چالش مدیریت منابع انرژی

مدیریت منابع انرژی یکی از چالش‌های اصلی کشورهایی بوده که با مصرف روزافزون انرژی و محدودیت منابع مواجه هستند. ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی در جهان، نه فقط برای تامین نیازهای داخلی، بلکه برای صادرات انرژی و ارزآوری نیز با این چالش‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند. یکی از ابزارهای کلیدی برای کنترل مصرف و بهینه‌سازی منابع، نظام تعرفه‌گذاری پلکانی (IBT) است که با تفکیک مشترکان بر اساس میزان مصرف، تلاش می‌کند تا عدالت اجتماعی را برقرار و رفتار مصرفی را اصلاح کند. این نظام به گونه‌ای طراحی شده که پرمصرف‌ها، به دلیل استفاده خارج از الگوی بهینه، هزینه‌های واقعی مصرف خود را بپردازند و کم‌مصرف‌ها به واسطه رفتار مسؤولانه، تشویق شوند. با این حال تصمیم اخیر دولت برای افزایش یکسان تعرفه‌ها به میزان ۳۸ درصد، این اهداف را به چالش کشیده و پیامدهای منفی برای مدیریت مصرف، عدالت اجتماعی و حتی فرهنگ صرفه‌جویی به همراه داشته است.

رعایت اصول علمی نظام تعرفه‌گذاری پلکانی

امین مرادی، کارشناس انرژی معتقد است برابری تعرفه برق برای تمامی مشترکان، اعم از کم‌مصرف و پرمصرف، در تضاد کامل با اصول علمی نظام تعرفه‌گذاری پلکانی (IBT) است. این نظام، ابزاری کارآمد برای مدیریت مصرف انرژی و تحقق عدالت اجتماعی بوده که بر مبنای آن، پرمصرف‌ها با تعرفه‌های تصاعدی و بالاتر مواجه می‌شوند و کم‌مصرف‌ها مشمول تخفیف و تشویق می‌گردند اما تصمیم اخیر دولت، این تفاوت‌ها را نادیده گرفته و نتیجه آن، تضعیف انگیزه‌های مصرف بهینه و برهم زدن عدالت اجتماعی است. این کارشناس انرژی خاطرنشان می‌کند: برای مثال، فرض کنید مشترکی در تهران مصرف برق بسیار بالایی داشته باشد. اگر تعرفه‌ها بر اساس نظام پلکانی محاسبه شود، هزینه مصرف وی باید معادل نرخ صادراتی برق باشد؛ همان چیزی که واقعا ارزش این انرژی در بازار جهانی را نشان می‌دهد اما با تصمیم اخیر دولت، مصرف بالای وی با همان درصد افزایش تعرفه یک خانوار کم‌مصرف محاسبه می‌شود. این سیاست، نه فقط تنها اقتصادی را زیر سوال می‌برد، بلکه پیام ناامیدکننده‌ای به افرادی می‌فرستد که سال‌ها تلاش کرده‌اند تا مصرف خود را بهینه کنند. وی ادامه می‌دهد: افزایش تعرفه به طور یکسان، با محو تفاوت میان مصرف مسئولانه و بی‌رویه، انگیزه صرفه‌جویی را نابود کرده و عدالت اجتماعی را به چالش می‌کشد. مرادی اظهارکرد: اجرای صحیح نظام تعرفه‌گذاری پلکانی که تعرفه‌ها را به صورت نمایی و متناسب با میزان مصرف تنظیم کند، می‌تواند به اصلاح رفتار مصرفی کمک کرده و عدالت اجتماعی را تقویت کند. این اصلاحات، علاوه بر تشویق به مصرف بهینه، منابع اضافی را برای صادرات آزاد می‌کند و از هدررفت منابع یارانه‌ای جلوگیری می‌نماید. صادرات انرژی با نرخ جهانی، ارزآوری بیشتری برای کشور به همراه دارد و به بهبود تراز اقتصادی کشور کمک می‌کند. کارشناس انرژی با اشاره ناترازی‌های موجود تاکید می‌کند: در شرایطی که کشور با بحران ناترازی انرژی مواجه است، چنین سیاست‌های اشتباهی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به مدیریت منابع وارد کند. نظام تعرفه‌گذاری پلکانی، با تنظیم تعرفه‌ها به‌گونه‌ای که مصرف بی‌رویه مشمول هزینه‌های بالا شود، می‌تواند پرمصرف‌ها را به تغییر رفتار وادار کند. این رویکرد، نه تنها فشار بر زیرساخت‌های انرژی را کاهش می‌دهد، بلکه به تقویت فرهنگ صرفه‌جویی و عدالت اجتماعی نیز کمک می‌کند. دولت باید با بازنگری در این سیاست‌ها، نظام پلکانی را به طور جامع و هدفمند اجرا کند. فقط در این صورت است که می‌توان به توسعه پایدار، مدیریت بهتر منابع و تقویت عدالت اجتماعی دست یافت.

اجرای نظام تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها

حبیب قاسمی، نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به این موضوع که ما جزو کشورهای پرمصرف انرژی در جهان به شمار می‌رویم و باید سیاستگذاری‌های صحیحی در این زمینه داشته باشیم، تصریح کرد: یکی از دلایل مصرف بی‌رویه گاز این است که این منبع انرژی به صورت ارزان و راحت در اختیار مشترکان قرار می‌گیرد. در زمینه استفاده از گاز توجه کافی را نداشته‌ایم که بتوانیم مصرف بهینه داشته باشیم و از هدررفت انرژی جلوگیری کنیم.

وی ادامه داد: مبحث ۱۹ ساختمان‌سازی که در زمینه جلوگیری از هدررفت انرژی است، به طور کامل اجرایی نشده است و نتوانسته‌ایم از هدر دادن انرژی جلوگیری کنیم. متولیان اجرای این قانون از جمله شهرداری، سازمان نظام مهندسی و وزارت راه و شهرسازی توجهی به این امر ندارند.

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: با توجه به مشکلاتی که در حوزه گاز داریم، باید به سیاستگذاری‌های هوشمندانه در زمینه قیمت‌ها بپردازیم تا بتوانیم مصرف را کنترل کنیم. تعرفه‌گذاری پلکانی و بالا بردن تعرفه گاز پرمصرف‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد.

قاسمی گفت: کاملاً موافق افزایش تعرفه گاز پرمصرف‌ها هستم. کسانی که در چارچوب الگو از گاز استفاده می‌کنند و مصارف معقول دارند، باید از یارانه برخوردار شوند، اما دولت برای پرداخت یارانه گاز به پرمصرف‌ها وظیفه‌ای ندارد. افزایش تعرفه گاز پلکان‌های ۱۱ و ۱۲ که شرکت ملی گاز به اجرا گذاشته، تصمیم خوبی است. کسانی که مصارف غیرضرور دارند، باید هزینه واقعی‌تری برای گاز مصرفی خود بپردازند.

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: عدالت حکم می‌کند از پلکانی که بیشتر از الگوی مصرف، از گاز استفاده می‌کند، افزایش نرخ را داشته باشیم. اگرچه بالا بردن تعرفه پرمصرف‌های گاز یعنی پلکان‌های ۱۱ و ۱۲ اقدام مناسبی است، اما بهتر است از پلکانی که از الگوی مصرف خارج می‌شود، افزایش نرخ شروع شود.

وی ادامه داد: دولت وظیفه دارد به کسانی که در چارچوب الگوی مصرف از گاز استفاده می‌کنند، یارانه بدهد، اما کسانی که الگو را رد می‌کنند، باید هزینه گاز مصرفی خود را با مبالغ بالاتری بپردازند و تعرفه‌گذاری پلکانی بهترین روش برای تعیین تعرفه گاز مشترکان خانگی است. این روش از یک طرف باعث می‌شود عدالت را در توزیع یارانه گاز اعمال کنیم و از طرف دیگر، انگیزه‌ای برای مدیریت مصرف به وجود می‌آورد. وی ادامه داد: در کنار تقدیر از اقدام مثبت شرکت ملی گاز مبنی بر افزایش تعرفه گاز پرمصرف‌های بخش خانگی باید این نکته را هم بگوییم که اعمال افزایش تعرفه گاز بخش صنعتی از ابتدای سال کار درستی نیست، زیرا تعرفه‌های جدید چند ماه بعد اعلام شده است و قانون عطف به ماسبق نمی‌شود. این نماینده مجلس در پایان خاطرنشان کرد: درآمدی که از محل افزایش تعرفه گاز پرمصرف‌ها اخذ می‌کنیم، می‌تواند در توسعه زیرساخت‌ها به کار گرفته شود، البته هدف نهایی از این افزایش تعرفه این است که پرمصرف‌ها از مصارف غیرضرور پرهیز کنند.

سخن پایانی

دولت وظیفه دارد به کسانی که در چارچوب الگوی مصرف استفاده می‌کنند، یارانه بدهد، اما کسانی که الگو را رد می‌کنند، باید هزینه انرژی مصرفی خود را با مبالغ بالاتری بپردازند و تعرفه‌گذاری پلکانی بهترین روش برای تعیین تعرفه مشترکان است. این روش از یک طرف باعث می‌شود عدالت را در توزیع یارانه گاز اعمال کنیم و از طرف دیگر، انگیزه‌ای برای مدیریت مصرف به وجود می‌آورد.

یارانه باید به نحوی اعطا شود که زمینه مصارف بی‌رویه را به وجود نیاورد. به زعم کارشناسان، تعرفه‌گذاری پلکانی می‌تواند بهترین روش در زمینه تعیین تعرفه گاز باشد و به مدیریت مصرف منجر شود.