ضعف در تنوع وکیفیت مشکل‌ساز شد
آنچه در بازار خودرو ایران به وضوح مشخص است، این است که مصرف‌کنندگان این بازار همواره خودروهای خارجی را به محصولات داخلی ترجیح می‌دهند.
عوامل گوناگونی این رویکرد را رقم زده‌اند. وضعیت بازار خودرو در ایران و عوامل مؤثر بر انتخاب مصرف‌کنندگان به خوبی بیانگر پیچیدگی‌های این موضوع است. یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش مصرف‌کنندگان ایرانی به خودروهای خارجی، تصور عمومی از کیفیت بالاتر و فناوری پیشرفته‌تر این محصولات است. عوامل فرهنگی نیز نقش مهمی در انتخاب مصرف‌کنندگان ایفا می‌کنند. در جوامعی که ارزش‌های فرهنگی براساس مصرف برندهای معتبر و جهانی شکل گرفته، تمایل به خرید خودروهای خارجی افزایش می‌یابد. این موضوع به‌ویژه در میان نسل جوان‌تر که به‌دنبال نوآوری و کیفیت هستند، بیشتر مشهود است. به اعتقاد پژوهشگر حوزه خودرو برای تغییر نگرش مصرف‌کنندگان نسبت به محصولات داخلی، خودروسازان ایرانی باید روی بهبود کیفیت، افزایش نوآوری و ایجاد برندینگ مؤثر تمرکز کنند. همچنین، ایجاد یک فرهنگ حمایت از تولیدات داخلی می‌تواند به‌تدریج به تغییر ترجیحات مصرف‌کنندگان کمک کند. این تغییرات نیازمند زمان و تلاش مستمر از سوی تمامی ذینفعان صنعت خودرو است. در ادامه گفت‌‌وگوی صمت با علی میرزایی سیسان، پژوهشگر حوزه خودرو را در این زمینه می‌خوانید.
آنچه در بازار خودرو ایران شاهد آن هستیم تمایل بیشتر متقاضیان به خرید خودروهای خارجی است. یعنی در شرایطی که امکان واردات و قدرت خرید افراد اجازه دهد، آنها ترجیح می‌دهند از محصولات خارجی این بازار استفاده کنند. به نظر شما، دلیل عمده اینکه مصرف‌کنندگان در بازار خودرو ایران، خودروهای خارجی را به محصولات داخلی ترجیح می‌دهند، چیست؟
در فضای کنونی ایران، کمتر رسانه‌ای و مسئولی (فارغ از وظایفش) را می‌توان یافت که از ورود خودروهای خارجی سخن نگوید یا نوید محصولات متنوع بین‌المللی را به مخاطبان خود ندهد. همان‌طور که شاهد هستیم در سال‌های اخیر هم واردات خودروهای خارجی دغدغه بخش زیادی از متقاضیان بازار خودرو ایران بود. این تمایل آشکار مصرف‌کنندگان ایرانی به خودروهای خارجی در مقابل استقبال محدودتر از تولیدات داخلی، پدیده‌ای مختص ایران نیست و ریشه در مجموعه‌ای از عوامل پیچیده دارد. این عوامل شامل برداشت‌های ذهنی از کیفیت، پیشرفت‌های فناورانه، هویت فرهنگی و فشارهای اقتصادی است. در حالی که برخی کشورها وفاداری بالایی به برندهای داخلی خود نشان می‌دهند، در بسیاری از جوامع دیگر، شهرت جهانی خودروهای خارجی به دلیل نوآوری و قابلیت اطمینان، مصرف‌کنندگان را به‌سوی این محصولات سوق داده است. شناسایی و بررسی دقیق این عوامل می‌تواند راهگشای تدوین استراتژی‌های مؤثر برای خودروسازان داخلی باشد.
در روند استقبال مصرف‌کننده ایرانی از محصولات خارجی چقدر موضوع کیفیت و به‌روز بودن فناوری مورداستفاده در خودروها می‌تواند تاثیرگذار باشد؟ به‌ویژه اینکه محصولات داخلی ما از جنبه کیفی همواره موردنقد قرار داشته‌اند و به‌ویژه در سال‌های اخیر اعتماد به تولید باکیفیت کاهش یافته است.
یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش مصرف‌کنندگان ایرانی به خودروهای خارجی، تصور عمومی از کیفیت بالاتر و فناوری پیشرفته‌تر این محصولات است. برندهایی مانند خودروسازان آلمانی و ژاپنی مترادف با دوام، قابلیت اطمینان و نوآوری هستند. برای نمونه، شرکت‌هایی مانند تویوتا بنز و بی‌ام‌و توانسته‌اند با تولید خودروهایی کارآمد و بادوام، شهرت جهانی کسب کنند. این ویژگی‌ها به‌ویژه در بازارهایی که تولیدکنندگان داخلی قادر به ارائه استانداردهای مشابه نیستند، جذابیت بیشتری دارند. در مقابل، خودروسازان داخلی ایران با چالش‌های جدی در تغییر ذهنیت منفی مصرف‌کنندگان درباره کیفیت محصولات خود مواجه هستند. علاوه بر این، نوسانات قیمتی نیز بر این مشکل افزوده است. هنگامی‌که خودروهای داخلی به‌عنوان محصولاتی با فناوری عقب‌مانده‌تر یا دوام کمتر تلقی شوند، طبیعی است که مصرف‌کنندگان تمایل بیشتری به خرید برندهای خارجی داشته باشند.
بااین‌حال، تجربه جهانی نشان داده برندهای داخلی می‌توانند جایگاه خود را بازپس گیرند. به‌عنوان مثال، چین با ادغام فناوری‌های پیشرفته در تولیدات خود توانسته سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی را تصاحب کند. توسعه سریع خودروهای برقی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین ارتباطی باعث شده برندهای چینی بتوانند با رقبای بین‌المللی رقابت کنند. این تجربه نشان می‌دهد ارتقای مستمر کیفیت و نوآوری می‌تواند ترجیحات مصرف‌کنندگان را حتی در بازارهایی که تحت سلطه برندهای خارجی بوده‌اند، تغییر دهد.
فرهنگ و ساختار اجتماعی نیز در انتخاب مصرف‌کنندگان تاثیر دارد. این موضوع چقدر در بازار خودرو ایران نمود دارد و در رفتار آنها در انتخاب کالای موردنیازشان تاثیر می‌گذارد؟
عوامل فرهنگی نقشی کلیدی در شکل‌دهی ترجیحات مصرف‌کنندگان بازی می‌کنند. در کشورهایی مانند ژاپن و ایالات متحده، حمایت از تولیدات داخلی نه‌تنها یک انتخاب اقتصادی بلکه نمادی از غرور ملی است. ژاپنی‌ها نمونه‌ای برجسته از وفاداری فرهنگی هستند؛ آنها نه‌تنها تمایل زیادی به خرید خودروهای داخلی دارند، بلکه وسایل نقلیه خود را برای مدت طولانی نگهداری کرده و هزینه‌های قابل‌توجهی برای تعمیر و نگهداری آنها صرف می‌کنند. در اروپا نیز نگرش‌های فرهنگی نسبت به مالکیت خودرو طی نسل‌ها تغییر کرده است. نسل‌های قدیمی‌تر معمولاً وفاداری بیشتری به برندهای داخلی داشتند؛ اما نسل جوان‌تر اروپایی بیشتر به ویژگی‌هایی مانند نوآوری فناورانه و ارزش کلی محصول توجه دارد تا منشأ جغرافیایی آن. این تحول نسلی نمایانگر تأثیر پیشرفت فناوری و تغییر نگرش‌های اجتماعی بر ترجیحات مصرف‌کنندگان است.
موضوع قدرت خرید مصرف‌کنندگان هم عامل تعیین‌کننده‌ای در اقبال بازار از یک کالا یا محصول است. درباره انتخاب خودرو این موضوع چقدر نقش دارد و به‌طور خاص با توجه به وضعیت اقتصادی کشورمان این عامل چقدر تاثیرگذار است؟
وضعیت و به‌طورکلی ملاحظات اقتصادی نیز تأثیری انکارناپذیر بر رفتار مصرف‌کنندگان دارد. حساسیت نسبت به قیمت یکی از عوامل کلیدی در تصمیم‌گیری خریداران است. در ایران بسیاری از خریداران باوجود هزینه اولیه بالای خودروهای وارداتی، آنها را به‌دلیل قابلیت اطمینان بیشتر و هزینه‌های نگهداری کمتر انتخاب می‌کنند. هنگامی‌که تولیدکنندگان داخلی نتوانند کیفیت یا ارزش مشابهی ارائه دهند، طبیعی است که مصرف‌کنندگان به سمت برندهای خارجی سوق پیدا کنند. این روند تنها مختص ایران نیست؛ برای مثال در ایالات متحده نیز محدودیت‌های مالی برخی خریداران را ترغیب کرده تا گزینه‌های به‌صرفه‌تر مانند خودروهای چینی را بررسی کنند. تولیدکنندگان چینی با ارائه محصولات اقتصادی همراه با فناوری مدرن توانسته‌اند جایگاه قابل‌توجهی در بازار جهانی پیدا کنند.
صنعت خودرو سیاست زده یکی از مفاهیمی است که همواره در نقد بخش‌های مختلف بازار و صنعت خودرو از زبان کارشناسان و صاحب‌نظر این بخش می‌شنویم. در بازار خودرو ایران چقدر سیاست‌های دولت نقش ایفا می‌کند و بر رفتار مصرف‌کنندگان تاثیر دارد؟
سیاست‌های دولتی نیز نقشی حیاتی در شکل‌دهی رفتار مصرف‌کنندگان دارند. برخی کشورها با ارائه یارانه‌ها یا مشوق‌هایی تلاش می‌کنند مالکیت خودروهای داخلی را ترویج دهند، اما این سیاست‌ها زمانی موفق خواهند بود که محصولات داخلی بتوانند انتظارات مصرف‌کننده را ازنظر کیفیت و نوآوری برآورده کنند. حمایت دولتی بدون ارتقای واقعی کیفیت معمولا نمی‌تواند وفاداری پایدار ایجاد کند. از سوی دیگر، جهانی‌شدن مرز میان "خودرو داخلی" و "خودرو خارجی" را کمرنگ‌تر کرده است. بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی اکنون قطعات خود را از سراسر جهان تأمین کرده یا حتی محصولاتشان را خارج از کشور مبدأ تولید می‌کنند. البته غرب سعی دارد تولید مستقل را به مرزهای خود برگرداند و اهمیت بیشتری به اقتصاد تولید محور خود بدهد و از چین دوری کند.
در بخشی از تمایل مصرف‌کننده برای خرید یک کالا، چارچوب اجتماعی و به‌نوعی فشارهای اجتماعی به چشم می‌خورد. این عامل در بازار خودرو ایران چقدر می‌تواند در رفتار و انتخاب متقاضیان خرید خودرو تعیین‌کننده باشد؟
فشار اجتماعی نیز تأثیر بسزایی بر تصمیم‌گیری خریداران دارد. در ایران، جایگاه اجتماعی و همرنگی با جمع اهمیت بسیاری دارند؛ خودروها اغلب نمادی از هویت و منزلت اجتماعی تلقی می‌شوند. جوانان بیشتر تحت‌تأثیر چنین فشارهایی قرار دارند و اغلب تایید دوستان یا همسالانشان را بر ملاحظات عملی ترجیح می‌دهند. این تأثیرات فرهنگی در جوامع مختلف متفاوت است؛ به‌عنوان مثال، در کشورهای عربی لوکس بودن خودرو نشانه‌ای از منزلت اجتماعی بالاتر محسوب می‌شود، اما در ژاپن استفاده درست و کاربردی بودن خودرو اهمیت بیشتری دارد.
درنهایت با توجه به مجموع عواملی که مطرح شد، چرا در بازار خودرو مصرف‌کننده ایرانی، کالای خارجی را ترجیح می‌دهد؟
ترجیحات مصرف‌کنندگان نسبت به خودروهای خارجی یا داخلی نتیجه تعامل پیچیده عواملی همچون برداشت ذهنی از کیفیت، قیمت، پیشرفت فناورانه، هویت فرهنگی و شرایط اقتصادی است. اگرچه فرهنگ ممکن است نقطه آغازین ترجیح باشد، اما تعالی محصول تعیین‌کننده رضایت بلندمدت خواهد بود. برای تقویت وفاداری نسبت به برندهای داخلی، ارتقای مستمر کیفیت همراه با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین ضروری است؛ چراکه تنها محصولاتی که بتوانند انتظارات مشتریان مدرن را برآورده سازند شانس رقابت پایدار خواهند داشت.
درنهایت باید گفت هیجان ناشی از ورود خودروهای خارجی به کشور بازتاب‌دهنده کاستی‌هایی است که صنعت خودروسازی داخلی باید برای رفع آنها تلاش کند تا بتواند جایگاه واقعی خود را بازیابد.
البته واکنش‌های هیجان‌زده‌ای که از سوی مسئولان هنگام ورود خودروهای خارجی به بنادر کشور مشاهده می‌شود، رفتاری منحصربه‌فرد و درخور تأمل است. بی‌تردید، اگر روزی حباب بازار خودرو فروبپاشد، ناترازی مصرف سوخت بدتر شود، آلایندگی شدیدتر شود، ممکن است معیارهایی همچون منزلت اجتماعی و جایگاه اقتصادی دیگر نقشی پررنگ در انتخاب خودرو نداشته باشند و اولویت‌های مصرف‌کنندگان به سمت ارزش‌های واقعی‌تر مانند کیفیت، بهره‌وری و تناسب قیمت با اثرات زیست‌محیطی تغییر یابد.
برنامه جایگزینی خودرو و موتورسیکلت فرسوده سال ۱۴۰۴ اعلام شد
رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) از جایگزینی بیش از ۲۹۸ هزار دستگاه خودرو و موتورسیکلت فرسوده در سال آینده خبر داد. به گزارش ایدرونیوز، فرشاد مقیمی، با اشاره به تشکیل ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل در زیرمجموعه سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران برای چابکی بیشتر اجرای قانون ساماندهی صنعت خودرو گفت: از زمان تشکیل این ستاد تاکنون بیش از ۲۵ اقدام مدیریتی عملیاتی در این حوزه شکل گرفته که مهم‌ترین آن تصویب و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو بود که براساس آن، سن فرسودگی وسایط نقلیه مشخص و اقدامات تشویقی برای ذینفعان این حوزه تعیین شد.
وی افزود: همین امر موجب شد در کمتر از ۲۱ ماه از تشکیل ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل حدود ۳۵۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده از رده خارج شود این در حالی است که از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۱ فقط ۵۸ هزار دستگاه خودرو فرسوده از رده خارج شده بود. به‌گفته رئیس هیات عامل ایدرو در ۲۱ ماه تشکیل ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل بیش از ۲۹۴ هزار خودرو سواری، ۲۶ هزار دستگاه وانت بار، بیش از ۱۷ هزار دستگاه تاکسی، حدود ۸ هزار دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس و بیش از ۳ هزار دستگاه کامیون و کشنده فرسوده از رده خارج شده است. وی خاطرنشان کرد: بدین‌ترتیب بیش از ۲ میلیون لیتر در مصرف سوخت و بیش از ۲ میلیارد دلار از محل صادرات بالقوه صرفه‌جویی سوخت و عدم‌پرداخت یارانه پنهان آن حاصل شده است.
رئیس هیات عامل ایدرو با اشاره به اینکه از ۴۱ میلیون دستگاه وسیله نقلیه کشور بیش از ۲۲ میلیون دستگاه فرسوده است بر ضرورت توجه ویژه به این بخش تاکید کرد و گفت: خوشبختانه بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان اعتبار توسط صندوق صحا در قالب وجوهات واریز نقدی شماره گذاری وسایط نقلیه از سال گذشته تاکنون جذب شده که امیدواریم با تخصیص این میزان بتوانیم طرح‌های نوسازی ناوگان حمل‌ونقل را اجرایی کنیم.
مقیمی به برنامه‌های جایگزینی خودروهای فرسوده در سال آینده اشاره و تصریح کرد: در صورت تخصیص منابع پیش‌بینی شده ۵۷ هزار دستگاه تاکسی با تسهیلات ۲۵۰ تا ۸۰۰ میلیون تومانی، ۲۴۰ هزار دستگاه موتورسیکلت با تسهیلات ۴۰ تا ۹۰ میلیون تومانی و هزار و ۵۰۰ دستگاه اتوبوس درون‌شهری و برون‌شهری با تسهیلات ۳ تا ۱۰ میلیارد تومانی در سال آینده نوسازی خواهند شد. در حال حاضر نوسازی ناوگان وسایط نقلیه در کشور به ۲ شکل جایگزینی خودرو فرسوده با خودرو نو و اسقاط خودرو فرسوده به ازای پرداخت وجه خودرو به متقاضیان انجام می‌شود.
