با آغاز سرمای هوا، نگرانی‌ها درباره کمبود گاز در کشور، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود و طبق نظر کارشناسان انرژی، ایران یکی از بدترین مصرف‌کننده‌های انرژی است. میزان گازی را که ما در طول ۳ ماه مصرف می‌کنیم، به‌اندازه یک سال مصرف اروپا تخمین زده‌اند. ایران دومین کشور تولیدکننده گاز در دنیا است، اما سهم بسیار اندکی در بازارهای جهانی دارد.

محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی درباره بحث ناترازی گاز و بحران کمبود گاز در فصل سرما، به صمت گفت: اگر یک الگوی هشت‌ماهه و چهارماهه را در نظر بگیریم، میانگین هشت‌ماهه، تقریبا نصف میانگین چهارماهه انتهایی سال است. اکنون وارد میانگین ۴ ماه انتهای سال شده‌ایم. این نکته را باید اضافه کرد که هر سال در اواسط دی، به اوج پیک مصرف در شبکه گاز می‌رسیم.

مهرجو ادامه داد: این موضوع کاملا درست است که ما دومین دارنده منابع گاز دنیا هستیم؛ اما متاسفانه جزو ۱۰ کشوری برتر که نقش اصلی در تجارت گاز دارند، نیستیم. ایران، تنها صادرات گاز به کشورهای همسایه خود و با انتقال مستقیم از طریق خطوط لوله دارد و به‌هیچ‌عنوان گازی نداریم که به‌صورت (ال ان جی) به کشورهای دیگر صادر کنیم. از اوایل دهه ۹۰، جز ۲ سالی که تنفس داشتیم، کشور تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفت و تحریم‌ها، نگرش مطلوب را به بحث اهمیت تجارت گاز کمرنگ کرده است.

وی افزود: در حال‌ حاضر باید گفت اولویت، تامین گاز مصرفی کشور است. ما در میانگین ۴ ماه دوم سال، به‌اندازه کل اروپا گاز مصرف می‌کنیم. در پیک زمستان سال گذشته، مصرف گاز در بخش خانگی به ۷۰۵ میلیون مترمکعب رسید که این میزان به‌اندازه مصرف کل قاره اروپا است. اروپا با آن سرمای وحشتناک، مصرف گاز کمتری از ما دارد. ایران در بخش گرم و خشک کره زمین واقع شده است، اما با عدم استفاده بهینه منابع، اندازه تمام قاره اروپا گاز مصرف می‌کنیم. ضریب نفوذ گاز در کشور تا سال ۱۳۹۶ بالای ۹۸ درصد بوده است و در روسیه که سرماهای وحشتناکی دارد، ضریب نفوذ گاز در بخش‌های مسکونی و شهری تقریبا ۵۰ درصد است. روسیه با آن سرماهای وحشتناکی که تجربه می‌کند، ضریب نفوذ کمتری نسبت به ما دارد. چنین امری را می‌توان فاجعه‌ای بزرگ دانست که با سرعت زیاد منابع تجدیدناپذیر کشور را مصرف می‌کنیم.

به منابع انرژی تجدیدناپذیر وابسته شده‌ایم

این کارشناس انرژی عنوان کرد: کشور را به یک منبع انرژی وابسته کرده‌ایم که این منبع تمام‌شدنی است و روزی پایان خواهد یافت و باید از این منبع تجدیدناپذیر، به‌گونه‌ای استفاده کنیم که اندازه اقتصادمان را وسعت دهیم. اندازه اقتصاد را می‌توان با تولید در بخش‌های صنعتی، صادراتی و در بخش‌هایی که برای ما ارزش‌افزوده دارند، بزرگ کرد. مهرجو در ادامه گفت: در کشور با پدیده هدررفت گاز مواجهیم. بعضی از مصرف‌کنندگان انشعابات غیرمجاز را از خطوط اصلی گاز دریافت می‌کنند و ویلاهای آن‌چنانی خود را گرم می‌کنند و این هدررفت گاز در استان‌های مختلف بین ۳ تا ۱۲ درصد است و گازسوزی بسیار زیادی را هم در کشور شاهد هستیم. طبق آمار سال گذشته، به‌طورمیانگین بالای ۶۰ میلیون مترمکعب در کشور گازسوزی داشتیم؛ در برنامه ششم توسعه مطرح شده بود که این گازسوزی را به‌حداقل برسانیم و به‌طورکل جمع‌آوری کنیم. ۶۰ میلیون مترمکعب گاز را می‌توان اندازه ۲ فاز پارس‌جنوبی دانست که رقم بسیار زیادی می‌شود. ما برای هر فاز پارس‌جنوبی بیش از ۷ تا ۱۰ میلیارد سرمایه‌گذاری می‌کنیم. باید گفت متاسفانه به‌همین‌راحتی در کشور، این گاز را می‌سوزانیم. در مناطق نفتخیز جنوب، از ابتدای سال که گازسوزی روزانه ۱۸میلیون مترمکعب بود، اکنون به بیش از ۲۵میلیون مترمکعب رسیده است.

تجهیزات ۲۵ سال پیش جوابگوی الان نیست

وی ادامه داد: تجهیزاتی که حدود ۲۵سال پیش، برای یک حجم استخراج مشخص تهیه شده بودند، اکنون کارآیی لازم را ندارند و کمبود تجهیزات جمع‌آوری و سایز این تجهیزات، یکی از مشکلات سد راه برای استخراج بیشتر گاز است. ما متاسفانه برآوردهای درست نداشته‌ایم و همچنین سرمایه‌گذاری‌های مناسبی هم در حوزه گاز انجام نگرفته است. ما حتی از لحاظ ساختاری به وزارت نفت این اختیار را نداده‌ایم که از این گازی که تولید می‌شود، استفاده‌های دیگری کند. می‌توان با استفاده از ژنراتورهای پیشرفته، از این گاز، تولید برق داشته باشیم و همان برق را در تاسیسات خودمان نیز استفاده کنیم.

این کارشناس انرژی گفت: مازاد برق را می‌توان به شرکت توانیر داد و با این اقدام، می‌توان هم نیاز خود را تامین و هم گازهای مازاد را جمع‌آوری کرد. هزینه سرمایه‌گذاری نسبت به احداث کمپرسور در مراحل مختلف و جمع‌آوری نیاز، بسیار اقتصادی‌ ‎ تر خواهد بود، اما باید اشاره کرد که ما به یک سازکار حکمرانی درست و اصولی نیاز داریم. یک حکمرانی درست یعنی تمام مسائل در بخش کلان کشور دیده شود و بتوان با ارائه دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها، از هدررفت این ثروت خدادادی که ایجاد آلودگی می‌کند، جلوگیری کرد.

ادغام وزارتخانه‌ها، اقدام مناسبی نیست

مهرجو در ادامه این گفت‌وگو به صمت گفت: «ما نیازمند هماهنگی ابزار قوی و با قدرت تصمیم‌گیری در سطح بالا هستیم. هیچ‌وقت نمی‌توانیم وزارت نیرو، وزارت نفت و سازمان انرژی اتمی را ادغام کنیم. سطح تکنولوژی‌هایی که این ۳ بخش از آن استفاده می‌کنند، با یکدیگر تفاوت دارد و نمی‌توان بحث ادغام آنها را انجام داد. سازمان انرژی اتمی مکان کاملا بسته و امنیتی است و وزارت نفت سازمانی شفاف است. یک وزیر چگونه می‌تواند تمام این بخش‌ها را با این همه تنوع کنترل کند؟ تجربه‌ای که ما درباره ادغام وزارتخانه‌ها داشتیم، تجربه خوبی نبود. وزارت بازرگانی که در وزارت صنایع و معادن ادغام شد، اصلا تجربه خوب و موفقی نبوده است.

وی افزود: بحث بهینه‌سازی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. تمام سازمان‌های بهینه‌سازی باید زیرمجموعه معاونت انرژی قرار گیرند. اولویت خود را باید بحث بهینه‌سازی قرار دهیم؛ چراکه مصرف انرژی در کشور ما بسیار نابخردانه است. پلکان‌ قیمت‌گذاری هم که برای صرفه‌جویی در مصرف گاز در نظر گرفته‌اند، اصلا انگیزه‌بخش نیست. ما ۱۲پلکان را در نظر گرفته‌ایم که در حقیقت در پلکان دوازدهم که نرخ هر مترمکعب را ۶ هزار تومان در نظر گرفته‌اند، با فرض نرخ گاز صادراتی به کشورهای منطقه، تقریبا مبلغ ۹هزار تومان یارانه پنهان می‌پردازیم. لازم به ذکر است که این یارانه پنهان در اختیار مصرف‌کنندگان، خارج از الگو هم قرار می‌گیرد.

میزان صادرات ایران چقدر است؟

این کارشناس انرژی گفت: اگر متوسط تناژ صادراتی در ۵ سال گذشته را مشاهده کنیم، متوجه خواهیم شد که افزایش صادرات داشته‌ ‎ ایم؛ اما درآمد صادراتی افزایش چشمگیری پیدا نکرده است. ما در سال گذشته توانسته‌ایم تنها مبلغ ۱۶میلیارد دلار صادرات داشته باشیم، در صورتی که به‌لحاظ عددی، تقریبا ۲۵میلیون تن صادرات پتروشیمی داشته‌ایم. ما باید در صنایع پایین‌دست، سرمایه‌گذاری‌هایی را انجام دهیم تا میزان صادرات را افزایش دهیم و چرخه اقتصاد را به‌حرکت درآوریم. ما بازار متانول دنیا را خراب کرده‌ایم و نرخ متانول به پایین‌ترین سطح خود رسیده است و مقصر اصلی ما هستیم. مهرجو در ادامه این گفت‌وگو اظهار کرد: ایران در چهارراه دنیا قرار دارد و ما باید از این چهارراه شرق آسیا را به غرب و اروپا وصل کنیم. ما باید از این موقعیت حساس ژئوپلتیک استفاده کنیم تا بتوانیم صادرات انرژی داشته باشیم. باید گاز را وارد کنیم و در لب مرزها، نیروگاه‌هایی احداث کنیم و به مصرف‌کننده‌های عمده مانند ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان گاز صادر کنیم. همچنین قرارداد تهاتر گاز و برق با ارمنستان داریم که مقدار آن بسیار کم است. روزانه یک میلیون مترمکعب گاز به ارمنستان صادر می‌کنیم و در ازای آن، برق دریافت می‌کنیم.

وی ادامه داد: اتفاقات خوبی در این دولت شکل گرفته است. بحث توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر با جدیت دنبال می‌شود که اقدام بسیار مناسبی است. ما نزدیک به ۱۰ تا ۱۵هزار مگاوات برق تجدیدپذیر برای مدیریت مصرف در اوج پیک تابستان داریم. راهکار این نیست که به‌دلیل کمبود برق، صنایع را تعطیل کنیم، راهکار این است که بتوانیم برق بیشتری تولید کنیم. در هشت‌ساله ریاست‌جمهوری آقای روحانی، قرار بر این بود که روزانه ۵ هزار مگاوات ایجاد ظرفیت در بخش نیروگاهی شکل گیرد و متاسفانه این اتفاق نیفتاد و ما به اهداف‌مان دست پیدا نکردیم.

این کارشناس انرژی در پایان گفت: راندمان نیروگاه‌های دولتی در حوزه گاز حدود ۳۷ درصد و خصوصی حدود ۳۵ درصد است که تفاوت چندانی با هم ندارند. ما باید از گازی که در اختیار نیروگاه‌ها، آن‌هم به‌صورت رایگان قرار می‌گیرد، استفاده کنیم و در حقیقت، نظام قیمت‌گذاری در بخش برق را هم پلکانی کنیم. باید انگیزشی در بخش خصوصی برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر ایجاد کنیم. تا زمانی که قیمت‌گذاری دستوری داریم و به بخش خصوصی اجازه صادرات نمی‌دهیم، هیچ انگیزه‌ای برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر وجود ندارد، همچنین صرفه اقتصادی هم ندارد. بحث حکمرانی انرژی، بحث بسیار مهمی است که باید به آن توجه ویژه‌ای کرد؛ در حقیقت، نیاز به جراحی اقتصادی در حکمرانی انرژی داریم.