تاثیر تحولات ژئوپلتیکی بر تجارت جهانی

در سال ۲۰۲۴، همچنان جنگ‌ها و تنش‌های سیاسی در برخی نقاط جهان تاثیرات زیادی بر تجارت جهانی داشته است. جنگ‌ها و بحران‌ها مانند جنگ اوکراین، چالش‌های امنیتی در خاورمیانه و مسائل اقتصادی و سیاسی در چین و تایوان، به‌طورغیرمستقیم بر تجارت و زنجیره‌های تامین جهانی اثر گذاشته است. این تنش‌ها موجب افزایش نرخ کالاهای اساسی، تاخیر در حمل‌ونقل و اختلال در تامین مواد اولیه شده‌اند. در سال ۲۰۲۴، بحران بدهی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه همچنان وجود داشت. برخی کشورها در حال تجربه رکود اقتصادی یا تورم بالا هستند که تقاضای جهانی برای کالا و خدمات را کاهش داد. در همین حال، نرخ‌های بهره بالا در بسیاری از کشورها که توسط بانک‌های مرکزی برای کنترل تورم تنظیم شده، باعث کاهش سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و اختلال در جریان‌های مالی جهانی شده است.

تجارت دیجیتال و تحول در فناوری

فناوری‌های دیجیتال همچنان یکی از بزرگ‌ترین محرک‌های تجارت جهانی در سال ۲۰۲۴ است. رشد تجارت الکترونیک، افزایش استفاده از بلاک‌چین و ظهور هوش‌مصنوعی در حوزه‌های مختلف تجاری، باعث تغییرات عمده‌ای در نحوه تعاملات تجاری و مدل‌های کسب‌وکار شده است.

یکی از مهم‌ترین تحولات در این زمینه، گسترش تجارت آنلاین در سطح جهانی است. بسیاری از کشورها به‌ویژه در منطقه آسیای‌شرقی و اروپا شاهد رشد سریع در فروش آنلاین هستند. همچنین، پرداخت‌های دیجیتال و ارزهای دیجیتال به‌تدریج در حال تبدیل شدن به بخشی از جریان‌های مالی روزانه در تجارت جهانی هستند. این تحولات به کاهش هزینه‌ها و تسهیل در انجام معاملات تجاری کمک کرده و فرصت‌های جدیدی برای کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند.

رشد تجارت جهانی در ۲۰۲۴ دوبرابر می‌شود

البته در گزارشی که اوایل سال ۱۴۰۳ منتشر شده، آمده است که به‌گفته 3 نهاد مهم بین‌المللی، تجارت جهانی امسال به‌دنبال کاهش تورم و رشد فعالیت اقتصادی در امریکا، افزایش رشد چشمگیری را تجربه می‌کند. با این حال ریسک‌هایی همچنان آینده جریان آن را تهدید می‌کنند. به‌گفته نهادهای بین‌المللی، در پی کاهش تورم و رونق اقتصادی در امریکا، رشد تجارت جهانی امسال بیش از دوبرابر خواهد شد.

براساس گزارشی از فایننشیال‌تایمز، نهادهای جهانی «صندوق بین‌المللی پول»، «سازمان تجارت جهانی» و «سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه» (OECD)، پس از کاهش رشد تجارت در سال گذشته که به‌دنبال افزایش قیمت‌ها، افزایش نرخ‌های بهره و کاهش تقاضا ایجاد شد، پیش‌بینی بازگشتی چشمگیر را برای جریان جهانی کالاها در امسال دارند. به‌گفته OECD، انتظار می‌رود تجارت جهانی کالاها و خدمات در امسال ۲.۳ درصد و در ۲۰۲۵ حدود ۳.۳ درصد افزایش یابد. این در حالی است که رشد سال گذشته تنها یک درصد بوده است.

به‌گفته یک اقتصاددان ارشد، این افزایش در حقیقت یک «بهبود دوره‌ای» است، چراکه تجارت همزمان با رشد اقتصادی افزایش می‌یابد و چین و آسیای‌شرقی نیز محرک‌های اصلی آن خواهند بود. افزایش در تجارت همین حالا هم به افزایش رشد برخی از اقتصادهای بزرگ اروپا در سه‌ماهه نخست ۲۰۲۴ کمک کرده، به‌طوری‌که رشد کلی منطقه یورو تا ۰.۳ درصد افزایش یافته که بیشترین رشد از سه‌ماهه سوم ۲۰۲۲ بوده است.

IMF در تازه‌ترین «گزارش چشم‌انداز اقتصادی» خود پیش‌بینی کرد که رشد در حجم تجارت جهانی در سال ۲۰۲۴ به ۳ درصد خواهد رسید. WTO نیز پیش‌بینی کرده است که تجارت کالایی جهان امسال ۲.۶ درصد رشد کند، در حالی که سال گذشته ۱.۲ درصد کاهش یافت.

به‌گفته یک اقتصاددان ارشد کپیتال اکونومیکس، رکود تولید که فعالیت تجاری را در ۲۰۲۳ تحت‌تاثیر قرار داده، اکنون به‌پایان رسیده است. او به بهبود اولیه در اروپا اشاره کرد، به تجارت وابسته بوده است، به‌طوری‌که کشورهای جنوبی این منطقه از بازگشت گردشگری سود برده‌اند. به‌عنوان‌نمونه اسپانیا از تعطیلات عید پاک در ماه مارس سود برد که سبب افزایش رشد در سه‌ماهه نخست سال شد. به‌گفته اداره آمار این کشور، تقاضای خارجی و داخلی نیز در افزایش رشد سه‌ماهه اول نقش داشته‌اند.

آلمان و ایتالیا نیز هردو اعلام کردند که افزایش صادرات خالص سبب افزایش رشد آنها در سه‌ماهه اول سال بوده است.

براساس گزارشی از «دیده‌بان تجارت جهانی»، تجارت کالایی جهان برای نخستین‌بار در طول یک سال در ماه فوریه افزایش یافته است. با این حال، باوجود نشانه‌های بهبودی، انتظار نمی‌رود تجارت جهانی امسال به سطح پیش از همه‌گیری کرونا بازگردد. براساس ارقام IMF، حجم تجارت کالاها و خدمات در جهان در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۵ به‌طورمیانگین ۴.۲ درصد رشد داشته است.

نهادهای جهانی همچنین نسبت به ریسک‌های ناشی از تنش‌های ژئوپلتیک، درگیری‌های منطقه‌ای و نااطمینانی اقتصادی هشدار داده‌اند، چراکه دولت‌های روی امنیت ملی، خوداتکایی و حمایت از شرکت‌های داخلی تمرکز کرده‌اند.

به‌گفته WTO، رشد تجارت میان کشورهایی که به‌لحاظ ژئوپلتیک همسو هستند، از زمان حمله روسیه به اوکراین ۴ درصد کاهش داشته است.

انتخابات امریکا نیز از جمله نااطمینانی‌های تجارت جهانی در امسال است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق و نامزد احتمالی جمهوریخواهان، قول داده است. در صورت انتخاب شدن تعرفه شرکای تجاری امریکا را ۱۰ درصد افزایش دهد و به افزایش‌های بیشتر در تعرفه‌های وارداتی از چین اشاره کرده است.

آینده ۲۰۲۵ روشن نیست

حال باتوجه به موارد فوق به گفت‌وگو با مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین پرداختیم تا نظرات کارشناسی وی را در رابطه با تجارت جهان در سال ۲۰۲۴ جویا شویم.

رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در رابطه با تجارت بین‌الملل در سال ۲۰۲۴ به صمت گفت: سال ۲۰۲۴ سال عجیبی بود و حتی شاهد یک نوع رکود یا عقب‌ماندگی از پیش‌بینی‌های مراجع معتبر در اقتصادهای بزرگ دنیا نیز بودیم و باید منتظر نمود آن در اقتصاد ۲۰۲۵ باشیم. همچنان اتفاق خاصی در رابطه با تجارت بین‌الملل رخ نداده که باعث تعجب شود. به‌نظر می‌رسد دنیا همچنان از شوک تاثیر ویروس کووید ۱۹ است و از تلفات اقتصادی آن فاصله معنادار بگیرد.

وی با تاکید بر اینکه همچنان صنعت گردشگری و توریست در دنیا به حالت قبل بازنگشته، افزود: همچنان خرده‌فروشی‌ها نیز به حالت قبل از کرونا بازنگشتند و همه این موارد به اقتصاد جهانی باز می‌گردد.

رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین درباره پیش‌بینی سال ۲۰۲۵ گفت: به‌دلیل اینکه اتفاق خارق‌العاده‌ای در سال ۲۰۲۴ رخ نداده، نمی‌توان پیش‌بینی درستی را نیز مطرح کرد. باتوجه به اتفاقاتی که در حوزه خاورمیانه و اوکراین نیز رخ داده، در اقتصاد بین‌الملل موثر است. در مجموع آینده روشنی را برای اقتصاد جهان در سال ۲۰۲۵ نمی‌بینم.

حریری در رابطه با اقتصاد چین نیز بیان کرد: چین به‌تنهایی موتور رشد اقتصادی جهان است و هنگامی که اقتصاد چین براساس پیش‌بینی‌ها حرکت نکند، تاثیر بر اقتصاد جهان نیز دارد. اقتصاد چین با حرکت کندتری نسبت به سال‌های گذشته رشد داشته و حتی هدف‌گذاری دولت نیز محقق نشده است.

رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین بااشاره به ریاست‌جمهوری ترامپ و تاثیر آن بر اقتصاد جهان اظهارکرد: ترامپ سکاندار بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا در سال ۲۰۲۵ است و براساس گفته‌های ترامپ در رابطه با تجارت می‌توان شاهد اتفاقات جدیدی در این حوزه بود.

سخن پایانی

در سال ۲۰۲۴، تجارت جهانی تحت‌تاثیر مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی قرار گرفته که از جمله آنها می‌توان به تحولات ژئوپلتیکی، بحران‌های اقتصادی، پیشرفت‌های فناوری و تغییرات در سیاست‌های تجاری اشاره کرده است. تجارت جهانی در حال تغییر و تحول است و کشورها باید با سرعت بیشتری خود را با شرایط جدید هماهنگ کنند. در همین راستا، آینده تجارت جهانی به تعاملات اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی بستگی دارد که می‌تواند روند توسعه و رشد اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار دهد.