تغییر بازی در زمین معدنکاری
خاورمیانه، منطقه‌ای که به ثروت‌های نفت و گاز شناخته‌شده است، اکنون در حال بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی خود است. در حالی که عربستان سعودی، امارات و قطر پیشگام نوآوری و پایداری در این حوزه هستند، تحولات دیجیتال و همکاری منطقه‌ای، آینده‌ای درخشان برای این صنعت در منطقه رقم می‌زنند.
وزیر صنعت و منابع معدنی عربستان سعودی اعلام کرده است که صنعت معدن جهانی در آستانه تحولی بنیادین قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده نیاز به سرمایه‌گذاری ۶ تریلیون دلاری داشته باشد. در این میان، خاورمیانه به‌ویژه در کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر، به‌عنوان پیشرو در نوآوری و پایداری معدنی ظاهر شده است. خاورمیانه که به‌طور تاریخی به‌خاطر ذخایر عظیم نفت و گاز خود شهرت دارد، اکنون در حال درک ظرفیت‌های معدنی دست‌نخورده خود است. طرح «چشم‌انداز ۲۰۳۰» عربستان سعودی، که با هدف کاهش وابستگی این کشور به نفت طراحی شده، معدنکاری را در مرکز برنامه‌های خود برای تقویت اقتصاد قرار داده است. ذخایر معدنی کشف‌نشده عربستان، با ارزشی تخمینی بالغ بر ۱.۳ تریلیون دلار، شامل طلا، فسفات و عناصر خاکی کمیاب است. این ذخایر روایت تاریخی دسترسی‌ناپذیر بودن منابع معدنی در منطقه را به چالش کشیده و نشان می‌دهد که این منابع می‌توانند سهم بزرگی در زنجیره تأمین جهانی ایفا کنند. قطر با الگوبرداری از تجربه امارات متحده عربی و استفاده از توانایی‌های فناوری و مالی خود، در حال تبدیل‌شدن به یک مرکز منطقه‌ای برای نوآوری معدنی است. برنامه‌های معدنی قطر نه‌تنها به تنوع‌بخشی به اقتصاد این کشور کمک می‌کند، بلکه تلاش‌های زیست‌محیطی را نیز مدنظر قرار داده است. بازدیدهای میدانی از معادن قطر نشان‌دهنده تلاش آگاهانه این کشور برای توازن بین استخراج منابع و پایداری است.
تحول دیجیتال
کشورهای خاورمیانه پیشگام تحولات دیجیتالی خواهند بود که معدنکاری سال ۲۰۲۵ را تعریف می‌کنند. فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی (AI)، یادگیری ماشین و بلاک‌چین در حال دگرگون‌کردن روش‌های کشف، استخراج و بهره‌برداری از منابع هستند. یکی از این نوآوری‌ها، فناوری دوقلوهای دیجیتال است که نسخه‌های مجازی از عملیات معدنی واقعی ایجاد می‌کند. این فناوری با پیش‌بینی خرابی‌ها و بهینه‌سازی بهره‌برداری، هزینه‌ها را کاهش داده و آسیب‌های زیست‌محیطی را محدود می‌کند. عربستان سعودی پیش‌تر از نقشه‌برداری منابع مبتنی بر هوش مصنوعی برای حداکثرسازی تلاش‌های اکتشافی استفاده کرده است. همان‌طور که کلاوس شواب در کتاب «انقلاب صنعتی چهارم» می‌گوید: «سرعت پیشرفت‌های کنونی بی‌سابقه است و برخلاف انقلاب‌های صنعتی پیشین، انقلاب چهارم به‌صورت نمایی و نه خطی در حال پیشرفت است.» این موضوع در صنعت معدن نیز صادق است، جایی که فناوری‌های نوین توسعه اقتصادی را با سرعتی بی‌سابقه به ارمغان می‌آورند. در امارات متحده عربی، از بلاک‌چین برای شفافیت در زنجیره تأمین استفاده می‌شود که اعتماد شرکای بین‌المللی را افزایش می‌دهد. همان‌طور که دون تپ‌اسکات در کتاب «انقلاب بلاک‌چین» تأکید کرده است: «بلاک‌چین تنها اقتصاد را دگرگون نمی‌کند، بلکه انقلابی در نحوه تفکر ما درباره اعتماد به وجود می‌آورد.» این نوآوری اکنون بیشتر از هر زمان دیگری اهمیت دارد، چرا که سرمایه‌گذاران جهانی خواهان رعایت معیارهای محیط‌زیستی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG) در تصمیم‌گیری‌های خود هستند.
پایداری در مرکز تحول
پایداری کلید تحولی است که صنعت معدن خاورمیانه را دگرگون می‌کند. به عنوان مثال در قطر سیستم‌های بازیافت آب و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در عملیات معدنی این کشور نشان‌دهنده حرکت به سمت پایداری است. شرکت معدن قطر (QM)، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های معدنی جهان، پیشرو در کاهش انتشار کربن از طریق استفاده از انرژی خورشیدی در استخراج فسفات است. این تعهد به محیط‌زیست در اهداف نهایی چشم‌انداز ۲۰۳۰ نیز به وضوح قابل مشاهده است. جاه‌طلبی‌های معدنی خاورمیانه موجب تقویت همکاری‌های منطقه‌ای شده است. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC) در حال ترکیب نیروها و دانش خود برای ایجاد یک استراتژی معدنی مشترک هستند. این همکاری شامل به‌اشتراک‌گذاری بهترین تجربیات در زمینه تحول دیجیتال و پایداری نیز می‌شود و منطقه را در کنار برترین کشورهای معدنی جهان قرار می‌دهد. با این حال، چالش‌های ژئوپلتیکی همچنان پابرجاست. سیاست‌های پیچیده منطقه می‌تواند ثبات لازم برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت را تحت‌تأثیر قرار دهد. علاوه بر این، رقابت برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی ممکن است به تنش‌هایی میان کشورهای منطقه منجر شود. حل این مشکلات نیازمند پاسخی متحد و تلاشی جمعی است که از طریق رویدادهایی مانند «مجمع معادن آینده» که هر ساله در ریاض برگزار می‌شود، ممکن خواهد بود. یک صنعت معدنی دیجیتالی به نیروی کاری ماهر نیاز دارد. کشورهای خاورمیانه در حال سرمایه‌گذاری در برنامه‌های آموزشی و همکاری با مؤسسات برتر جهانی هستند تا شهروندان خود را آماده کنند. در قطر، گفت‌وگو با متخصصان محلی نشان داد که ترکیب دانش سنتی با فناوری‌های نوین به‌عنوان راهکاری نوآورانه برای توانمندسازی نیروی کار معدنی مطرح است. این روش نه‌تنها نوآوری را ترویج می‌دهد، بلکه ارتباط نیروی کار با فرهنگ و دانش بومی را نیز حفظ می‌کند.
مسیر پیشرو
در سال ۲۰۲۵، صنعت معدن خاورمیانه بازتابی از توانایی این منطقه در تحول و نوآوری خواهد بود. با تمرکز بر تحول دیجیتال، پایداری و همکاری منطقه‌ای، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر به‌عنوان رهبران مسئولیت‌پذیر معدنکاری در سطح جهانی شناخته خواهند شد. تحول معدنکاری در منطقه خاورمیانه و کشورهای نفت‌خیز آن، فرآیندی است از تطبیق و فرصت. این داستانی از تاب‌آوری و نوآوری است که نه‌تنها خاورمیانه، بلکه آینده معدنکاری در سراسر جهان را شکل می‌دهد.
معدنکاری دیجیتال در دوره تحول
تغییر جهت‌گیری‌ها و خواسته‌های ذی‌نفعان، کاهش دسترسی به انرژی و افزایش عمق معدنکاری چالش‌های این روزهای این حوزه است. دوران تحول، نتیجه یک اتفاق ناگهانی و تغییر در نگرش مدیران نبوده است. در مدل سنتی، مدیران شرکت‌های معدنی در تلاش برای کاهش هزینه‌های استخراج و بهره‌برداری بوده، اما در استراتژی مدرن مانند دیگر شرکت‌های دنیا باید به بهترین شکل سبد سرمایه خود را مدیریت کنند. در عصر حاضر مدیریت یک شرکت معدنی و صنعتی شامل داشتن یک مدل کسب و کار جذاب برای سرمایه‌گذاری و حفظ ثبات و پایداری در عملیات بلندمدت معدنکاری است. در این استراتژی جدید، توجه به فناوری، قطعه کلیدی پازل است. این فناوری‌ها شامل تکنولوژی‌های پردازش داده، ارائه رویکردهای جدید در تجزیه و تحلیل، هوش مصنوعی، روباتیک، بلاک‌چین و اینترنت اشیاست. یکی دیگر از چالش‌های این دوران تحول، چالش جمع‌آوری داده از فرآیند معدنکاری است که مستلزم استفاده گسترده از سنسورهاست. اکنون این استراتژی‌های جدید شرکت‌های معدنی است که باید بازار حوزه تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی (METS) را ترسیم کند. نبود تجهیزات و ماشین‌آلات به‌روز و حکمرانی بخش METS به دلیل نبود استراتژی مناسب شرکت‌های معدنی در این زمینه بوده است. معدنکاری دیجیتال یک مزیت رقابتی است و برای طولانی‌مدت در اکوسیستم معدن باقی خواهد ماند. در این دوران تحول، هم بهره‌وری و کاهش هزینه مطرح است، هم مباحثی مانند ایمنی، زنجیره تامین، منابع انسانی، آب و انرژی، فرصت‌های جدیدی را برای مجموعه‌های معدنی خلق کرده است. ایمنی یک مسئله حیاتی است. معدنکاری در حوزه ایمنی هیچ زمان شهرت خوبی نداشته اما انتظار می‌رود که با پیشرفت فناوری، موضوع ایمنی بیشترین توجه را به خود جلب کند.
زنجیره تامین نیز یکی دیگر از موضوعات مهم در حوزه معدن است. دیجیتالی ساختن زنجیره تامین، به صورت یک شبکه تامین دیجیتال، همراه با حلقه‌های متعدد و مفقوده، که پیوندهای موثری از سایت‌های حفاری تا شبکه ترابری محصول نهایی را مرتبط می‌سازد، از ضروریات این روزهای حوزه معدن است. دیجیتالی ساختن زنجیره تامین، همچنین بهره‌وری فرآیند و استفاده موثر از دارایی را افزایش می‌دهد.
سخن پایانی
عدن نقش منحصربه‌فردی در بین صنایع جهانی ایفا می‌کند. برترین شرکت‌های معدنی در دنیا، به تامین نیازهای مردم جهان کمک می‌کنند و در عین حال، مسیر آینده‌ای با کربن کمتر را روشن و مواد لازم برای توسعه زیرساخت‌ها و نیازهای مصرف‌کننده را فراهم می‌کنند. این روندهای ساختاری، زیربنای تقاضایی است که معدن‌کاران باید در دنیایی که سرعت تغییر و بروز اختلال در آن در حال افزایش است، برآورده کنند.
