تأمین، انبارها و حملونقل وارد کند.
