کشف بیش از ۲ هزار ذخیره معدنی

طبق گزارش مرجع ثبت دولتی ذخایر معدنی در ازبکستان، تاکنون بیش از ۲هزار نوع ذخیره معدنی از جمله ۸۱۴ مورد در حوزه مصالح ساختمانی، ۶۲۴ مورد در بخش آب‌های زیرزمینی و معدنی، ۲۳ مورد در بخش هیدروکربن‌ها، ۱۵۲ مورد فلزات، ۳۲ مورد مواد شیمیایی، ۳۰ مورد سنگ‌های تزئینی و ۷ مورد زغال‌سنگ و شیل (سنگ) نفتی کشف شده است. در حالی که این میزان اکتشاف تنها حدود ۴۰ درصد از ذخایر معدنی ازبکستان بوده و ۶۰ درصد باقیمانده، دست‌نخورده باقی مانده است.

ازبکستان یک کشور با ذخایر غنی از منابع‌طبیعی است که ظرفیت‌های بسیاری برای صادرات به بازارهای جهانی دارد. این کشور چهارمین ذخیره بزرگ طلا در جهان را داراست و همچنین ذخایر معدنی مانند مس و اورانیوم و تولید گاز طبیعی قابل‌توجهی دارد.

همچنین، ذخایر قابل‌توجهی از نفت و گاز نیز در این کشور وجود دارد. صادرات اصلی ازبکستان شامل محصولات متنوعی از جمله پنبه، طلا، انرژی، کودهای معدنی، فلزات آهنی و غیرآهنی، منسوجات، محصولات غذایی، ماشین‌آلات و اتومبیل است که به کشورهای مختلف از جمله روسیه، لهستان، چین، ترکیه، قزاقستان، اوکراین و بنگلادش صادر می‌شود. باتوجه به منابع‌طبیعی غنی و تنوع صادراتی، ازبکستان به‌عنوان یک بازار جذاب برای همکاری‌های تجاری و صادرات به دیگر کشورها به‌شمار می‌رود. این کشور با امکانات زیرساختی و منابع‌طبیعی خود، فرصت‌های مناسبی را برای همکاری‌های تجاری جهانی فراهم می‌کند و می‌تواند به‌عنوان یک مقصد مناسب برای سرمایه‌گذاری‌ها و تبادل تجاری‌های بین‌المللی محسوب شود.

راهبرد دولت ازبکستان در حوزه معدن

در راستای تعیین راهبرد دولت ازبکستان در بخش معدن، در قدم اول هیات‌وزیران فهرست ۱۱۱منطقه معدنی کشور، دارنده ۲۹ گونه مواد معدنی استراتژیک به شرح ذیل را تصویب و برای فعالیت‌های اکتشاف زمین‌شناسی به کمیته مذکور پیشنهاد داد:

۱) فلزات گرانبها: ۳۱ منطقه با منابع موردانتظار: طلا (۱۵۱ تن) و نقره (۱۲۰۰ تن)

۲) فلزات غیرآهنی: ۱۸منطقه با منابع مس به‌میزان ۱.۶میلیون تن، روی به‌میزان ۳.۹میلیون تن، سرب به‌میزان ۳.۱ میلیون تن و... .

۳) فلزات نادر: ۳۳ منطقه با منابع عناصر خاکی کمیاب به‌میزان حدود هزار و 800 تن، قلع با بیش از هزار و 400 تن؛ تنگستن به مقدار بیش از یک میلیون تن

۴) فلزات آهنی: ۱۱منطقه دارای منابع آهن به‌میزان ۵۶۰ میلیون تن؛ منگنز به‌میزان ۱.۲میلیون تن

۵) رادیواکتیو: ۱۸منطقه دارای منابع اورانیوم به‌میزان بیش از ۱۰۵هزار تن

همزمان با مصوبه هیات‌دولت ازبکستان، کمیته دولتی زمین‌شناسی و منابع معدنی این کشور (که در حال ‌حاضر تبدیل به وزارتخانه شده است) مامور شد که با همکاری شرکت مشاوره‌ای بین‌المللی BCG نقشه‌راه توسعه بخش معدن کشور و جذب مشارکت بخش خصوصی داخلی، همچنین شرکای خارجی را طراحی کند. در این راستا مناطق و پروژه‌های اولویت‌دار کشور در حوزه معدن احصا و به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در قالب مناقصه و مزایده ارائه می‌شود. به‌علاوه در این طرح کلی معیارها و شرایط انتخاب سرمایه‌گذار، معرفی شیوه‌های سرمایه‌گذاری، تضمین احترام به منافع و حقوق مالکیت سرمایه‌گذاران و... آورده شده است.

طبق سند بالادستی توسعه ازبکستان ۲۰۳۰، افزایش تولید مس به ۳.۵برابر، طلا به ۱.۵برابر، نقره به ۳برابر و اورانیوم به ۳برابر پیش‌بینی شده است.

سرمایه‌گذاری و توسعه معادن

توسعه صنایع‌معدنی به‌ویژه طلا و افزایش تولید ارزش‌افزوده این فلز گرانبها به یکی از اولویت‌های سرمایه‌گذاری ازبکستان تبدیل شده است. براساس فرمان ویژه رئیس‌جمهوری ازبکستان (مصوب سال ۲۰۱۹)، شرکت‌های بزرگ معدنی و متالورژی ملزم به تهیه گزارش مطابق با استانداردهای بین‌المللی، افشا و انتشار داده‌های شرکت درباره مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی شدند. همچنین براساس پیش‌نویس سند توسعه صنعت زمین‌شناسی ازبکستان، برای سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۲۰، برنامه‌ریزی شده که طی 5 سال آینده، میزان ذخایر طلای کشف‌شده به ۴۷۴ تن افزایش یابد. ۴۵ درصد از کل اعتبارات برای فعالیت‌های اکتشافی صرف جست‌وجو، ارزیابی و اکتشاف فلزات گرانبها می‌شود. از نظر زمین‌شناسی، تنها ۲۰ درصد از خاک ازبکستان موردمطالعه قرار گرفته که نشان‌دهنده ظرفیت بالا برای کشف ذخایر جدید است.

جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای افزایش حجم اکتشافات طلا در دستور کار قرار گرفته است. براساس فرمان رئیس‌جمهوری در مورخه ۲۴ مه ۲۰۱۷، تسهیل فرآیند توسعه همکاری‌های سرمایه‌گذاری در زمینه بهره‌برداری از منابع زیرزمینی به‌تصویب رسید. در این زمینه با مصوبه مورخ ۳۱ مه ۲۰۱۷ هیات‌وزیران، فهرست ۱۱۱ منطقه مستعد و ۲۹ ذخیره از انواع مواد معدنی دارای اهمیت استراتژیک را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌تصویب رساند. بخش مهمی از آنها در حوزه معادن طلا قرار دارند.

دولت ازبکستان در نظر دارد برای توسعه و مدرن‌سازی صنایع‌معدنی و طلا بیش از ۳.۶۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند. برای توسعه معدن طلای مورنتاو بیش از ۷۳۳ میلیون دلار در نظر گرفته شده است که بخش مهمی از آن توسط شرکت صنایع‌معدنی و متالورژی نوایی و بخش دیگر از سوی صندوق بازسازی و توسعه ازبکستان تامین خواهد شد. انجام این پروژه سرمایه‌گذاری حجم تولید و عرضه سنگ معدن را به ۵۰میلیون تن در سال افزایش می‌دهد.

با اصلاح قوانین و مقررات معدنی، شرکت‌های خارجی نیز نسبت به سرمایه‌گذاری در معادن ازبکستان رغبت پیدا کردند. براساس قوانین جدید معدنی ازبکستان اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند نسبت به استخراج معادن طبق روندهای قانونی اقدام کنند. همچنین براساس اعلام رئیس‌جمهوری ازبکستان؛ فرصت‌های سرمایه‌گذاران خارجی در این زمینه همچنان گسترش می‌یابد. به‌طورخاص، در این زمینه نرخ مالیات بر معادن مس و طلا از ۱۰ به ۷ درصد کاهش یافته است.

واگذاری معادن از طریق مزایده

معادن مستعد دارای منابع زیرزمینی از جمله طلا و دیگر فلزات گرانبها توسط کمیته دولتی زمین‌شناسی و منابع‌معدنی جمهوری ازبکستان برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری سرمایه‌گذاران معرفی و طبق مزایده آنلاین به متقاضیان واگذار می‌شود. تنها برخی معادن بدون طی شدن روند مزایده و به‌صورت‌مستقیم براساس تصمیمات ریاست‌جمهوری و برخی شرایط دیگر به سرمایه‌گذار واگذار می‌شوند. مجوز حق استفاده از مناطق زیرزمینی برای اجرای فعالیت‌های اکتشافی فلزات گرانبها توسط وزارت زمین‌شناسی و منابع‌معدنی جمهوری ازبکستان برای مدت ۳ سال پس از نتایج مزایده الکترونیک صادر می‌شود.

طی سال‌های اخیر شرکت‌هایی از روسیه، ترکیه، چین، کره‌جنوبی، ژاپن، کانادا، جمهوری آذربایجان، انگلیس و... علاقه‌مندی خود را برای فعالیت‌های اکتشافی در این کشور ابراز کرده و با تعدادی از شرکت‌های این کشورها قراردادهای همکاری در حوزه اکتشافات زمین‌شناسی و توسعه ذخایر در ازبکستان منعقد شده است؛ از جمله می‌توان به قرارداد کمیته دولتی زمین‌شناسی ازبکستان با شرکت روسی برای انجام فعالیت‌های اکتشافی معادن مس و طلا در استان نوایی به ارزش ۳ میلیون دلار، قرارداد شرکت ترک با کمیته دولتی زمین‌شناسی برای انجام فعالیت‌های اکتشاقی دو معدن طلا در سمرقند، موافقت‌نامه کمیته دولتی زمین‌شناسی ازبکستان با سازمان زمین‌شناسی ترکیه (MTA) و شرکت کانادایی B۲Gold برای انجام مطالعات زمین‌شناسی و استخراج طلا و تنگستن در مناطق نوایی، جیزاخ و... اشاره کرد.

ازبکستان طی سال‌های اخیر علاوه بر توجه به مسائل اکتشافی و توسعه معادن فلزات گرانبها، به‌منظور توسعه صنایع مرتبط با حوزه از جمله صنعت جواهرسازی اقدامات متعددی انجام داده است. در سال ۲۰۱۸ براساس مصوبه رئیس‌جمهوری برنامه توسعه بیش از پیش صنایع جواهرسازی ازبکستان برای سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۱۸ تصویب شد که براساس آن، اتحادیه صنایع جواهرسازی ازبکستان شکل گرفت و شرکت‌های صنایع جواهرسازی ازبکستان تا اول ژانویه ۲۰۲۱ از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی برای واردات دستگاه‌ها، ماشین‌آلات، قطعات و موادی که در ازبکستان تولید نمی‌شوند، معاف شدند.

در مرحله دوم برنامه اقدامات در راستای توسعه سریع صنعت جواهرسازی در ازبکستان برای سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۱۹ تصویب شد. طبق این مصوبه تولیدکنندگان جواهر، حق فروش مستقل جواهرآلات تولیدی خود، تعیین مستقل روش مصرف، نگهداری، ثبت و... را خواهند داشت. همچنین اشخاص حقیقی می‌توانند جواهرآلات آماده به ارزش بیش از ۵ هزار دلار امریکا را به‌شرط تکمیل اظهارنامه گمرکی به خارج از ازبکستان منتقل کنند. در این مصوبه به بانک‌های تجاری این کشور نیز حق خریدوفروش آزاد جواهرآلات داده شده است. براساس این برنامه دولت موظف شد که تا پایان سال ۲۰۲۰ برای تاسیس حداقل ۲ مرکز تولید و فروش جواهرات در هر استان و حداقل ۱۰ مرکز تولید و فروش جواهر در شهر تاشکند اقدام کند.

به‌تازگی نیز در راستای حمایت از تولیدکنندگان صنایع جواهرسازی ازبکستان، تولیدکنندگان جواهرات از جمله طلا تا پایان سال ۲۰۲۲ از پرداخت مالیات آکسیز، مالیات ارزش‌افزوده، مالیات بر دارایی، مالیات بر زمین و مالیات به صندوق‌های هدفمند دولت معاف شدند. همچنین براساس مصوبه رئیس‌جمهوری ازبکستان، در سال جاری میلادی جشنواره بین‌المللی جواهرسازی به‌صورت دوسالانه در شهر بخارا برگزار می‌شود. بر این اساس مقرر شده است، نخستین جشنواره جواهرات در تاریخ ۲۱ لغایت ۲۵ مه ۲۰۲۲ برگزار شود.

با عنایت به اصلاحات انجام‌گرفته در حوزه بهره‌برداری معادن و امکان مشارکت شرکت‌های خارجی در این حوزه و همچنین توجه ویژه دولت ازبکستان به توسعه صنایع جواهرسازی، ظرفیت‌ها و فرصت‌های مناسبی برای حضور در حوزه‌های مذکور فراهم شده است.

سخن پایانی

طبق اعلام کمیته دولتی آمار کشور ازبکستان، حجم تجارت خارجی این کشور در دوره زمانی ۱۰ماهه ژانویه تا پایان اکتبر سال ۲۰۲۴ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با افزایش ۶.۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل، به رقم ۵۴.۳۶۷ میلیارد دلار رسیده است. ۴۱.۳ درصد از حجم کلی تجارت ازبکستان در این دوره به صادرات کشور به‌میزان ۲۲.۴۴۲ میلیارد دلار اختصاص داشته که ۹.۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. در مقابل، سهم واردات کشور ۵۸.۷ درصد حجم کلی تجارت خارجه کشور به‌میزان ۳۱ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار (۴.۷ درصد افزایش نسبت به دوره مشابه سال قبل) و تراز تجارت خارجی ازبکستان در مدت مذکور به‌میزان ۹ میلیارد و ۴۸۲ میلیون دلار منفی بوده است.